Inleiding in de Sociologie voor criminologen
Hoofdstuk 1: Op ontdekkingstocht door een bekend gebied?
Inleiding: De eigen aard van de samenleving
Sociologie op verschillende perspectieven
• Micro-perspectief→ bestuderen van sociale fenomenen op het niveau van
individuen of kleine groepen bv alledaagse interacties
• Meso-perspectief→ instituties van de samenleving bv rol van de scholen in de
samenleving
• Macro-perspectief bv politiek, religie, het recht etc
Sociologie
• Sociologie als ‘studie van de samenleving’ of ‘samenlevingskunde’
o ‘Studie van de samenleving’: Samenleving is een heel groot geheel (van micro
tot macro en alles er tussenin)→ men moet eerst definiëren wat de
samenleving is voordat we juist het studieobject weten van de sociologie
o Samenlevingskunde→ minder abstract
• Van Sieyès tot Comte, en van normatief tot empirisch
o Normatief: iets dat doelgericht is
o Empirisch
• Socius (Latijn)→ iemand die verbonden is met iemand anders (bv lotgenoot,
bondgenoot etc)
• Logie→ een bepaald systeem, een bepaalde manier van kijken
→ Sociologie= studie van de samenleving met al haar dimensies (micro, meso en macro)
→ Heel breed, dat betekent dat niemand zich buiten de samenleving kan stellen
• Degene die aan de marge staan van de samenleving (bv daklozen) worden ook
de marginalen genoemd
• Degene die aan het hart van de samenleving staan (mensen die op 1 of
andere manier een meerwaarde bieden aan de samenleving
Behoren allemaal tot de samenleving, het is onmogelijk om buiten de samenleving
te zijn
• De studie van:
o Sociale verbanden
o Kenmerken
o Wetmatigheden→ niet zoals bij de natuurwetenschappen. Bij de sociale
wetenschappen zijn er terugkerende verbanden, maar afhankelijk van de
omstandigheden kunnen deze wisselen
▪ Sociale wetmatigheden in de sociale wetenschappen doorgaans
complexer en contextafhankelijker dan de exacte wetenschappen→
Men is erg voorzichtig om over wetmatigheden te spreken bij de
sociale wetenschappen
▪ In de sociale wetenschap spreekt men nauwelijks van causaliteit (
natuurwetenschappen)
,Emmanuel Joseph Sieyès
• Een religieuze uit Frankrijk
• Schijft een werk waarbij hij richting wil geven aan de samenleving
o De eerste die het woord sociologie gebruikt (18de eeuw)
o Het werk is nooit gepubliceerd
• Sociologie als studie om verandering tot stand te brengen→ te veel statica in de
samenleving
• Werd beroemd in 1789 met zijn werk: Wat is de derde stand?
o Klaagde over de onderdrukking van het gewone volk
o Gaf aan dat de derde stand op geen enkele manier vertegenwoordigd was in
de staatsinrichting van Frankrijk→ zette aan tot volkssouverniteit
Auguste Comte
• Franse wetenschapsfilosoof
• De traditionele wetenschapsgeschiedenis schrijft aan hem de uitvinding van
sociologie toe in 1830→ klopt ook→ intellectuele verdienste van de (her)uitvinding
van de term sociologie
• Empirische begrip van sociologie
o Hij wou vooral beschrijven van de samenleving (categoriseren)→ dit sluit aan
bij het concept van wetenschap in deze periode (tijd van de encyclopedieën)
o Sociologie is volgens hem een beschrijvend (empirisch concept) dat beschrijft
wat er bestaat van samenlevingssystemen, relaties etc. Hij doet dit aan een
positivistische manier
Beide verschillende opvatting van de term sociologie
Sieyès
o Bekeek de samenleving vanuit een politiek gekleurd standpunt
o Sociologie was in zijn ogen de leer die een rechtvaardige en revolutionaire
inrichting van de samenleving voorschreef waarin de verwaarloosde derde stand
rechten moet krijgen
→ Sociologie als studie om verandering tot stand te brengen
→ Normatieve benadering van de samenleving
Comte
o Empirisch begrip van sociologie
o Positivist
o Sociologie is een beschrijvende wetenschap dat beschrijft wat er bestaat van
samelevingssystemen, relaties etc
Normatieve sociologie wat de samenleving zou moeten zijn/ de verandering moet zijn→
empirische sociologie (beschrijving van wat de samenleving juist is
1.1. Een beeld van een titel
Sociologische speelveld
• Samenleving is een speelveld met spelregels en spelers
• Specifieke posities
• Specifieke rollen
• Hoge of lage status
, • Informatie en communicatie
• Taakverdeling en hiërarchie
• Ruimte rond het speelveld in concentrische cirkels
Samenleving is een speelveld met spelregels en spelers
• Niet iedereen heeft evenveel inspraak over hoe de regels zijn
• Maatschappelijke leven wordt beheerst door boden en verboden
• Bij de rechtbank: rechter (denk scheidsrechter) heeft de mogelijkheid om een straf op te
leggen
• In de samenleving: geen formele en procedurele vereisten om van een geldige regel te
kunnen spreken→ in een gemeenschap is een regel als die als regel erkend wordt (
rechtbank)
• In de samenleving gelden andere regels voor de publieke sfeer dan voor de particuliere
ruimte bv voor wat op straat gebeurt of binnenhuis
Specifieke posities→ De positie op het veld bv spits of politieagent
Specifieke rollen→ rol is de manier waarop je de positie invult bv een agressieve spits
Hoge of lage status
• Bepaalde rollen en posities kennen een hogere status dan andere en visa versa→ dit
komt door een bepaalde hiërarchie
• Heel vaak zal je met veel kennis/ geld in de top van de samenleving komen
• Beroepen met een hogere status bv chirurg
• Beroepen met een lagere status bv leraar→ daarom niet minder belangrijk
Informatie en communicatie
• Informatie= grondstof→ de grondstof die men gebruikt (bv uit een boek) die tijdens dat
proces benut wordt
• Communicatie= proces→ dit kan op heel veel verschillende manieren→ communicatie is
essentieel voor het delen van informatie
Taakverdeling en hiërarchie
• Formele leiders= degenen die via officiële kanalen op die positie terechtkomen (soms
beste leden van een groep/ degene die het meeste gezag hebben)
• Informele leiders= staan vaak naast de formele leiders
→ Conflict tussen formele en informele leiders maken deel uit van het dagelijkse leven van
elke organisatie
Ruimte rond het speelveld in concentrische cirkels
• Mensen achter de schermen bepalen vaak hoe de deelnemers van het maatschappelijk
spel zich gedragen zonder dat de deelnemers poppen in een poppenspel zijn (nog steeds
eigen keuze)
• De tribune→ meest geschikt om de positie van de socioloog te schetsen
• Wetenschappers (sociologen in het bijzonder) vallen onder de categorie van neutrale
waarnemers (die soms onbewust ook hun sympathieën en antipathieën hebben)
, Het speelveld in sociale werkelijkheid→ minder duidelijk afgebakend
• Spelregels worden voortdurend gemaakt en afgevoerd
• Spelers bekleden tegelijk verschillende posities + vertolken vele en soms
tegenstrijdige rollen
• We moeten ons aan de spelregels houden?
→ Sluiten regels en vrijheid elkaar uit? → Nee, men heeft pas vrijheid wanneer er
spelregels zijn. Spelregels zorgen voor zekerheid en voorspelbaarheid die mensen
nodig hebben om hun eigen leven te leiden→ in een geordende samenleving zijn
mensen niet langer (enkel) zelfzuchtig handelen en ander schaden berokkenen en
bezitten ze de vrijheid om de regels te respecteren of te overtreden
1.2. Het dagelijks leven door de lens van de socioloog
• Er gaan allerlei regelmatigheden schuil achter onze eerste waarnemingen
• Om de achterliggende werkelijkheid te lezen is een sociologische lens vereist
• In praktijk gebruikt de socioloog vaak surveys, observaties, diepte-interviews etc
• We moeten ook betekenis kunnen geven aan wat we waarnemen→ sociologen geven
betekenis aan de waarnemingen door hun opleiding en ervaring in de sociale
wetenschappen
C. W. Mills
• Hij schreef een belangrijk werk: sociological imagination (1959)
o Geschiedenis (macro-niveau)→ hoe kwam een samenleving tot stand en hoe
verandert ze?
o Biografie (micro-niveau)→ Welke mensen bevolken een bepaalde samenleving?
o Sociale structuur (meso-niveau)→ Hoe werken de maatschappelijke instituties,
wat zijn de dominante instituties en hoe houden ze de maatschappelijke orde in
stand?
• Belangrijke voorwaarde voor aan sociological imagination te doen: wisseling van
perspectieven→ Door afstand te nemen van de actuele toestand en een alternatief
standpunt in te nemen
De ervaring van de dagdagelijkse werkelijkheid is niet zonder betekenis, maar moet in
haar ruimere historische en sociale context worden geplaatst. En dat kan best door enige
afstand te nemen van vanzelfsprekendheden zoals routines
Selectieve waarneming
• Het gewicht van routineus denken en handelen op basis van
o Routineus denken en handelen→ Routineus handelen (gedrag) en denken
(common sense) zijn een waardevol middel om ons staande te houden in
verschillende situaties in het dagelijkse leven
o Hierdoor moeten we niet bij elke (nieuwe) confrontatie een hele keuzeboom
afwerken om op handelen over te gaan
o Hierdoor kun je gemakkelijk deelnemen aan het sociale verkeer
• We betalen ook een prijs voor routineus denken en handelen
o Door common sense: reduceren, ordenen en interpreteren veel informatie in een
sociale context→ onze waarneming wordt selectief
Hoofdstuk 1: Op ontdekkingstocht door een bekend gebied?
Inleiding: De eigen aard van de samenleving
Sociologie op verschillende perspectieven
• Micro-perspectief→ bestuderen van sociale fenomenen op het niveau van
individuen of kleine groepen bv alledaagse interacties
• Meso-perspectief→ instituties van de samenleving bv rol van de scholen in de
samenleving
• Macro-perspectief bv politiek, religie, het recht etc
Sociologie
• Sociologie als ‘studie van de samenleving’ of ‘samenlevingskunde’
o ‘Studie van de samenleving’: Samenleving is een heel groot geheel (van micro
tot macro en alles er tussenin)→ men moet eerst definiëren wat de
samenleving is voordat we juist het studieobject weten van de sociologie
o Samenlevingskunde→ minder abstract
• Van Sieyès tot Comte, en van normatief tot empirisch
o Normatief: iets dat doelgericht is
o Empirisch
• Socius (Latijn)→ iemand die verbonden is met iemand anders (bv lotgenoot,
bondgenoot etc)
• Logie→ een bepaald systeem, een bepaalde manier van kijken
→ Sociologie= studie van de samenleving met al haar dimensies (micro, meso en macro)
→ Heel breed, dat betekent dat niemand zich buiten de samenleving kan stellen
• Degene die aan de marge staan van de samenleving (bv daklozen) worden ook
de marginalen genoemd
• Degene die aan het hart van de samenleving staan (mensen die op 1 of
andere manier een meerwaarde bieden aan de samenleving
Behoren allemaal tot de samenleving, het is onmogelijk om buiten de samenleving
te zijn
• De studie van:
o Sociale verbanden
o Kenmerken
o Wetmatigheden→ niet zoals bij de natuurwetenschappen. Bij de sociale
wetenschappen zijn er terugkerende verbanden, maar afhankelijk van de
omstandigheden kunnen deze wisselen
▪ Sociale wetmatigheden in de sociale wetenschappen doorgaans
complexer en contextafhankelijker dan de exacte wetenschappen→
Men is erg voorzichtig om over wetmatigheden te spreken bij de
sociale wetenschappen
▪ In de sociale wetenschap spreekt men nauwelijks van causaliteit (
natuurwetenschappen)
,Emmanuel Joseph Sieyès
• Een religieuze uit Frankrijk
• Schijft een werk waarbij hij richting wil geven aan de samenleving
o De eerste die het woord sociologie gebruikt (18de eeuw)
o Het werk is nooit gepubliceerd
• Sociologie als studie om verandering tot stand te brengen→ te veel statica in de
samenleving
• Werd beroemd in 1789 met zijn werk: Wat is de derde stand?
o Klaagde over de onderdrukking van het gewone volk
o Gaf aan dat de derde stand op geen enkele manier vertegenwoordigd was in
de staatsinrichting van Frankrijk→ zette aan tot volkssouverniteit
Auguste Comte
• Franse wetenschapsfilosoof
• De traditionele wetenschapsgeschiedenis schrijft aan hem de uitvinding van
sociologie toe in 1830→ klopt ook→ intellectuele verdienste van de (her)uitvinding
van de term sociologie
• Empirische begrip van sociologie
o Hij wou vooral beschrijven van de samenleving (categoriseren)→ dit sluit aan
bij het concept van wetenschap in deze periode (tijd van de encyclopedieën)
o Sociologie is volgens hem een beschrijvend (empirisch concept) dat beschrijft
wat er bestaat van samenlevingssystemen, relaties etc. Hij doet dit aan een
positivistische manier
Beide verschillende opvatting van de term sociologie
Sieyès
o Bekeek de samenleving vanuit een politiek gekleurd standpunt
o Sociologie was in zijn ogen de leer die een rechtvaardige en revolutionaire
inrichting van de samenleving voorschreef waarin de verwaarloosde derde stand
rechten moet krijgen
→ Sociologie als studie om verandering tot stand te brengen
→ Normatieve benadering van de samenleving
Comte
o Empirisch begrip van sociologie
o Positivist
o Sociologie is een beschrijvende wetenschap dat beschrijft wat er bestaat van
samelevingssystemen, relaties etc
Normatieve sociologie wat de samenleving zou moeten zijn/ de verandering moet zijn→
empirische sociologie (beschrijving van wat de samenleving juist is
1.1. Een beeld van een titel
Sociologische speelveld
• Samenleving is een speelveld met spelregels en spelers
• Specifieke posities
• Specifieke rollen
• Hoge of lage status
, • Informatie en communicatie
• Taakverdeling en hiërarchie
• Ruimte rond het speelveld in concentrische cirkels
Samenleving is een speelveld met spelregels en spelers
• Niet iedereen heeft evenveel inspraak over hoe de regels zijn
• Maatschappelijke leven wordt beheerst door boden en verboden
• Bij de rechtbank: rechter (denk scheidsrechter) heeft de mogelijkheid om een straf op te
leggen
• In de samenleving: geen formele en procedurele vereisten om van een geldige regel te
kunnen spreken→ in een gemeenschap is een regel als die als regel erkend wordt (
rechtbank)
• In de samenleving gelden andere regels voor de publieke sfeer dan voor de particuliere
ruimte bv voor wat op straat gebeurt of binnenhuis
Specifieke posities→ De positie op het veld bv spits of politieagent
Specifieke rollen→ rol is de manier waarop je de positie invult bv een agressieve spits
Hoge of lage status
• Bepaalde rollen en posities kennen een hogere status dan andere en visa versa→ dit
komt door een bepaalde hiërarchie
• Heel vaak zal je met veel kennis/ geld in de top van de samenleving komen
• Beroepen met een hogere status bv chirurg
• Beroepen met een lagere status bv leraar→ daarom niet minder belangrijk
Informatie en communicatie
• Informatie= grondstof→ de grondstof die men gebruikt (bv uit een boek) die tijdens dat
proces benut wordt
• Communicatie= proces→ dit kan op heel veel verschillende manieren→ communicatie is
essentieel voor het delen van informatie
Taakverdeling en hiërarchie
• Formele leiders= degenen die via officiële kanalen op die positie terechtkomen (soms
beste leden van een groep/ degene die het meeste gezag hebben)
• Informele leiders= staan vaak naast de formele leiders
→ Conflict tussen formele en informele leiders maken deel uit van het dagelijkse leven van
elke organisatie
Ruimte rond het speelveld in concentrische cirkels
• Mensen achter de schermen bepalen vaak hoe de deelnemers van het maatschappelijk
spel zich gedragen zonder dat de deelnemers poppen in een poppenspel zijn (nog steeds
eigen keuze)
• De tribune→ meest geschikt om de positie van de socioloog te schetsen
• Wetenschappers (sociologen in het bijzonder) vallen onder de categorie van neutrale
waarnemers (die soms onbewust ook hun sympathieën en antipathieën hebben)
, Het speelveld in sociale werkelijkheid→ minder duidelijk afgebakend
• Spelregels worden voortdurend gemaakt en afgevoerd
• Spelers bekleden tegelijk verschillende posities + vertolken vele en soms
tegenstrijdige rollen
• We moeten ons aan de spelregels houden?
→ Sluiten regels en vrijheid elkaar uit? → Nee, men heeft pas vrijheid wanneer er
spelregels zijn. Spelregels zorgen voor zekerheid en voorspelbaarheid die mensen
nodig hebben om hun eigen leven te leiden→ in een geordende samenleving zijn
mensen niet langer (enkel) zelfzuchtig handelen en ander schaden berokkenen en
bezitten ze de vrijheid om de regels te respecteren of te overtreden
1.2. Het dagelijks leven door de lens van de socioloog
• Er gaan allerlei regelmatigheden schuil achter onze eerste waarnemingen
• Om de achterliggende werkelijkheid te lezen is een sociologische lens vereist
• In praktijk gebruikt de socioloog vaak surveys, observaties, diepte-interviews etc
• We moeten ook betekenis kunnen geven aan wat we waarnemen→ sociologen geven
betekenis aan de waarnemingen door hun opleiding en ervaring in de sociale
wetenschappen
C. W. Mills
• Hij schreef een belangrijk werk: sociological imagination (1959)
o Geschiedenis (macro-niveau)→ hoe kwam een samenleving tot stand en hoe
verandert ze?
o Biografie (micro-niveau)→ Welke mensen bevolken een bepaalde samenleving?
o Sociale structuur (meso-niveau)→ Hoe werken de maatschappelijke instituties,
wat zijn de dominante instituties en hoe houden ze de maatschappelijke orde in
stand?
• Belangrijke voorwaarde voor aan sociological imagination te doen: wisseling van
perspectieven→ Door afstand te nemen van de actuele toestand en een alternatief
standpunt in te nemen
De ervaring van de dagdagelijkse werkelijkheid is niet zonder betekenis, maar moet in
haar ruimere historische en sociale context worden geplaatst. En dat kan best door enige
afstand te nemen van vanzelfsprekendheden zoals routines
Selectieve waarneming
• Het gewicht van routineus denken en handelen op basis van
o Routineus denken en handelen→ Routineus handelen (gedrag) en denken
(common sense) zijn een waardevol middel om ons staande te houden in
verschillende situaties in het dagelijkse leven
o Hierdoor moeten we niet bij elke (nieuwe) confrontatie een hele keuzeboom
afwerken om op handelen over te gaan
o Hierdoor kun je gemakkelijk deelnemen aan het sociale verkeer
• We betalen ook een prijs voor routineus denken en handelen
o Door common sense: reduceren, ordenen en interpreteren veel informatie in een
sociale context→ onze waarneming wordt selectief
