Geestelijke gezondheidszorg – samenvatting 2023 - 2024
INLEIDING
Doelgroep van geestelijke gezondheidszorg (GGZ) = ELKE BURGER
GESCHIEDENIS:
‣ Jaren 1200:
o Theorie van de ‘krankzinnigen’
o Richting van de dolhuizen: mensen zaten vastgeketend aan een ketting opgesloten
o Zat niet onder ‘welzijn’, maar wel onder ‘justitie’
o Visie: beschouwd als criminelen → aanvankelijk opgesloten in de gevangenis
→ opstand van de gevangenen omdat ze schrik hadden dat zij ook mentaal ziek
zouden worden → verplaatst naar de dolhuizen
o Geen menselijke waarde: kregen enkel een stukje stro op om te slapen
o Burgers konden uitstapjes doen naar de dolhuizen om de ‘mentaal zieken’ te
bezichtigen
o Eerste dolhuis = Gent
‣ 5 eeuwen lang geen verandering
‣ 16e eeuw: aantal belangrijke figuren die verandering willen
o William Battie (1703 – 1776): pleit voor medische behandeling
o Vincenzo Chiarugi (1759 – 1820): pleit naast een medische behandeling ook voor een
psychologische behandeling → aanmoediging, muziek laten luisteren
o Philippe Pinel (1745 – 1826):
▪ Pleit voor het verdwijnen van de fysieke ketting (MAAR: hij vervangt ze door
dwangbuizen.. → introductie van de dwangbuizen in geestelijke
gezonheidscentra!!)
▪ Stelt zich de vraag: “Hoe komt het dat mensen mentale problemen hebben?”
→ zoekt oorzaken in de omgeving = context (stress, erfelijkheid, …)
▪ Verdere vermenselijking van de behandeling → zinvolle tijdsbesteding, betere
therapie, …
o Eerste psychiatrisch centrum in België = Gent (2e psychiatrisch centrum in Europa)
→ Joseph Guislain (1797 – 1860) en Jozef Triest (1760 – 1836)
‣ Eind 18e eeuw: ontstaan van de psychiatrie
3 belangrijke perioden in de geschiedenis van België:
Tot 1950 ‧ Asielen
‧ Valt onder het bewind van Ministerie van Justitie
‧ Ver van steden en dorpen → bescherming van de burgers binnen de stadskern
‧ Focus op controle i.p.v. behandeling
‧ Behandeling was louter medisch
1950 – 1999 ‧ Afbouw van de asielen
‧ Valt onder het Ministerie van Volksgezondheid
‧ Focus op medische controle en sociale rehabilitatie
‧ Eind 1980: patiëntenverenigingen → grote sprong in het denkkader over
mensen met een psychische kwetsbaarheid
o Werken op inspraak, ondersteuning en betrokkenheid van patiënten
zelf én hun families
‧ 1989: het Rapport Groot
o 1990: De eerste reconversie: aanbodsgericht kijken en doelgroepen
centraal stellen → meer specialisatie op vlak van doelgroepen
o 1999: De tweede reconversie: afbouw van residentiële voorzieningen
+ meer ambulante voorzieningen
1
,Geestelijke gezondheidszorg – samenvatting 2023 - 2024
21e eeuw ‧ Centraliseren van ambulante werkingen
‧ Vermaatschappelijking van de zorg – art. 107
‧ Aanpak van vergeten deelwerkingen
o Jeugdpsychiatrie
o Internering
o Wachtlijsten
VISIES OP GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG:
3 verklaringsmodellen:
1) Biologisch / medisch model
o Psychische kwetsbaarheid als ‘ziekte’
o Inzetten op medicijnen en lichamelijke therapie (vb. elektroshocks, lobotomie, …)
2) Psychologisch model
o Freud
o Kijken naar gevoelswereld, driften, persoonlijkheidskenmerken
3) Sociaal model
o Antipsychiatrie beweging
o Welke rol speelt de druk van de samenleving, maatschappelijke en persoonlijke
leefomstandigheden, belang van sociale verbondenheid
o Sociale invloeden
o Meer op meso en macro niveau
Vandaag: combinatie van de verschillende modellen → bio/medisch – psycho – sociaal model
DEFINIËRING:
Gezondheid = het vermogen om zich aan te passen en een eigen regie te voeren, in het licht van
de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen in het leven (WHO)
‣ Focus op de veerkracht van mensen
‣ Heel holistische visie
Psychische kwetsbaarheid kunnen opgedeeld worden in 2 categorieën:
Psychische problemen / klachten Psychische stoornis
‧ Verandering in denken en/of voelen en/of ‧ Klachten die ernstiger worden en langdurig
gedrag en/of relaties aanwezig zijn
‧ Hinderen een persoon in het dagelijks leven ‧ Negatieve effecten op het functioneren op
‧ Wordt als ongewenst ervaren door de verschillende levensdomeinen
omgeving ‧ Sociale rollen staan zwaar onder druk
‧ IEDEREEN heeft psychische klachten of ‧ Staan in een psychiatrisch
angstige gevoelens (iedereen valt onder deze classificatiesysteem (je kan pas van een
categorie!) ‘psychische stoornis’ spreken als ze
opgenomen staat in het
classificatiesysteem!)
Diagnose:
‣ Het beschrijven van de klachten en symptomen
‣ Onderzoek naar de factoren die de klachten hebben veroorzaakt of in stand houden
2
,Geestelijke gezondheidszorg – samenvatting 2023 - 2024
Classificatie:
‣ Categorieën van ziektebeelden
‣ Symptomen (definitie, kenmerken, aantal)
‣ Classificatiesystemen: DSM (vooral Amerika en Europa), ICD (rest van de wereld)
‣ Rechten, behandeling, etc. hangen vast aan een classificatiesysteem
‣ Voor sommige mensen geeft het rust om te weten dat er een term bestaat voor hun psychische
kwetsbaarheid
‣ Steeds vanuit medische inslag ! (niet de rol van een sociaal werker)
Kritieken op classificatiesystemen:
o Wat is een ziektebeeld en wat is geen ziektebeeld? → Het is een tijdsbeeld van hoe we
vandaag een ‘ziektebeeld’ invullen ! (vb. vroeger: homoseksualiteit als ziektebeeld in de DSM)
o Classificeren is cultuurgevoelig → afhankelijk van de cultuur zijn er andere ziektebeelden
o Medisch denken staat centraal
o Onduidelijke grenzen
o Weinig oog voor complexiteit van een ziektebeeld → grote focus op het medische
o Weinig oog voor uniciteit van een persoon
o DSM is een Amerikaans systeem → vaak een rechtstreekse band tussen de commissie en
de farmaceutische industrie
Rol van de sociaal werker:
‣ Niet meegaan in de diagnosetaal bij de communicatie naar cliënt & familie
o Diagnose is een etikettering en zet mensen vast → mensen willen niet onder een etiket
geplaatst worden!
o Sociaal werkers doen nèt niet wat andere burgers in de samenleving juist wel doen
→ ga niet mee in diagnostische terminologie!
‣ Inzetten op breed en inclusief kijken, denken en spreken
‣ NIVEA principe!! (Niet in de naam van een ander spreken)
‣ Beroepsgeheim en privacy respecteren!
‣ Experimenten van David Rosenhan: als je vanuit een medische bril kijkt naar gedrag, is de
kans groot dat je een stoornis ziet
o Als je diagnosetaal gebruikt, zet je de medische bril op
o Sociaal werkers moeten net vanuit een sociale bril kijken
‣ Belang van taalgebruik!
o Terminologie is niet altijd neutraal: vb. patiënt is afhankelijk van zorg dan een cliënt
Zorgethiek van Tronto:
‣ Zorg is een sociale praktijk
‣ Iedereen heeft op een bepaald moment zorg nodig & iedereen is nagenoeg permanent
vrager en aanbieder van één of andere vorm van zorg
‣ Zorgvormen:
o Zorg om (empathie)
o Zorg voor (verantwoordelijkheid)
o Zorg geven (activiteiten uitvoeren)
o Zorg ontvangen (iemand draagt zorg voor jou)
3
, Geestelijke gezondheidszorg – samenvatting 2023 - 2024
STRUCTUUR VAN DE GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG:
→ 7 grote domeinen
Psychiatrisch ziekenhuis ‧ Enkel voor mensen met een psychiatrische aandoening
1
(PZ) ‧ Specialisten en intensieve behandeling
‧ 1/3 van alle algemene ziekenhuizen heeft een PAAZ
Psychiatrische afdelingen ‧ Vooral urgentiepsychiatrie, kortdurende behandeling
2 binnen Algemeen ziekenhuis (max. 1 maand)
(PAAZ) ‧ Vooral medisch-psychiatrisch
‧ Klein aantal ‘bedden’
‧ Patiënten die géén opname meer nodig hebben maar ook
Psychiatrische niet aan de criteria voldoen om in aanmerking te komen
3
Verzorgingstehuizen (PVT) voor beschut wonen
‧ Mensen met een verstandelijke beperking
Initiatieven Beschut Wonen ‧ Huizen in een woonomgeving met begeleiding
4
(IBW) ‧ Stabiel ziektebeeld
Centra Geestelijke ‧ Ambulante behandeling
5
Gezondheidszorg (CGG) ‧ Voor alle personen met psychische klachten
‧ Eerstelijns gezondheidszorg
‧ Psychosociale revalidatie = verhogen van vaardigheden
en zelfstandigheid → kan zowel residentieel als
Voorzieningen met RIZIV-
6 ambulant zijn (ook voor kinderen / jongeren /
conventie
jongvolwassenen)
‧ Verslavingsproblematieken → kan zowel residentieel als
ambulant zijn
‧ Mensen die geïnterneerd zijn
‧ Door de rechtbank verklaard als ‘ontoerekeningsvatbaar’
Forensisch psychiatrische
7 ‧ Gaat om strafbare feiten
zorg
‧ Valt onder een andere bevoegdheid: Ministerie van
Justitie
BELEID EN REGELGEVING:
Bevoegdheid:
‣ Sinds de Bijzondere Wet van 8 augustus 1980: op 2 niveaus bevoegdheden
‣ Federale overheid
o Normenkader uittekenen voor residentiële voorzieningen (behalve psychiatrische
verzorgingstehuizen)
o Financiering van PZ, PAAZ en IBW
o Sociale zekerheid: artsenhonoraria, geneesmiddelen, forfaits van ziekenhuizen
o Ministerie van Sociale Zaken en Volksgezondheid – Frank Vandenbroecke
o Ministerie van Justitie – Paul van Tichelt (FPC, gesloten afdelingen, …)
4
INLEIDING
Doelgroep van geestelijke gezondheidszorg (GGZ) = ELKE BURGER
GESCHIEDENIS:
‣ Jaren 1200:
o Theorie van de ‘krankzinnigen’
o Richting van de dolhuizen: mensen zaten vastgeketend aan een ketting opgesloten
o Zat niet onder ‘welzijn’, maar wel onder ‘justitie’
o Visie: beschouwd als criminelen → aanvankelijk opgesloten in de gevangenis
→ opstand van de gevangenen omdat ze schrik hadden dat zij ook mentaal ziek
zouden worden → verplaatst naar de dolhuizen
o Geen menselijke waarde: kregen enkel een stukje stro op om te slapen
o Burgers konden uitstapjes doen naar de dolhuizen om de ‘mentaal zieken’ te
bezichtigen
o Eerste dolhuis = Gent
‣ 5 eeuwen lang geen verandering
‣ 16e eeuw: aantal belangrijke figuren die verandering willen
o William Battie (1703 – 1776): pleit voor medische behandeling
o Vincenzo Chiarugi (1759 – 1820): pleit naast een medische behandeling ook voor een
psychologische behandeling → aanmoediging, muziek laten luisteren
o Philippe Pinel (1745 – 1826):
▪ Pleit voor het verdwijnen van de fysieke ketting (MAAR: hij vervangt ze door
dwangbuizen.. → introductie van de dwangbuizen in geestelijke
gezonheidscentra!!)
▪ Stelt zich de vraag: “Hoe komt het dat mensen mentale problemen hebben?”
→ zoekt oorzaken in de omgeving = context (stress, erfelijkheid, …)
▪ Verdere vermenselijking van de behandeling → zinvolle tijdsbesteding, betere
therapie, …
o Eerste psychiatrisch centrum in België = Gent (2e psychiatrisch centrum in Europa)
→ Joseph Guislain (1797 – 1860) en Jozef Triest (1760 – 1836)
‣ Eind 18e eeuw: ontstaan van de psychiatrie
3 belangrijke perioden in de geschiedenis van België:
Tot 1950 ‧ Asielen
‧ Valt onder het bewind van Ministerie van Justitie
‧ Ver van steden en dorpen → bescherming van de burgers binnen de stadskern
‧ Focus op controle i.p.v. behandeling
‧ Behandeling was louter medisch
1950 – 1999 ‧ Afbouw van de asielen
‧ Valt onder het Ministerie van Volksgezondheid
‧ Focus op medische controle en sociale rehabilitatie
‧ Eind 1980: patiëntenverenigingen → grote sprong in het denkkader over
mensen met een psychische kwetsbaarheid
o Werken op inspraak, ondersteuning en betrokkenheid van patiënten
zelf én hun families
‧ 1989: het Rapport Groot
o 1990: De eerste reconversie: aanbodsgericht kijken en doelgroepen
centraal stellen → meer specialisatie op vlak van doelgroepen
o 1999: De tweede reconversie: afbouw van residentiële voorzieningen
+ meer ambulante voorzieningen
1
,Geestelijke gezondheidszorg – samenvatting 2023 - 2024
21e eeuw ‧ Centraliseren van ambulante werkingen
‧ Vermaatschappelijking van de zorg – art. 107
‧ Aanpak van vergeten deelwerkingen
o Jeugdpsychiatrie
o Internering
o Wachtlijsten
VISIES OP GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG:
3 verklaringsmodellen:
1) Biologisch / medisch model
o Psychische kwetsbaarheid als ‘ziekte’
o Inzetten op medicijnen en lichamelijke therapie (vb. elektroshocks, lobotomie, …)
2) Psychologisch model
o Freud
o Kijken naar gevoelswereld, driften, persoonlijkheidskenmerken
3) Sociaal model
o Antipsychiatrie beweging
o Welke rol speelt de druk van de samenleving, maatschappelijke en persoonlijke
leefomstandigheden, belang van sociale verbondenheid
o Sociale invloeden
o Meer op meso en macro niveau
Vandaag: combinatie van de verschillende modellen → bio/medisch – psycho – sociaal model
DEFINIËRING:
Gezondheid = het vermogen om zich aan te passen en een eigen regie te voeren, in het licht van
de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen in het leven (WHO)
‣ Focus op de veerkracht van mensen
‣ Heel holistische visie
Psychische kwetsbaarheid kunnen opgedeeld worden in 2 categorieën:
Psychische problemen / klachten Psychische stoornis
‧ Verandering in denken en/of voelen en/of ‧ Klachten die ernstiger worden en langdurig
gedrag en/of relaties aanwezig zijn
‧ Hinderen een persoon in het dagelijks leven ‧ Negatieve effecten op het functioneren op
‧ Wordt als ongewenst ervaren door de verschillende levensdomeinen
omgeving ‧ Sociale rollen staan zwaar onder druk
‧ IEDEREEN heeft psychische klachten of ‧ Staan in een psychiatrisch
angstige gevoelens (iedereen valt onder deze classificatiesysteem (je kan pas van een
categorie!) ‘psychische stoornis’ spreken als ze
opgenomen staat in het
classificatiesysteem!)
Diagnose:
‣ Het beschrijven van de klachten en symptomen
‣ Onderzoek naar de factoren die de klachten hebben veroorzaakt of in stand houden
2
,Geestelijke gezondheidszorg – samenvatting 2023 - 2024
Classificatie:
‣ Categorieën van ziektebeelden
‣ Symptomen (definitie, kenmerken, aantal)
‣ Classificatiesystemen: DSM (vooral Amerika en Europa), ICD (rest van de wereld)
‣ Rechten, behandeling, etc. hangen vast aan een classificatiesysteem
‣ Voor sommige mensen geeft het rust om te weten dat er een term bestaat voor hun psychische
kwetsbaarheid
‣ Steeds vanuit medische inslag ! (niet de rol van een sociaal werker)
Kritieken op classificatiesystemen:
o Wat is een ziektebeeld en wat is geen ziektebeeld? → Het is een tijdsbeeld van hoe we
vandaag een ‘ziektebeeld’ invullen ! (vb. vroeger: homoseksualiteit als ziektebeeld in de DSM)
o Classificeren is cultuurgevoelig → afhankelijk van de cultuur zijn er andere ziektebeelden
o Medisch denken staat centraal
o Onduidelijke grenzen
o Weinig oog voor complexiteit van een ziektebeeld → grote focus op het medische
o Weinig oog voor uniciteit van een persoon
o DSM is een Amerikaans systeem → vaak een rechtstreekse band tussen de commissie en
de farmaceutische industrie
Rol van de sociaal werker:
‣ Niet meegaan in de diagnosetaal bij de communicatie naar cliënt & familie
o Diagnose is een etikettering en zet mensen vast → mensen willen niet onder een etiket
geplaatst worden!
o Sociaal werkers doen nèt niet wat andere burgers in de samenleving juist wel doen
→ ga niet mee in diagnostische terminologie!
‣ Inzetten op breed en inclusief kijken, denken en spreken
‣ NIVEA principe!! (Niet in de naam van een ander spreken)
‣ Beroepsgeheim en privacy respecteren!
‣ Experimenten van David Rosenhan: als je vanuit een medische bril kijkt naar gedrag, is de
kans groot dat je een stoornis ziet
o Als je diagnosetaal gebruikt, zet je de medische bril op
o Sociaal werkers moeten net vanuit een sociale bril kijken
‣ Belang van taalgebruik!
o Terminologie is niet altijd neutraal: vb. patiënt is afhankelijk van zorg dan een cliënt
Zorgethiek van Tronto:
‣ Zorg is een sociale praktijk
‣ Iedereen heeft op een bepaald moment zorg nodig & iedereen is nagenoeg permanent
vrager en aanbieder van één of andere vorm van zorg
‣ Zorgvormen:
o Zorg om (empathie)
o Zorg voor (verantwoordelijkheid)
o Zorg geven (activiteiten uitvoeren)
o Zorg ontvangen (iemand draagt zorg voor jou)
3
, Geestelijke gezondheidszorg – samenvatting 2023 - 2024
STRUCTUUR VAN DE GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG:
→ 7 grote domeinen
Psychiatrisch ziekenhuis ‧ Enkel voor mensen met een psychiatrische aandoening
1
(PZ) ‧ Specialisten en intensieve behandeling
‧ 1/3 van alle algemene ziekenhuizen heeft een PAAZ
Psychiatrische afdelingen ‧ Vooral urgentiepsychiatrie, kortdurende behandeling
2 binnen Algemeen ziekenhuis (max. 1 maand)
(PAAZ) ‧ Vooral medisch-psychiatrisch
‧ Klein aantal ‘bedden’
‧ Patiënten die géén opname meer nodig hebben maar ook
Psychiatrische niet aan de criteria voldoen om in aanmerking te komen
3
Verzorgingstehuizen (PVT) voor beschut wonen
‧ Mensen met een verstandelijke beperking
Initiatieven Beschut Wonen ‧ Huizen in een woonomgeving met begeleiding
4
(IBW) ‧ Stabiel ziektebeeld
Centra Geestelijke ‧ Ambulante behandeling
5
Gezondheidszorg (CGG) ‧ Voor alle personen met psychische klachten
‧ Eerstelijns gezondheidszorg
‧ Psychosociale revalidatie = verhogen van vaardigheden
en zelfstandigheid → kan zowel residentieel als
Voorzieningen met RIZIV-
6 ambulant zijn (ook voor kinderen / jongeren /
conventie
jongvolwassenen)
‧ Verslavingsproblematieken → kan zowel residentieel als
ambulant zijn
‧ Mensen die geïnterneerd zijn
‧ Door de rechtbank verklaard als ‘ontoerekeningsvatbaar’
Forensisch psychiatrische
7 ‧ Gaat om strafbare feiten
zorg
‧ Valt onder een andere bevoegdheid: Ministerie van
Justitie
BELEID EN REGELGEVING:
Bevoegdheid:
‣ Sinds de Bijzondere Wet van 8 augustus 1980: op 2 niveaus bevoegdheden
‣ Federale overheid
o Normenkader uittekenen voor residentiële voorzieningen (behalve psychiatrische
verzorgingstehuizen)
o Financiering van PZ, PAAZ en IBW
o Sociale zekerheid: artsenhonoraria, geneesmiddelen, forfaits van ziekenhuizen
o Ministerie van Sociale Zaken en Volksgezondheid – Frank Vandenbroecke
o Ministerie van Justitie – Paul van Tichelt (FPC, gesloten afdelingen, …)
4
