1. Van de meest gebruikelijke studiedesigns in de epidemiologie voor-en nadelen te
benoemen in de context van een levenswetenschappelijk voorbeeld
BOUTER:
Etiologie: factoren van invloed op het ontstaan van ziekte
Diagnostisch: andere indicaties van ziekte
Prognostisch: samenhangend met verloop van ziekte
Cohort: vaste groep die tot bepaald einde gevolgd wordt
Dynamische populatie: steeds vernieuwende (constante) groep
Afhankelijke variabele: de uitkomstmaat (vaak ziekte)
Onafhankelijke variabele: voorspellende factor/beïnvloedende determinant
Regressie coëfficiënt: weergave verband determinanten en ziektefrequentie
Epidemiologie: wetenschap die frequentie bestudeert waarmee (ziekte)verschijnselen in de populatie
voorkomen.
Doel
→ Beschrijven van de gezondheid
Hoeveel komt het voor?
Wat is de gezondheidstoestand van de populatie?
(Hoe vaak komt migraine voor in NL?)
→ Verklaren van de gezondheid
Verband tussen determinant en ziekte
Oorzaak ziekte (causatie)
(Is er een verband tussen… en …?)
Onderzoeksdesigns
Ecologisch onderzoek
- Groepen ipv individuen
- Geaggregeerd meetniveau (bijv
landelijk)
- Geografisch verband
o Zelfde verschijnsel zichtbaar in
verschillende landen/plekken
- Tijdstrend
o Het waarnemen van (mogelijke) verschillen tussen landen door verandering factoren
en voorkomen ziekte.
Voordelen Nadelen
Snel en efficiënt “Generaliseren” van uitkomsten, ten onrechte vertalen
naar individueel niveau
, Hypothese vormend Hypothese vormend
Observationeel vs experimenteel
Observeren/meten van eigenschappen bij onderzoeksgroep vs ‘iets’ doen met onderzoeksgroep om te
meten of het effect heeft.
Observationeel
Case-control Cohort Transversaal
Case-control
Patiënten worden geselecteerd, en daarbij vergelijkbare controles gezocht.
Vaak retrospectief of transversaal: je selecteert op de uitkomst (ziekte) en vraagt
(terug in de tijd) naar mogelijke determinanten (oorzaken)
Voordelen Nadelen
Efficiënt bij zeldzame ziektes (selecteren Selectiebias: patiëntenselectie vaak non-random, selectie
van de patiënten, terugvragen naar van controles moeilijk
verleden) Informatiebias: gevoelig voor misinformatie, wenselijke
Relatief snel antwoorden, herinneringsproblemen (misclassificatie)
Relatief goedkoop Gevoelig voor vertekening (confounding)
Cohortonderzoek
Een groep mensen die minimaal 1 kenmerk deelt.
Vaak prospectief, transversaal of retrospectief.
Gesloten of dynamische populatie.
Gesloten populatie
• Eens lid, altijd lid: een vaste groep (bijv een generatie, of studenten uit jaar 2019, of
zwangere vrouwen die bevallen zijn in oktober)
Dynamische populatie
• In- en uitstroom mogelijk: blijft zich vernieuwen, mensen kunnen in en uit de groep
stappen
• Lidmaatschap is gebonden aan het kenmerk van toetreding (bijv lid van
studievereniging, of zwangere vrouwen)
Retrospectief: terugvragen naar mogelijke determinanten
Prospectief: meerdere meetmomenten, zien hoe/of iets ontwikkelt
Transversaal: meting op 1 moment
, Voordelen Nadelen
Oorzaak daadwerkelijk meten voor het Onpraktisch en kostbaar bij lange inductietijd (=lang
gevolg (bij prospectief) meten) of bij zeldzame ziekten (ga je die bijvoorbeeld
Meerdere meetmomenten (prospectief) vinden? De determinanten herkennen? Te kleine groep?)
Verschillende uitkomsten of Vooraf inzicht in relevante determinanten noodzakelijk
blootstellingen kunnen bekeken worden (waar ga je op letten? Wat ga je uitvragen?)
(je kunt meer determinanten meten,
observeren)
Transversaal
Cross-sectioneel onderzoek: ieder individu in een groep eenmaal en op hetzelfde tijdstip
geobserveerd/gemeten.
Vaak met behulp van een cohort (enquête uitdelen in een klas).
Voordelen Nadelen
Efficiënt: snel en makkelijk uit te voeren Oorzaak en gevolg niet goed uit elkaar te halen
(momentopname)
Lastig bij zeldzame aandoeningen (wat meet je en bij wie?)
Experimenteel
Altijd prospectief: T0 → interventie → T1
Controle en interventies.
Onderzoeken wat er gebeurt na een manipulatie (interventie).
Determinant/interventie wordt random of niet-random toegewezen aan groepen.
• Voor- en nameting
• Parallel-arm onderzoek
• Parallel-arm onderzoek (uitgebreid)
, • Cross-over design
Voorwaarde: interventie heeft een kortdurend effect (carry-over effect)!!
• Randomized controlled trial (RCT)
o Indeling in groepen op basis van loting
o Controle over wie interventie of controlebehandeling krijgt
Belang van blindering
- Dubbelblind: proefpersoon en onderzoeker weten beide niet van interventie af
- Geen selectiebias
- Determinant hangt onmogelijk samen met andere verklarende variabele
- Gevolg: effect moet wel causaal zijn
- NADEEL: kleine specifieke groepen = slecht generaliseerbaar
Voordelen Nadelen
Gecontroleerd: weinig kans op Ethische bezwaren
vertekening van gevonden effect Generaliseerbaarheid vaak matig door kleine specifieke
Determinant is toegewezen (interventie) groepen
Groepen zijn vergelijkbaar (geen
selectiebias)
benoemen in de context van een levenswetenschappelijk voorbeeld
BOUTER:
Etiologie: factoren van invloed op het ontstaan van ziekte
Diagnostisch: andere indicaties van ziekte
Prognostisch: samenhangend met verloop van ziekte
Cohort: vaste groep die tot bepaald einde gevolgd wordt
Dynamische populatie: steeds vernieuwende (constante) groep
Afhankelijke variabele: de uitkomstmaat (vaak ziekte)
Onafhankelijke variabele: voorspellende factor/beïnvloedende determinant
Regressie coëfficiënt: weergave verband determinanten en ziektefrequentie
Epidemiologie: wetenschap die frequentie bestudeert waarmee (ziekte)verschijnselen in de populatie
voorkomen.
Doel
→ Beschrijven van de gezondheid
Hoeveel komt het voor?
Wat is de gezondheidstoestand van de populatie?
(Hoe vaak komt migraine voor in NL?)
→ Verklaren van de gezondheid
Verband tussen determinant en ziekte
Oorzaak ziekte (causatie)
(Is er een verband tussen… en …?)
Onderzoeksdesigns
Ecologisch onderzoek
- Groepen ipv individuen
- Geaggregeerd meetniveau (bijv
landelijk)
- Geografisch verband
o Zelfde verschijnsel zichtbaar in
verschillende landen/plekken
- Tijdstrend
o Het waarnemen van (mogelijke) verschillen tussen landen door verandering factoren
en voorkomen ziekte.
Voordelen Nadelen
Snel en efficiënt “Generaliseren” van uitkomsten, ten onrechte vertalen
naar individueel niveau
, Hypothese vormend Hypothese vormend
Observationeel vs experimenteel
Observeren/meten van eigenschappen bij onderzoeksgroep vs ‘iets’ doen met onderzoeksgroep om te
meten of het effect heeft.
Observationeel
Case-control Cohort Transversaal
Case-control
Patiënten worden geselecteerd, en daarbij vergelijkbare controles gezocht.
Vaak retrospectief of transversaal: je selecteert op de uitkomst (ziekte) en vraagt
(terug in de tijd) naar mogelijke determinanten (oorzaken)
Voordelen Nadelen
Efficiënt bij zeldzame ziektes (selecteren Selectiebias: patiëntenselectie vaak non-random, selectie
van de patiënten, terugvragen naar van controles moeilijk
verleden) Informatiebias: gevoelig voor misinformatie, wenselijke
Relatief snel antwoorden, herinneringsproblemen (misclassificatie)
Relatief goedkoop Gevoelig voor vertekening (confounding)
Cohortonderzoek
Een groep mensen die minimaal 1 kenmerk deelt.
Vaak prospectief, transversaal of retrospectief.
Gesloten of dynamische populatie.
Gesloten populatie
• Eens lid, altijd lid: een vaste groep (bijv een generatie, of studenten uit jaar 2019, of
zwangere vrouwen die bevallen zijn in oktober)
Dynamische populatie
• In- en uitstroom mogelijk: blijft zich vernieuwen, mensen kunnen in en uit de groep
stappen
• Lidmaatschap is gebonden aan het kenmerk van toetreding (bijv lid van
studievereniging, of zwangere vrouwen)
Retrospectief: terugvragen naar mogelijke determinanten
Prospectief: meerdere meetmomenten, zien hoe/of iets ontwikkelt
Transversaal: meting op 1 moment
, Voordelen Nadelen
Oorzaak daadwerkelijk meten voor het Onpraktisch en kostbaar bij lange inductietijd (=lang
gevolg (bij prospectief) meten) of bij zeldzame ziekten (ga je die bijvoorbeeld
Meerdere meetmomenten (prospectief) vinden? De determinanten herkennen? Te kleine groep?)
Verschillende uitkomsten of Vooraf inzicht in relevante determinanten noodzakelijk
blootstellingen kunnen bekeken worden (waar ga je op letten? Wat ga je uitvragen?)
(je kunt meer determinanten meten,
observeren)
Transversaal
Cross-sectioneel onderzoek: ieder individu in een groep eenmaal en op hetzelfde tijdstip
geobserveerd/gemeten.
Vaak met behulp van een cohort (enquête uitdelen in een klas).
Voordelen Nadelen
Efficiënt: snel en makkelijk uit te voeren Oorzaak en gevolg niet goed uit elkaar te halen
(momentopname)
Lastig bij zeldzame aandoeningen (wat meet je en bij wie?)
Experimenteel
Altijd prospectief: T0 → interventie → T1
Controle en interventies.
Onderzoeken wat er gebeurt na een manipulatie (interventie).
Determinant/interventie wordt random of niet-random toegewezen aan groepen.
• Voor- en nameting
• Parallel-arm onderzoek
• Parallel-arm onderzoek (uitgebreid)
, • Cross-over design
Voorwaarde: interventie heeft een kortdurend effect (carry-over effect)!!
• Randomized controlled trial (RCT)
o Indeling in groepen op basis van loting
o Controle over wie interventie of controlebehandeling krijgt
Belang van blindering
- Dubbelblind: proefpersoon en onderzoeker weten beide niet van interventie af
- Geen selectiebias
- Determinant hangt onmogelijk samen met andere verklarende variabele
- Gevolg: effect moet wel causaal zijn
- NADEEL: kleine specifieke groepen = slecht generaliseerbaar
Voordelen Nadelen
Gecontroleerd: weinig kans op Ethische bezwaren
vertekening van gevonden effect Generaliseerbaarheid vaak matig door kleine specifieke
Determinant is toegewezen (interventie) groepen
Groepen zijn vergelijkbaar (geen
selectiebias)
