Samenvatting blok 3 : Ontwikkelingspsychologie.
Hoofdstuk 5: De fysieke ontwikkeling in de babytijd......................................................................................6
Zie: Mylab voor de video: de babytijd..................................................................................................................6
5.1.1 de fysieke groei........................................................................................................................................6
Vier principes van de groei...............................................................................................................................6
5.1.2 Het zenuwstelsel en de hersenen: de fundamenten van onze ontwikkeling.........................................6
Zie Mylab voor de video: De ontwikkeling van synapsen.....................................................................................7
Omgevingsinvloeden op de ontwikkeling van de hersenen............................................................................7
Hoofdstuk 6: De cognitieve ontwikkeling in de babytijd.................................................................................8
6.1. Cognitieve ontwikkeling volgens Piaget....................................................................................................8
6.1.1. Stadia van Piaget:...................................................................................................................................8
6.1.2. Het sensomotorische stadium 0-2 jaar:.................................................................................................8
Substadium 1: eenvoudige reflexen 0-1 maand..............................................................................................8
Substadium 2: eerste gewoonten en primaire circulaire reacties 1-4 maanden.............................................8
Substadium 3: secundaire circulaire reacties 4-8 maanden............................................................................9
Substadium 4: coördinatie van secundaire circulaire reacties 8-12 maanden................................................9
Zie Mylab voor de video: Objectpermanentie......................................................................................................9
Substadium 5: tertiaire circulaire reacties 12-18 maanden.............................................................................9
Substadium 6: het begin van denken 18-24 maanden.....................................................................................9
6.2. De informatieverwekingstheorie van cognitieve ontwikkeling..............................................................11
6.2.1. Codering, opslag en terughalen...........................................................................................................11
6.2.2. Het geheugen in de babytijd................................................................................................................11
De duur van herinneringen............................................................................................................................12
De cognitieve neurowetenschap van het geheugen......................................................................................12
6.2.3. Individuele verschillen in intelligentie..................................................................................................12
Meningen over de informatieverwerkingstheorie.........................................................................................13
Hoofdstuk 7: De sociale ontwikkeling en de persoonlijkheidsontwikkeling in de babytijd.............................13
7.1.1. Emoties in de babytijd..........................................................................................................................13
Zie Mylab voor de video’s: Vreemdenangst en Scheidingsangst.......................................................................13
7.1.2. De ontwikkeling van het ik...................................................................................................................13
7.1.3. Social referencing.................................................................................................................................13
7.1.4. Theory of mind.....................................................................................................................................14
Zie Mylab voor de video: Theory of mind...........................................................................................................14
De groei van de cognitieve ontwikkeling:......................................................................................................14
7.2.1. Hechting: het vormen van sociale banden...........................................................................................14
Hechting..........................................................................................................................................................14
Zie Mylab voor de video: De aapjes van Harlow................................................................................................15
7.2.2. De totstandkoming van hechting.........................................................................................................16
Moeders en hechting.....................................................................................................................................16
Vaders en hechting.........................................................................................................................................16
7.2.3. interactie met baby’s............................................................................................................................16
Omgang met leeftijdgenoten.........................................................................................................................17
7.3.1. Persoonlijkheidsontwikkeling...............................................................................................................17
Stadia van Erikson...........................................................................................................................................17
7.3.2. Temperament.......................................................................................................................................18
Zie Mylab voor de video: Temparement.............................................................................................................18
7.3.3. Gender..................................................................................................................................................19
Genderverschillen...........................................................................................................................................19
1
, Genderrollen...................................................................................................................................................19
Begrippenlijst babytijd................................................................................................................................. 20
Hoofdstuk 8: De fysieke ontwikkeling in de peuter- en kleutertijd................................................................22
8.3.5. Lichamelijke en geestelijke mishandeling............................................................................................22
Hoofdstuk 9: De cognitieve ontwikkeling in de peuter- en kleutertijd...........................................................24
9.1.1. Piagets stadium van preoperationeel denken.....................................................................................24
Centratie: wat je ziet, is wat je denkt.............................................................................................................24
Conservatie: leren dat uiterlijke schijn bedriegt............................................................................................24
Zie Mylab voor de video: Conservatie.................................................................................................................24
Het ontstaan van intuïtief denken.................................................................................................................25
9.1.2. De informatieverwerkingstheorie van cognitieve ontwikkeling..........................................................25
Het begrip van getallen in de peuter- en kleutertijd......................................................................................25
Het geheugen: herinneringen aan het verleden............................................................................................26
De informatieverwerkingstheorie in een breder kader.................................................................................26
Kritiek op de informatieverwerkingstheorie..................................................................................................26
9.1.3. Vygotsky’s visie op cognitieve ontwikkeling........................................................................................26
De zone van naaste ontwikkeling en scaffolding...........................................................................................26
Zie Mylab voor de video’s: Zone van naaste ontwikkeling en Scaffolding.........................................................27
9.2.1. Linguïstische vooruitgang in de peuter- en kleutertijd........................................................................27
9.2.2. Egocentrisch taalgebruik......................................................................................................................27
9.2.3. Armoede en taalontwikkeling..............................................................................................................28
Hoofdstuk 10: De sociale ontwikkeling en de persoonlijkheidsontwikkeling in de peuter- en kleutertijd.......30
10.1.1. de persoonlijkheidsontwikkeling........................................................................................................30
10.1.2. Het zelfbeeld in de peuter- en kleutertijd..........................................................................................30
Genderidentiteit: het ontstaan van mannelijkheid en vrouwelijkheid..........................................................30
Biologische theorieën over genderverschillen...............................................................................................30
Psychoanalytische theorieën over genderverschillen....................................................................................31
De sociale theorie over genderverschillen.....................................................................................................31
De cognitieve theorie over genderverschillen...............................................................................................31
Zie Mylab voor de video: Genderconstantie.......................................................................................................32
10.2. Vrienden en familie: het sociale leven van peuters en kleuters...........................................................33
10.2.2. De regels van het spel........................................................................................................................33
Zie Mylab voor de video’s: De spelcategorieën van Parten................................................................................33
10.2.3. De theory of mind van peuters en kleuters: begrijpen wat anderen denken...................................33
Zie Mylab voor de video: Theory of mind in verschillende culturen...................................................................34
Het ontstaan van theory of mind...................................................................................................................34
10.2.4. Het gezinsleven van peuters en kleuters...........................................................................................34
Zie Mylab voor de video: Opvoedingsstijlen en socialisatie...............................................................................34
10.3 Morele ontwikkeling en agressie...........................................................................................................35
Piagets visie op de morele ontwikkeling........................................................................................................35
De sociale leertheorie en morele ontwikkeling.............................................................................................35
Empathie en moreel gedrag...........................................................................................................................35
Agressie en geweld bij peuter en kleuters.....................................................................................................36
Zie Mylab voor de video’s: Relationele agressie en Reactieve agressie.............................................................36
De oorzaken van agressie...............................................................................................................................36
Agressie volgens de sociale leertheorie.........................................................................................................36
Cognitieve verklaringen voor agressie...........................................................................................................36
2
,Begrippenlijst peuter – en kleutertijd........................................................................................................... 37
Hoofdstuk 12: De cognitieve ontwikkeling in de schooltijd...........................................................................40
12.1.1. De cognitieve ontwikkeling volgens Piaget........................................................................................40
Zie Mylab voor de video: De schooltijd...............................................................................................................40
12.1.2. informatieverwerking in de schooltijd...............................................................................................40
12.1.3. Vygotsky’s visie op cognitieve ontwikkeling en klassikaal onderwijs................................................41
12.1.4. Taalontwikkeling: de betekenis van woorden...................................................................................41
Zie Mylab voor de video: Marshmallowtest.......................................................................................................41
Hoofdstuk 13: De sociale ontwikkeling en de persoonlijkheidsontwikkeling in de schooltijd.........................43
13.1.1. De psychosociale ontwikkeling en zelfkennis....................................................................................43
Verschuiving van fysieke naar psychologische karakterisering van het ik.....................................................43
Sociale vergelijking.........................................................................................................................................44
Opwaartse en neerwaartse sociale vergelijking............................................................................................44
13.1.2. Eigenwaarde: hoe kinderen een beeld van zichzelf ontwikkelen......................................................44
Groei en afname van de eigenwaarde...........................................................................................................45
13.2.1. Stadia van vriendschap.......................................................................................................................45
Stadium 1: vriendschap gebaseerd op het gedrag van anderen...................................................................45
13.2.2. individuele verschillen bij vriendschap..............................................................................................46
Zie Mylab voor de video: Vriendschappen tijdens de schooltijd in verschillende culturen.................................46
13.2.3. Gender en vriendschap: segregatie van de seksen in de schooltijd..................................................47
Jongens hebben meestal grotere vriendennetwerken. Vanwege de vrij rigide rangorde waarin de relatieve
sociale macht van de groepsleden tot uiting komt, ook wel dominantiehiërarchie genoemd, kunnen leden
met een hogere status andere kinderen veilig betwisten, tegenwerken of pesten......................................47
13.2.4. Interetnische vriendschappen: integratie binnen en buiten het klaslokaal......................................47
13.2.5. Pesten op school en online................................................................................................................47
Zie Mylab voor de video: Pesten.........................................................................................................................47
13.3.1. De veranderde thuisomgeving...........................................................................................................47
Als beide ouders werken................................................................................................................................48
Gescheiden gezinnen......................................................................................................................................48
Leven in een nieuw samengesteld gezin........................................................................................................48
Eenoudergezinnen..........................................................................................................................................48
Gezinnen met homoseksuele ouders.............................................................................................................49
Etniciteit en gezinsleven.................................................................................................................................49
13.3.2. Jeugdzorg............................................................................................................................................49
Begrippenlijst schooltijd............................................................................................................................... 49
Hoofdstuk 14: De fysieke ontwikkeling in de adolescentie............................................................................52
14.1.1. Groei in de adolescentie.....................................................................................................................52
Zie Mylab voor de video: Adolescentie...............................................................................................................52
14.1.2. Puberteit: het begin van de seksuele rijping......................................................................................52
De puberteit bij meisjes.................................................................................................................................52
De pubertijd bij jongens.................................................................................................................................52
14.1.3. Beeld van het eigen lichaam..............................................................................................................52
Meisjes zullen sneller praten over hun menarche dan jongens over hun spermarche. Jongens zijn hier
onzeker over. Vooral meisjes kunnen zich ongelukkig voelen door de verandering van hun lichaam.........52
14.1.4. vroege en late rijping: gevolgen.........................................................................................................53
Vroege rijping.................................................................................................................................................53
Late rijping......................................................................................................................................................53
14.1.5. Hersenontwikkeling en denken..........................................................................................................53
Zie Mylab voor de video: De prefrontale cortex.................................................................................................54
3
, 14.2. Stress en manieren om ermee om te gaan...........................................................................................54
14.2.1. De oorzaken van stress.......................................................................................................................54
14.2.2. Omgaan met stress.............................................................................................................................54
Zie Mylab voor de video: Stress verminderen.....................................................................................................54
14.3.1. Voeding...............................................................................................................................................54
Obesitas..........................................................................................................................................................54
Anorexia nervosa en boulimia........................................................................................................................55
Waardoor worden eetstoornissen veroorzaakt.............................................................................................55
Zie Mylab voor de video: Lichaamsbeeld............................................................................................................55
14.3.2. Drugs...................................................................................................................................................55
14.3.3. Alcoholgebruik en -misbruik...............................................................................................................55
14.3.4. Tabak..................................................................................................................................................56
14.3.5. seksueel overdraagbare aandoeningen.............................................................................................56
Hoofdstuk 15: De cognitieve ontwikkeling in de adolescentie.......................................................................57
15.1.1. Het formeel- operationele stadium van Piaget en adolescentie.......................................................57
Zie Mylab voor de video: Deductief redeneren...................................................................................................57
De effecten van formele operaties op het denken........................................................................................57
Meningen over de visie van Piaget.................................................................................................................57
15.1.2. De informatieverwerkingstheorie......................................................................................................58
Zie Mylab voor de video: Egocentrisme..............................................................................................................58
Zie Mylab voor de video’s: Imaginair publiek, De fabel van de onoverwinnelijkheid & Riskant gedrag en
hersenontwikkeling............................................................................................................................................58
15.2.1. Kohlbergs theorie van morele ontwikkeling......................................................................................58
Zie Mylab voor de video: Morele ontwikkeling..................................................................................................59
15.2.2. Gilligans theorie van morele ontwikkeling.........................................................................................59
15.3.1. De overgang van de basisschool naar het voortgezet onderwijs......................................................59
15.3.2. Sociaaleconomische status en schoolprestaties................................................................................59
15.3.4. Etnische verschillen in schoolprestaties.............................................................................................59
15.3.5. Media- en technologiegebruik door adolescenten............................................................................59
15.3.6. Scholieren en parttimewerk...............................................................................................................59
15.3.7. Het afbreken van de schoolcarrière...................................................................................................60
15.3.8 Naar het hoger onderwijs....................................................................................................................60
Zie Mylab voor de video: Hoger onderwijs in verschillende culturen.................................................................60
15.3.9. Gender en prestaties..........................................................................................................................60
Schoolprestaties en het gevaar van stereotypering.......................................................................................60
15.4.1. De drie perioden van Ginzberg...........................................................................................................60
15.4.2. De zes persoonlijkheidstypen van Holland........................................................................................60
Hoofdstuk 16: De sociale ontwikkeling en de persoonlijkheidsontwikkeling in de adolescentie.....................62
16.1.1. Zelfbeeld: beschrijving van het ik.......................................................................................................62
Adolescenten worden zich sterk bewust van hun eigen lichaam en van het feit dat andere mensen op hen
reageren op manieren die ze niet gewend zijn. Adolescenten hebben een bredere perceptie van zichzelf
en zien verschillende aspecten van hun ‘ik’ tegelijkertijd..............................................................................62
Tieners zullen zichzelf eerder omschrijven naar hun ideologie bijvoorbeeld: ‘ik ben een milieuactivist.’. . .62
16.1.2. Eigenwaarde: beoordeling van het ik.................................................................................................62
16.1.3. Identiteitsvorming in de adolescentie................................................................................................62
Maatschappelijke druk en afhankelijkheid van vrienden en leeftijdsgenoten..............................................63
Zie Mylab voor de video: Identiteit.....................................................................................................................63
16.1.4. Marcia’s theorie van identiteitsontwikkeling.....................................................................................63
16.1.5. Religie en spiritualiteit........................................................................................................................64
16.1.6. Culturele identiteit.............................................................................................................................64
4
, 16.1.7. Depressie en zelfmoord......................................................................................................................64
Zie Mylab voor de video: Wat betekent het om een psychische stoornis te hebben.........................................65
Zelfmoord bij adolescenten............................................................................................................................65
16.2.1. Familiebanden....................................................................................................................................65
16.2.3. Relaties met leeftijdsgenoten............................................................................................................65
16.2.4. Populariteit en druk van leeftijdsgenoten..........................................................................................66
Zie Mylab voor de video: Genegeerd kind..........................................................................................................66
16.2.5. Criminaliteit........................................................................................................................................66
16.3.1. Verkering............................................................................................................................................66
Zie Mylab voor de video: The dating game........................................................................................................66
16.3.2. Seksuele activiteiten...........................................................................................................................67
16.3.4. Tienerzwangerschappen....................................................................................................................67
Begrippenlijst adolescentie.......................................................................................................................... 68
5
,Hoofdstuk 5: De fysieke ontwikkeling in de babytijd
Zie: Mylab voor de video: de babytijd.
5.1.1 de fysieke groei
Geboorte: 3,5 kilo. 50 centimeter. 1/4 bestaat uit het hoofd.
5 maanden: 7 kilo
1 jaar: 10 kilo, 75 centimeter
2 jaar: 14 kilo, 90 centimeter. 1/5 bestaat uit het hoofd.
Vier principes van de groei
Deze principes vormen een verklaring voor de patronen aan de hand waarvan
onze groei zich voltrekt:
Het Cefalocaudale principe is het principe dat groei een patroon vormt
dat begint met het hoofd en de bovenste lichaamsdelen en zich vervolgens
uitstrekt naar de rest van het lichaam.
-> Cefalocaudaal betekent letterlijk ‘van hoofd tot staart’
Het proximodistale principe is het principe dat de ontwikkeling zich
vanuit het centrum van ons lichaam naar buiten toe voltrekt.
-> Proximodistaal betekent ‘dichtbij’ en ‘ver weg’
Het hiërarchische integratie principe is het principe dat eenvoudige
vaardigheden zich doorgaans afzonderlijk en onafhankelijk van elkaar
ontwikkelen en later geïntegreerd worden in complexere vaardigheden.
Het principe van de onafhankelijkheid van systemen is het principe
dat verschillende lichaamssystemen een verschillend groeitempo kennen.
5.1.2 Het zenuwstelsel en de hersenen: de fundamenten van onze
ontwikkeling
Het zenuwstelsel bestaat uit de hersenen en de
zenuwen die zich door het hele lichaam heen
bevinden.
Neuronen zijn de basiscellen van het zenuwstelsel.
Neuronen onderscheiden zich doordat ze met
andere cellen communiceren. Daarvoor hebben ze
aan het uiteinde vertakkingen; dendrieten die
ontvangen boodschappen van andere cellen. Aan
de andere kant van de neuron zit een uiteinde dat
heet een Axon. Dit deel bevat boodschappen die
bestemd zijn voor andere neuronen.
Neurotransmitters: Stof die het mogelijk maakt
dat neuronen met elkaar kunnen communiceren,
die tussen de kleine spleten tussen neuronen
reizen; synapsen.
6
, Zie Mylab voor de video: De ontwikkeling van synapsen
Bij de geboorte: 100 tot 200 miljard neuronen.
Weinig verbindingen tussen de neuronen. Hoe ouder de persoon hoe meer
verbindingen met de neuron. Een volwassen persoon kan 5000 verbindingen
hebben met 1 neuron. De neuronen die geen verbinding maken worden
overbodig en sterven af. Dit wordt het snoeien van synapsen genoemd.
Na de geboorte neemt de omvang van neuronen en dendrieten toe. Axonen
worden bedekt met myeline; een vettige substantie die de neuronen beschermt
en de overdracht van zenuwsignalen versnelt.
Sommige neuronen verplaatsen zich naar de hersenschors; de bovenste laag
van hersenen.
Andere komen in de subcorticale niveaus terecht. Deze niveaus zijn
verantwoordelijk voor de ademhaling en hartslag en zijn tijdens de geboorte het
meest ontwikkeld.
Shakenbabysyndroom: Zeer ernstig letsel doordat een baby hardhandig door
elkaar wordt geschud door een verzorger uit onmacht, frustratie of woede over
het onophoudelijk huilen van de baby.
Omgevingsinvloeden op de ontwikkeling van de hersenen
Plasticiteit: de mate waarin zich ontwikkelde structuren of gedragspatronen te
veranderen zijn als gevolg van ervaringen. Omdat veel gebieden van de
hersenen nog niet voor specifieke taken ontwikkeld zijn, kan indien nodig de taak
van een gekwetst gebied door andere gebieden worden overgenomen. Hierdoor
hebben baby’s minder last van hersenletsel dan volwassenen.
De zintuigelijke ervaringen zijn van invloed op de omvang van de neuronen
zowel als op de structuur van de verbindingen. Gebieden van hersenen die
geassocieerd worden met het gezichtsveld zijn zwaarder en dikker wanneer het is
opgegroeid in een stimulerende omgeving in vergelijking met een prikkelarme
omgeving.
De gevoelige periode is een afgebakende periode, meestal vroeg in het leven,
waarin het organisme extra gevoelig is voor omgevingsinvloeden die betrekking
hebben op een bepaald facet van de ontwikkeling.
7
Hoofdstuk 5: De fysieke ontwikkeling in de babytijd......................................................................................6
Zie: Mylab voor de video: de babytijd..................................................................................................................6
5.1.1 de fysieke groei........................................................................................................................................6
Vier principes van de groei...............................................................................................................................6
5.1.2 Het zenuwstelsel en de hersenen: de fundamenten van onze ontwikkeling.........................................6
Zie Mylab voor de video: De ontwikkeling van synapsen.....................................................................................7
Omgevingsinvloeden op de ontwikkeling van de hersenen............................................................................7
Hoofdstuk 6: De cognitieve ontwikkeling in de babytijd.................................................................................8
6.1. Cognitieve ontwikkeling volgens Piaget....................................................................................................8
6.1.1. Stadia van Piaget:...................................................................................................................................8
6.1.2. Het sensomotorische stadium 0-2 jaar:.................................................................................................8
Substadium 1: eenvoudige reflexen 0-1 maand..............................................................................................8
Substadium 2: eerste gewoonten en primaire circulaire reacties 1-4 maanden.............................................8
Substadium 3: secundaire circulaire reacties 4-8 maanden............................................................................9
Substadium 4: coördinatie van secundaire circulaire reacties 8-12 maanden................................................9
Zie Mylab voor de video: Objectpermanentie......................................................................................................9
Substadium 5: tertiaire circulaire reacties 12-18 maanden.............................................................................9
Substadium 6: het begin van denken 18-24 maanden.....................................................................................9
6.2. De informatieverwekingstheorie van cognitieve ontwikkeling..............................................................11
6.2.1. Codering, opslag en terughalen...........................................................................................................11
6.2.2. Het geheugen in de babytijd................................................................................................................11
De duur van herinneringen............................................................................................................................12
De cognitieve neurowetenschap van het geheugen......................................................................................12
6.2.3. Individuele verschillen in intelligentie..................................................................................................12
Meningen over de informatieverwerkingstheorie.........................................................................................13
Hoofdstuk 7: De sociale ontwikkeling en de persoonlijkheidsontwikkeling in de babytijd.............................13
7.1.1. Emoties in de babytijd..........................................................................................................................13
Zie Mylab voor de video’s: Vreemdenangst en Scheidingsangst.......................................................................13
7.1.2. De ontwikkeling van het ik...................................................................................................................13
7.1.3. Social referencing.................................................................................................................................13
7.1.4. Theory of mind.....................................................................................................................................14
Zie Mylab voor de video: Theory of mind...........................................................................................................14
De groei van de cognitieve ontwikkeling:......................................................................................................14
7.2.1. Hechting: het vormen van sociale banden...........................................................................................14
Hechting..........................................................................................................................................................14
Zie Mylab voor de video: De aapjes van Harlow................................................................................................15
7.2.2. De totstandkoming van hechting.........................................................................................................16
Moeders en hechting.....................................................................................................................................16
Vaders en hechting.........................................................................................................................................16
7.2.3. interactie met baby’s............................................................................................................................16
Omgang met leeftijdgenoten.........................................................................................................................17
7.3.1. Persoonlijkheidsontwikkeling...............................................................................................................17
Stadia van Erikson...........................................................................................................................................17
7.3.2. Temperament.......................................................................................................................................18
Zie Mylab voor de video: Temparement.............................................................................................................18
7.3.3. Gender..................................................................................................................................................19
Genderverschillen...........................................................................................................................................19
1
, Genderrollen...................................................................................................................................................19
Begrippenlijst babytijd................................................................................................................................. 20
Hoofdstuk 8: De fysieke ontwikkeling in de peuter- en kleutertijd................................................................22
8.3.5. Lichamelijke en geestelijke mishandeling............................................................................................22
Hoofdstuk 9: De cognitieve ontwikkeling in de peuter- en kleutertijd...........................................................24
9.1.1. Piagets stadium van preoperationeel denken.....................................................................................24
Centratie: wat je ziet, is wat je denkt.............................................................................................................24
Conservatie: leren dat uiterlijke schijn bedriegt............................................................................................24
Zie Mylab voor de video: Conservatie.................................................................................................................24
Het ontstaan van intuïtief denken.................................................................................................................25
9.1.2. De informatieverwerkingstheorie van cognitieve ontwikkeling..........................................................25
Het begrip van getallen in de peuter- en kleutertijd......................................................................................25
Het geheugen: herinneringen aan het verleden............................................................................................26
De informatieverwerkingstheorie in een breder kader.................................................................................26
Kritiek op de informatieverwerkingstheorie..................................................................................................26
9.1.3. Vygotsky’s visie op cognitieve ontwikkeling........................................................................................26
De zone van naaste ontwikkeling en scaffolding...........................................................................................26
Zie Mylab voor de video’s: Zone van naaste ontwikkeling en Scaffolding.........................................................27
9.2.1. Linguïstische vooruitgang in de peuter- en kleutertijd........................................................................27
9.2.2. Egocentrisch taalgebruik......................................................................................................................27
9.2.3. Armoede en taalontwikkeling..............................................................................................................28
Hoofdstuk 10: De sociale ontwikkeling en de persoonlijkheidsontwikkeling in de peuter- en kleutertijd.......30
10.1.1. de persoonlijkheidsontwikkeling........................................................................................................30
10.1.2. Het zelfbeeld in de peuter- en kleutertijd..........................................................................................30
Genderidentiteit: het ontstaan van mannelijkheid en vrouwelijkheid..........................................................30
Biologische theorieën over genderverschillen...............................................................................................30
Psychoanalytische theorieën over genderverschillen....................................................................................31
De sociale theorie over genderverschillen.....................................................................................................31
De cognitieve theorie over genderverschillen...............................................................................................31
Zie Mylab voor de video: Genderconstantie.......................................................................................................32
10.2. Vrienden en familie: het sociale leven van peuters en kleuters...........................................................33
10.2.2. De regels van het spel........................................................................................................................33
Zie Mylab voor de video’s: De spelcategorieën van Parten................................................................................33
10.2.3. De theory of mind van peuters en kleuters: begrijpen wat anderen denken...................................33
Zie Mylab voor de video: Theory of mind in verschillende culturen...................................................................34
Het ontstaan van theory of mind...................................................................................................................34
10.2.4. Het gezinsleven van peuters en kleuters...........................................................................................34
Zie Mylab voor de video: Opvoedingsstijlen en socialisatie...............................................................................34
10.3 Morele ontwikkeling en agressie...........................................................................................................35
Piagets visie op de morele ontwikkeling........................................................................................................35
De sociale leertheorie en morele ontwikkeling.............................................................................................35
Empathie en moreel gedrag...........................................................................................................................35
Agressie en geweld bij peuter en kleuters.....................................................................................................36
Zie Mylab voor de video’s: Relationele agressie en Reactieve agressie.............................................................36
De oorzaken van agressie...............................................................................................................................36
Agressie volgens de sociale leertheorie.........................................................................................................36
Cognitieve verklaringen voor agressie...........................................................................................................36
2
,Begrippenlijst peuter – en kleutertijd........................................................................................................... 37
Hoofdstuk 12: De cognitieve ontwikkeling in de schooltijd...........................................................................40
12.1.1. De cognitieve ontwikkeling volgens Piaget........................................................................................40
Zie Mylab voor de video: De schooltijd...............................................................................................................40
12.1.2. informatieverwerking in de schooltijd...............................................................................................40
12.1.3. Vygotsky’s visie op cognitieve ontwikkeling en klassikaal onderwijs................................................41
12.1.4. Taalontwikkeling: de betekenis van woorden...................................................................................41
Zie Mylab voor de video: Marshmallowtest.......................................................................................................41
Hoofdstuk 13: De sociale ontwikkeling en de persoonlijkheidsontwikkeling in de schooltijd.........................43
13.1.1. De psychosociale ontwikkeling en zelfkennis....................................................................................43
Verschuiving van fysieke naar psychologische karakterisering van het ik.....................................................43
Sociale vergelijking.........................................................................................................................................44
Opwaartse en neerwaartse sociale vergelijking............................................................................................44
13.1.2. Eigenwaarde: hoe kinderen een beeld van zichzelf ontwikkelen......................................................44
Groei en afname van de eigenwaarde...........................................................................................................45
13.2.1. Stadia van vriendschap.......................................................................................................................45
Stadium 1: vriendschap gebaseerd op het gedrag van anderen...................................................................45
13.2.2. individuele verschillen bij vriendschap..............................................................................................46
Zie Mylab voor de video: Vriendschappen tijdens de schooltijd in verschillende culturen.................................46
13.2.3. Gender en vriendschap: segregatie van de seksen in de schooltijd..................................................47
Jongens hebben meestal grotere vriendennetwerken. Vanwege de vrij rigide rangorde waarin de relatieve
sociale macht van de groepsleden tot uiting komt, ook wel dominantiehiërarchie genoemd, kunnen leden
met een hogere status andere kinderen veilig betwisten, tegenwerken of pesten......................................47
13.2.4. Interetnische vriendschappen: integratie binnen en buiten het klaslokaal......................................47
13.2.5. Pesten op school en online................................................................................................................47
Zie Mylab voor de video: Pesten.........................................................................................................................47
13.3.1. De veranderde thuisomgeving...........................................................................................................47
Als beide ouders werken................................................................................................................................48
Gescheiden gezinnen......................................................................................................................................48
Leven in een nieuw samengesteld gezin........................................................................................................48
Eenoudergezinnen..........................................................................................................................................48
Gezinnen met homoseksuele ouders.............................................................................................................49
Etniciteit en gezinsleven.................................................................................................................................49
13.3.2. Jeugdzorg............................................................................................................................................49
Begrippenlijst schooltijd............................................................................................................................... 49
Hoofdstuk 14: De fysieke ontwikkeling in de adolescentie............................................................................52
14.1.1. Groei in de adolescentie.....................................................................................................................52
Zie Mylab voor de video: Adolescentie...............................................................................................................52
14.1.2. Puberteit: het begin van de seksuele rijping......................................................................................52
De puberteit bij meisjes.................................................................................................................................52
De pubertijd bij jongens.................................................................................................................................52
14.1.3. Beeld van het eigen lichaam..............................................................................................................52
Meisjes zullen sneller praten over hun menarche dan jongens over hun spermarche. Jongens zijn hier
onzeker over. Vooral meisjes kunnen zich ongelukkig voelen door de verandering van hun lichaam.........52
14.1.4. vroege en late rijping: gevolgen.........................................................................................................53
Vroege rijping.................................................................................................................................................53
Late rijping......................................................................................................................................................53
14.1.5. Hersenontwikkeling en denken..........................................................................................................53
Zie Mylab voor de video: De prefrontale cortex.................................................................................................54
3
, 14.2. Stress en manieren om ermee om te gaan...........................................................................................54
14.2.1. De oorzaken van stress.......................................................................................................................54
14.2.2. Omgaan met stress.............................................................................................................................54
Zie Mylab voor de video: Stress verminderen.....................................................................................................54
14.3.1. Voeding...............................................................................................................................................54
Obesitas..........................................................................................................................................................54
Anorexia nervosa en boulimia........................................................................................................................55
Waardoor worden eetstoornissen veroorzaakt.............................................................................................55
Zie Mylab voor de video: Lichaamsbeeld............................................................................................................55
14.3.2. Drugs...................................................................................................................................................55
14.3.3. Alcoholgebruik en -misbruik...............................................................................................................55
14.3.4. Tabak..................................................................................................................................................56
14.3.5. seksueel overdraagbare aandoeningen.............................................................................................56
Hoofdstuk 15: De cognitieve ontwikkeling in de adolescentie.......................................................................57
15.1.1. Het formeel- operationele stadium van Piaget en adolescentie.......................................................57
Zie Mylab voor de video: Deductief redeneren...................................................................................................57
De effecten van formele operaties op het denken........................................................................................57
Meningen over de visie van Piaget.................................................................................................................57
15.1.2. De informatieverwerkingstheorie......................................................................................................58
Zie Mylab voor de video: Egocentrisme..............................................................................................................58
Zie Mylab voor de video’s: Imaginair publiek, De fabel van de onoverwinnelijkheid & Riskant gedrag en
hersenontwikkeling............................................................................................................................................58
15.2.1. Kohlbergs theorie van morele ontwikkeling......................................................................................58
Zie Mylab voor de video: Morele ontwikkeling..................................................................................................59
15.2.2. Gilligans theorie van morele ontwikkeling.........................................................................................59
15.3.1. De overgang van de basisschool naar het voortgezet onderwijs......................................................59
15.3.2. Sociaaleconomische status en schoolprestaties................................................................................59
15.3.4. Etnische verschillen in schoolprestaties.............................................................................................59
15.3.5. Media- en technologiegebruik door adolescenten............................................................................59
15.3.6. Scholieren en parttimewerk...............................................................................................................59
15.3.7. Het afbreken van de schoolcarrière...................................................................................................60
15.3.8 Naar het hoger onderwijs....................................................................................................................60
Zie Mylab voor de video: Hoger onderwijs in verschillende culturen.................................................................60
15.3.9. Gender en prestaties..........................................................................................................................60
Schoolprestaties en het gevaar van stereotypering.......................................................................................60
15.4.1. De drie perioden van Ginzberg...........................................................................................................60
15.4.2. De zes persoonlijkheidstypen van Holland........................................................................................60
Hoofdstuk 16: De sociale ontwikkeling en de persoonlijkheidsontwikkeling in de adolescentie.....................62
16.1.1. Zelfbeeld: beschrijving van het ik.......................................................................................................62
Adolescenten worden zich sterk bewust van hun eigen lichaam en van het feit dat andere mensen op hen
reageren op manieren die ze niet gewend zijn. Adolescenten hebben een bredere perceptie van zichzelf
en zien verschillende aspecten van hun ‘ik’ tegelijkertijd..............................................................................62
Tieners zullen zichzelf eerder omschrijven naar hun ideologie bijvoorbeeld: ‘ik ben een milieuactivist.’. . .62
16.1.2. Eigenwaarde: beoordeling van het ik.................................................................................................62
16.1.3. Identiteitsvorming in de adolescentie................................................................................................62
Maatschappelijke druk en afhankelijkheid van vrienden en leeftijdsgenoten..............................................63
Zie Mylab voor de video: Identiteit.....................................................................................................................63
16.1.4. Marcia’s theorie van identiteitsontwikkeling.....................................................................................63
16.1.5. Religie en spiritualiteit........................................................................................................................64
16.1.6. Culturele identiteit.............................................................................................................................64
4
, 16.1.7. Depressie en zelfmoord......................................................................................................................64
Zie Mylab voor de video: Wat betekent het om een psychische stoornis te hebben.........................................65
Zelfmoord bij adolescenten............................................................................................................................65
16.2.1. Familiebanden....................................................................................................................................65
16.2.3. Relaties met leeftijdsgenoten............................................................................................................65
16.2.4. Populariteit en druk van leeftijdsgenoten..........................................................................................66
Zie Mylab voor de video: Genegeerd kind..........................................................................................................66
16.2.5. Criminaliteit........................................................................................................................................66
16.3.1. Verkering............................................................................................................................................66
Zie Mylab voor de video: The dating game........................................................................................................66
16.3.2. Seksuele activiteiten...........................................................................................................................67
16.3.4. Tienerzwangerschappen....................................................................................................................67
Begrippenlijst adolescentie.......................................................................................................................... 68
5
,Hoofdstuk 5: De fysieke ontwikkeling in de babytijd
Zie: Mylab voor de video: de babytijd.
5.1.1 de fysieke groei
Geboorte: 3,5 kilo. 50 centimeter. 1/4 bestaat uit het hoofd.
5 maanden: 7 kilo
1 jaar: 10 kilo, 75 centimeter
2 jaar: 14 kilo, 90 centimeter. 1/5 bestaat uit het hoofd.
Vier principes van de groei
Deze principes vormen een verklaring voor de patronen aan de hand waarvan
onze groei zich voltrekt:
Het Cefalocaudale principe is het principe dat groei een patroon vormt
dat begint met het hoofd en de bovenste lichaamsdelen en zich vervolgens
uitstrekt naar de rest van het lichaam.
-> Cefalocaudaal betekent letterlijk ‘van hoofd tot staart’
Het proximodistale principe is het principe dat de ontwikkeling zich
vanuit het centrum van ons lichaam naar buiten toe voltrekt.
-> Proximodistaal betekent ‘dichtbij’ en ‘ver weg’
Het hiërarchische integratie principe is het principe dat eenvoudige
vaardigheden zich doorgaans afzonderlijk en onafhankelijk van elkaar
ontwikkelen en later geïntegreerd worden in complexere vaardigheden.
Het principe van de onafhankelijkheid van systemen is het principe
dat verschillende lichaamssystemen een verschillend groeitempo kennen.
5.1.2 Het zenuwstelsel en de hersenen: de fundamenten van onze
ontwikkeling
Het zenuwstelsel bestaat uit de hersenen en de
zenuwen die zich door het hele lichaam heen
bevinden.
Neuronen zijn de basiscellen van het zenuwstelsel.
Neuronen onderscheiden zich doordat ze met
andere cellen communiceren. Daarvoor hebben ze
aan het uiteinde vertakkingen; dendrieten die
ontvangen boodschappen van andere cellen. Aan
de andere kant van de neuron zit een uiteinde dat
heet een Axon. Dit deel bevat boodschappen die
bestemd zijn voor andere neuronen.
Neurotransmitters: Stof die het mogelijk maakt
dat neuronen met elkaar kunnen communiceren,
die tussen de kleine spleten tussen neuronen
reizen; synapsen.
6
, Zie Mylab voor de video: De ontwikkeling van synapsen
Bij de geboorte: 100 tot 200 miljard neuronen.
Weinig verbindingen tussen de neuronen. Hoe ouder de persoon hoe meer
verbindingen met de neuron. Een volwassen persoon kan 5000 verbindingen
hebben met 1 neuron. De neuronen die geen verbinding maken worden
overbodig en sterven af. Dit wordt het snoeien van synapsen genoemd.
Na de geboorte neemt de omvang van neuronen en dendrieten toe. Axonen
worden bedekt met myeline; een vettige substantie die de neuronen beschermt
en de overdracht van zenuwsignalen versnelt.
Sommige neuronen verplaatsen zich naar de hersenschors; de bovenste laag
van hersenen.
Andere komen in de subcorticale niveaus terecht. Deze niveaus zijn
verantwoordelijk voor de ademhaling en hartslag en zijn tijdens de geboorte het
meest ontwikkeld.
Shakenbabysyndroom: Zeer ernstig letsel doordat een baby hardhandig door
elkaar wordt geschud door een verzorger uit onmacht, frustratie of woede over
het onophoudelijk huilen van de baby.
Omgevingsinvloeden op de ontwikkeling van de hersenen
Plasticiteit: de mate waarin zich ontwikkelde structuren of gedragspatronen te
veranderen zijn als gevolg van ervaringen. Omdat veel gebieden van de
hersenen nog niet voor specifieke taken ontwikkeld zijn, kan indien nodig de taak
van een gekwetst gebied door andere gebieden worden overgenomen. Hierdoor
hebben baby’s minder last van hersenletsel dan volwassenen.
De zintuigelijke ervaringen zijn van invloed op de omvang van de neuronen
zowel als op de structuur van de verbindingen. Gebieden van hersenen die
geassocieerd worden met het gezichtsveld zijn zwaarder en dikker wanneer het is
opgegroeid in een stimulerende omgeving in vergelijking met een prikkelarme
omgeving.
De gevoelige periode is een afgebakende periode, meestal vroeg in het leven,
waarin het organisme extra gevoelig is voor omgevingsinvloeden die betrekking
hebben op een bepaald facet van de ontwikkeling.
7
