Sofie Vandermarliere 2024
Theorie van de geschiedenis
Les 1: Inleiding
1. In het kort
Deel 4 van een kwartet: laatste methodologische vak als deel van de opleiding
geschiedenis
Nu gaan we nog een stapje achteruit maken: waarom stellen historici bepaalde
vragen? Problematiek: is het verleden kenbaar?
Centrale vraag: hoe verhouden mensen, specifiek historici, zich tot het verleden dat
ze bestuderen?
Focus: historische stromingen van de laatste vijftig jaar
Methode: discussiecolleges en begeleide zelfstudie -> Eigenlijk net praktische aanpak
om deze vraag te beantwoorden
Het is een abstracte vraag waar we praktisch mee omgaan
2. Wat is theorie van de geschiedenis
Aan verschillende universiteiten heeft het een verschillende naam, maar komt
ongeveer op hetzelfde neer
Evolutie doorheen laatste 50 jaar geschiedschrijving
Analyse van de kenmerken, codes, concepten, veronderstellingen en invalshoeken
van de geschiedwetenschap
Waarom, hoe staan mensen tegenover het verleden? Is er objectiviteit of alleen
subjectiviteit?
Geschiedenis afbakenen als genre, maar ook verschillende genres verkennen
Probleem: geschiedschrijving heeft 2 betekenissen:
- Verleden wat er gebeurd is (res gestae)
- Reconstructie van wat er gebeurd is/de historische realiteit (historia rerum
gestarum)
Onderscheid tussen feiten uit het verleden en hoe daarover verteld wordt
Theorie van de geschiedenis: wat gebeurt er achter de schermen van dat onderzoek?
Waarom, hoe en welke historische reconstructies?
Het hangt allebei samen
,Sofie Vandermarliere 2024
Substantiële geschiedenfilosofie: (res gestae): hoe het verleden ordenen? Bv
periodisering; wat zijn logische momenten om een breuklijn aan te duiden in de
geschiedenis?
franse revolutie – is dat relevant genoeg?
Analytische geschiedfilosofie: bestuderend: hoe kijken verschillende mensen
naar die vragen? Hoe wordt het verleden geordend door oa historici
Vragen die je onvermijdelijk moet beantwoorden in je eigen onderzoek: waar begin ik
mijn afbakening?
Praktijk: lopen in mekaar over
Wat is er echt gebeurd = moeilijk na te gaan zonder wat er al over verteld werd, je
kan niet tijdreizen
Theorie van de geschiedenis = subdiscipline van de geschiedwetenschap
Lijkt wat op wetenschapsfilosofie: hoe kunnen we kennis vergaren, wat is
wetenschap?
Geschiedenis als vakgebied: een specifieke manier van schrijven & vertellen, en een
manier van lezen, luisteren en kijken
En theorie van geschiedenis reflecteert over dit vakgebied, door te kijken naar
verschillende versies van het verleden op verschillende momenten
MAAR theorie van de geschiedenis ≠ historische methodologie
Wat-vragen vs. Hoe-vragen
Geen al te beste reputatie: heel abstract, onnodig filosofisch, irrelevant, nutteloos...:
out of touch met historisch bedrijf, onpraktisch
Historici willen hier geen tijd aan verspillen...
TOCH fundamenteel aan élk historisch onderzoek
2.1 Nut van theorie van de geschiedenis?
1. Afbakenen van de geschiedschrijving als volwaardige zelfstandige
discipline, geschiedschrijving als stiel
o Wat onderscheidt ons van een journalist, een wiskundige, een filosoof
of een genealogist die geschiedenis schrijft?
o Is geschiedenis een wetenschap of kunst?
o Vanaf wanneer begint de geschiedenis van iets? Is bv corona al geschikt
voor historisch onderzoek? Sociologen zijn hier al mee bezig!
o Historici die economische, sociale geschiedenis doen EN sociologen die
historisch onderzoek doen -> andere vragen met andere antwoorden
- Is geschiedenis een wetenschap?
, Sofie Vandermarliere 2024
o Onmogelijk om onafhankelijke, herhaalbare experimenten te laten
plaatsvinden in de hele wereld
o Normaal gezien gebeurt de geschiedenis maar 1 keer, dus je kan het
niet oneindig onderzoeken
▪ Dus geschiedenis is geen echte wetenschap met universele
wetten?
o MAAR geschiedenis is wel wetenschappelijk in haar
methoden!
▪ Testen van hypothesen tot een these
▪ Historici maken gefundeerde argumenten over het verleden, met
verifieerbaar bewijsmateriaal dat ze halen uit een reeks primaire
en secundaire bronnen. Ze verifiëren een hypothese door
feitenmateriaal te verzamelen, te vergelijken en te analyseren
o MAAR het is geschiedsSCHRIJVING!
▪ Kan een onderzoek eindigen met een grafiek? Daar wordt weinig
over gediscussieerd
▪ Bij ons: na wetenschappelijke aanpak een literaire conclusie met
eigen argumenten voor een overtuigend betoog
▪ Historici gaan de bewijzen samenbrengen in een creatieve vorm
(schrijven) die de lezer iets probeert bij te brengen over wat het
betekent om mens te zjin, en na te denken over de grote vragen
o Geschiedenis schippert tussen die twee spanningen!
▪ In de praktijk is dit eigen aan historici die hun eigen
positionering kiezen
▪ VUB: geschiedenis bij humane wetenschappen, maar soms
wordt dit bij sociologische wetenschappen geplaatst!
- Historia: lessen uit verleden trekken is moeilijk want context bepaalt alles
o Onderzoek, kennis zoeken, ontleding
o Veel verschillende versies van ‘de waarheid’
o Unieke menselijke ervaringen
- Teoria: sociologische kant, algemene wetmatigheden, hoe een maatschappij
werkt
o Contemplatie & refletie
o Ideaaltypes ‘de waarheid’ zoeken
o Abstracte menselijke ervaring
Geschiedenis zit daar een beetje tussen: rol van geschiedenis om die twee te
combineren: context geven maar die ook overstijgen en verklaringen geven voor
bredere gebeurtenissen of revoluties
2. Het expliciteren van de bril waarmee we naar het verleden kijken
Je ziet andere zaken afhankelijk van jouw opleiding
Samenbrengen van verschillende losse feiten tot 1 narratief is wat we constant doen
in ons leven - gebeurt ook in elke discipline
Cruciaal om je bewust te zijn van je bril, daarom moet je hem niet per se afzetten
Theorie van de geschiedenis
Les 1: Inleiding
1. In het kort
Deel 4 van een kwartet: laatste methodologische vak als deel van de opleiding
geschiedenis
Nu gaan we nog een stapje achteruit maken: waarom stellen historici bepaalde
vragen? Problematiek: is het verleden kenbaar?
Centrale vraag: hoe verhouden mensen, specifiek historici, zich tot het verleden dat
ze bestuderen?
Focus: historische stromingen van de laatste vijftig jaar
Methode: discussiecolleges en begeleide zelfstudie -> Eigenlijk net praktische aanpak
om deze vraag te beantwoorden
Het is een abstracte vraag waar we praktisch mee omgaan
2. Wat is theorie van de geschiedenis
Aan verschillende universiteiten heeft het een verschillende naam, maar komt
ongeveer op hetzelfde neer
Evolutie doorheen laatste 50 jaar geschiedschrijving
Analyse van de kenmerken, codes, concepten, veronderstellingen en invalshoeken
van de geschiedwetenschap
Waarom, hoe staan mensen tegenover het verleden? Is er objectiviteit of alleen
subjectiviteit?
Geschiedenis afbakenen als genre, maar ook verschillende genres verkennen
Probleem: geschiedschrijving heeft 2 betekenissen:
- Verleden wat er gebeurd is (res gestae)
- Reconstructie van wat er gebeurd is/de historische realiteit (historia rerum
gestarum)
Onderscheid tussen feiten uit het verleden en hoe daarover verteld wordt
Theorie van de geschiedenis: wat gebeurt er achter de schermen van dat onderzoek?
Waarom, hoe en welke historische reconstructies?
Het hangt allebei samen
,Sofie Vandermarliere 2024
Substantiële geschiedenfilosofie: (res gestae): hoe het verleden ordenen? Bv
periodisering; wat zijn logische momenten om een breuklijn aan te duiden in de
geschiedenis?
franse revolutie – is dat relevant genoeg?
Analytische geschiedfilosofie: bestuderend: hoe kijken verschillende mensen
naar die vragen? Hoe wordt het verleden geordend door oa historici
Vragen die je onvermijdelijk moet beantwoorden in je eigen onderzoek: waar begin ik
mijn afbakening?
Praktijk: lopen in mekaar over
Wat is er echt gebeurd = moeilijk na te gaan zonder wat er al over verteld werd, je
kan niet tijdreizen
Theorie van de geschiedenis = subdiscipline van de geschiedwetenschap
Lijkt wat op wetenschapsfilosofie: hoe kunnen we kennis vergaren, wat is
wetenschap?
Geschiedenis als vakgebied: een specifieke manier van schrijven & vertellen, en een
manier van lezen, luisteren en kijken
En theorie van geschiedenis reflecteert over dit vakgebied, door te kijken naar
verschillende versies van het verleden op verschillende momenten
MAAR theorie van de geschiedenis ≠ historische methodologie
Wat-vragen vs. Hoe-vragen
Geen al te beste reputatie: heel abstract, onnodig filosofisch, irrelevant, nutteloos...:
out of touch met historisch bedrijf, onpraktisch
Historici willen hier geen tijd aan verspillen...
TOCH fundamenteel aan élk historisch onderzoek
2.1 Nut van theorie van de geschiedenis?
1. Afbakenen van de geschiedschrijving als volwaardige zelfstandige
discipline, geschiedschrijving als stiel
o Wat onderscheidt ons van een journalist, een wiskundige, een filosoof
of een genealogist die geschiedenis schrijft?
o Is geschiedenis een wetenschap of kunst?
o Vanaf wanneer begint de geschiedenis van iets? Is bv corona al geschikt
voor historisch onderzoek? Sociologen zijn hier al mee bezig!
o Historici die economische, sociale geschiedenis doen EN sociologen die
historisch onderzoek doen -> andere vragen met andere antwoorden
- Is geschiedenis een wetenschap?
, Sofie Vandermarliere 2024
o Onmogelijk om onafhankelijke, herhaalbare experimenten te laten
plaatsvinden in de hele wereld
o Normaal gezien gebeurt de geschiedenis maar 1 keer, dus je kan het
niet oneindig onderzoeken
▪ Dus geschiedenis is geen echte wetenschap met universele
wetten?
o MAAR geschiedenis is wel wetenschappelijk in haar
methoden!
▪ Testen van hypothesen tot een these
▪ Historici maken gefundeerde argumenten over het verleden, met
verifieerbaar bewijsmateriaal dat ze halen uit een reeks primaire
en secundaire bronnen. Ze verifiëren een hypothese door
feitenmateriaal te verzamelen, te vergelijken en te analyseren
o MAAR het is geschiedsSCHRIJVING!
▪ Kan een onderzoek eindigen met een grafiek? Daar wordt weinig
over gediscussieerd
▪ Bij ons: na wetenschappelijke aanpak een literaire conclusie met
eigen argumenten voor een overtuigend betoog
▪ Historici gaan de bewijzen samenbrengen in een creatieve vorm
(schrijven) die de lezer iets probeert bij te brengen over wat het
betekent om mens te zjin, en na te denken over de grote vragen
o Geschiedenis schippert tussen die twee spanningen!
▪ In de praktijk is dit eigen aan historici die hun eigen
positionering kiezen
▪ VUB: geschiedenis bij humane wetenschappen, maar soms
wordt dit bij sociologische wetenschappen geplaatst!
- Historia: lessen uit verleden trekken is moeilijk want context bepaalt alles
o Onderzoek, kennis zoeken, ontleding
o Veel verschillende versies van ‘de waarheid’
o Unieke menselijke ervaringen
- Teoria: sociologische kant, algemene wetmatigheden, hoe een maatschappij
werkt
o Contemplatie & refletie
o Ideaaltypes ‘de waarheid’ zoeken
o Abstracte menselijke ervaring
Geschiedenis zit daar een beetje tussen: rol van geschiedenis om die twee te
combineren: context geven maar die ook overstijgen en verklaringen geven voor
bredere gebeurtenissen of revoluties
2. Het expliciteren van de bril waarmee we naar het verleden kijken
Je ziet andere zaken afhankelijk van jouw opleiding
Samenbrengen van verschillende losse feiten tot 1 narratief is wat we constant doen
in ons leven - gebeurt ook in elke discipline
Cruciaal om je bewust te zijn van je bril, daarom moet je hem niet per se afzetten
