Inhoud
H2 Soorten tentamenvragen en tips voor hun aanpak.................................................................................2
2.2 De risico’s die in de case zijn te onderkennen....................................................................................2
2.3 De interne beheersingsmaatregelen om de onderkende risico’s te beperken...................................2
2.4 Vragen over automatisering...............................................................................................................3
2.5 Beschrijving van de controlewerkzaamheden....................................................................................5
2.6 Vragen over beroepsvoorschriften.....................................................................................................5
2.8 Het afwerken van controlebevindingen.............................................................................................5
2.10 Cases die zijn verrijkt met BIV- en EV-aspecten................................................................................5
H3 Beschrijving van controlewerkzaamheden..............................................................................................6
3.1 Controle van de opbrengstverantwoording........................................................................................6
3.2 Controle van bedrijfsprocessen..........................................................................................................7
3.3 Controle van een balanspost..............................................................................................................9
H4 Basisprincipes van auditing...................................................................................................................10
4.1 Controlewerkzaamheden.................................................................................................................10
4.2 Vervangbare en onvervangbare interne beheersingsmaatregelen...................................................11
4.3 Controlerichtingen en technieken....................................................................................................11
H5 Voorbeeldteksten..................................................................................................................................14
5.1 Voorbeeldteksten voor de inleiding..................................................................................................14
5.3 Voorbeeldteksten voor de controle van handel of massaproductie.................................................16
5.4 Voorbeeldteksten voor de controle van stukproductie....................................................................16
5.5 Voorbeeldteksten voor de controle van dienstverleners.................................................................17
H6 De risico Top-50....................................................................................................................................18
6.1 Tendenties in de jaarcijfers...............................................................................................................18
6.3 Risico’s in processen.........................................................................................................................18
6.4 Automatiseringsrisico’s.....................................................................................................................24
H8 Afwerken van controlebevingen...........................................................................................................25
8.1 Soorten controlebevindingen...........................................................................................................25
8.2 Materialiteit......................................................................................................................................26
8.3 Bevindingen met mogelijke gevolgen voor de accountantsverklaring..............................................26
,H2 Soorten tentamenvragen en tips voor hun aanpak
2.2 De risico’s die in de case zijn te onderkennen
De case geeft vaak aanwijzingen om risico’s te herkennen, bijvoorbeeld: het snel verouderen van
producten, afnemerskortingen bij grote afnames en langlopende projecten. Jij moet zoveel mogelijk
aangeven op welke jaarrekeningposten en beweringen de risico’s betrekking hebben. De beweringen:
staan, eigendom, afgrenzing, volledigheid en waardering worden ook wel controledoelstellingen
genoemd. De risico’s kunnen als volgt worden omschreven:
De producten verouderen snel: dit geeft het risico dat de machines en voorraden te hoog
gewaardeerd zijn.
Voor grote afnemers gelden afnemerskortingen: dit geeft het risico dat verkopen aan kleine
afnemers zijn verantwoord als verkopen aan grote afnemers, waardoor de opbrengsten
onvolledig zijn verantwoord (verschuivingsrisico).
Langlopende projecten: dit geeft het risico dat onderhanden werk te hoog is gewaardeerd
doordat kosten zijn verschoven van verlieslijdende projecten naar winstgevende projecten
(verliesactivering) of in de tijd.
De COS heeft bepaald dat voor A en A alleen bedrijfsrisico’s relevant zijn die kunnen leiden tot materiële
onjuistheden in de jaarrekening. Geef daarom risico’s aan die betrekking hebben op beweringen in de
jaarrekening.
2.3 De interne beheersingsmaatregelen om de onderkende risico’s te
beperken
De interne beheersingsmaatregelen kunnen betrekking hebben op alle elementen van de interne
beheersing:
1. De beheersingsomgeving (control enviroment);
2. De interne risico-inschatting en beheersing (risk assesment);
3. De informatievoorziening en communicatie (information & communication);
4. De beheersingsactiviteiten (control activities); en
5. De monitoring van de beheersingsactiviteiten (monitoring activities).
Dit zijn de vijf elementen van COSO, terug te vinden in COS 315. Hiervan zijn de beheersingsactiviteiten
het meest belangrijk, deze bestaan uit de volgende categorieën:
Functiescheidingen, richtlijnen en procedures;
IT-controls (general controls en application controls);
Interne cijferbeoordelingen;
Interne verbandscontroles;
Interne detailcontroles
Dit kun je de harde beheersingsmaatregelen noemen.
Zorg bij het uitwerken van risico’s en bijbehorende beheersingsmaatregelen voor een duidelijke
structuur en overzicht. Werk bijvoorbeeld met verwijzingen, waarbij je de risico’s nummert en de
beheersingsmaatregelen letters geeft (a t/m z).
Soms moet je zowel je interne beheersingsmaatregelen als de controlewerkzaamheden beschrijven.
Vaak lijken deze werkzaamheden; cijferbeoordelingen, verbandscontroles en detailcontroles, als twee
druppels water op de interne beheersingsmaatregelen die de interne accountant kan uitvoeren.
In tentamens dient meestal een systeemgerichte aanpak gekozen te worden waarbij de accountant de
effectiviteit van de interne beheersingsmaatregelen test, bijvoorbeeld door een maatregel te herhalen of
verbandscontroles uit te voeren. Beschrijving systeemgerichte werkzaamheden: ‘de accountant
onderzoekt opzet, bestaan en werking van de genoemde interne beheersingsmaatregelen’.
, Beschrijf vervolgens specifieke gegevensgerichte werkzaamheden, zoals detail controles van
productieresultaten, voorraadverschillen (inventarisatie), een afloopcontrole op debiteuren en het
opvragen van externe bevestigingen (standaard bank verklaring).
2.4 Vragen over automatisering
Automatisering krijgt steeds meer aandacht, bijvoorbeeld in de vorm van theorievragen:
Welke beheersingsmaatregelen zijn van belang voor een goede change management?
Welke IT controls zijn essentieel voor een logische toegangsbeveiliging?
Hoe kun je de integriteit van de prijs- en kortingentabel bewaken?
Een andere vorm van automatiseringsvragen is in de vorm van risico’s, die onderkent moeten worden en
waaraan beheersingsmaatregelen worden gekoppeld.
Automatiseringsrisico’s Beheersingsmaatregelen
Ongeautoriseerde wijzigingen in Goede changemanagement procedures:
programma’s functiescheiding en autorisaties wijzigingen.
Logische toegangsbeveiliging, waaronder logging.
Up-to-date documentatie.
Uitval van het systeem Back up- en recovery-procedures.
Regelen van uitwijkmogelijkheden.
Verschillen tussen Aanbrengen van interfacecontroles.
subadministraties en het Instellen en bewaken van een netwerk van
grootboek controletotalen.
Foutsignaallijsten tijdig afwerken.
Ook kan het zo zijn dat uit de casus bepaalde tekortkomingen in de automatisering naar voren komen
waardoor deze op een rij gezet moeten worden en aangegeven moet worden met welke
controlewerkzaamheden de tekortkomingen kunnen worden opgelost. Deze tekortkomingen hebben
meestal betrekking op application controls.
Tekortkomingen Gegevensgerichte controlewerkzaamheden
De logische toegangsbeveiliging Met behulp van audit software het bestand met
rond de tabel met verkooptransacties analyseren op afwijkende prijzen
verkoopprijzen is onvoldoende. (t.o.v. de lijst met verkoopprijzen).
Het logbestand analyseren met behulp van audit
software om na te gaan welke wijzigingen onbevoegd
waren.
Verschillen tussen Zelf de subadmminstraties aansluiten met de
subadministraties en de financiële administratie en verschillen uitzoeken.
financiële administratie
Er zijn ongeautoriseerde Het logbestand analyseren met behulp van audit
wijzigingen in de bestanden software om na te gaan welke wijzigingen onbevoegd
waren.
General controls en application controls
General controls zijn algemene beheersingsmaatregelen in de organisatie, die de hardware of
systeemsoftware moeten waarborgen waardoor de application controls correct functioneren. De general
controls bestaan uit de volgende categorieën:
1. Functionele organisatie;
2. Change management;
3. Fysieke toegangsbeveiliging;
H2 Soorten tentamenvragen en tips voor hun aanpak.................................................................................2
2.2 De risico’s die in de case zijn te onderkennen....................................................................................2
2.3 De interne beheersingsmaatregelen om de onderkende risico’s te beperken...................................2
2.4 Vragen over automatisering...............................................................................................................3
2.5 Beschrijving van de controlewerkzaamheden....................................................................................5
2.6 Vragen over beroepsvoorschriften.....................................................................................................5
2.8 Het afwerken van controlebevindingen.............................................................................................5
2.10 Cases die zijn verrijkt met BIV- en EV-aspecten................................................................................5
H3 Beschrijving van controlewerkzaamheden..............................................................................................6
3.1 Controle van de opbrengstverantwoording........................................................................................6
3.2 Controle van bedrijfsprocessen..........................................................................................................7
3.3 Controle van een balanspost..............................................................................................................9
H4 Basisprincipes van auditing...................................................................................................................10
4.1 Controlewerkzaamheden.................................................................................................................10
4.2 Vervangbare en onvervangbare interne beheersingsmaatregelen...................................................11
4.3 Controlerichtingen en technieken....................................................................................................11
H5 Voorbeeldteksten..................................................................................................................................14
5.1 Voorbeeldteksten voor de inleiding..................................................................................................14
5.3 Voorbeeldteksten voor de controle van handel of massaproductie.................................................16
5.4 Voorbeeldteksten voor de controle van stukproductie....................................................................16
5.5 Voorbeeldteksten voor de controle van dienstverleners.................................................................17
H6 De risico Top-50....................................................................................................................................18
6.1 Tendenties in de jaarcijfers...............................................................................................................18
6.3 Risico’s in processen.........................................................................................................................18
6.4 Automatiseringsrisico’s.....................................................................................................................24
H8 Afwerken van controlebevingen...........................................................................................................25
8.1 Soorten controlebevindingen...........................................................................................................25
8.2 Materialiteit......................................................................................................................................26
8.3 Bevindingen met mogelijke gevolgen voor de accountantsverklaring..............................................26
,H2 Soorten tentamenvragen en tips voor hun aanpak
2.2 De risico’s die in de case zijn te onderkennen
De case geeft vaak aanwijzingen om risico’s te herkennen, bijvoorbeeld: het snel verouderen van
producten, afnemerskortingen bij grote afnames en langlopende projecten. Jij moet zoveel mogelijk
aangeven op welke jaarrekeningposten en beweringen de risico’s betrekking hebben. De beweringen:
staan, eigendom, afgrenzing, volledigheid en waardering worden ook wel controledoelstellingen
genoemd. De risico’s kunnen als volgt worden omschreven:
De producten verouderen snel: dit geeft het risico dat de machines en voorraden te hoog
gewaardeerd zijn.
Voor grote afnemers gelden afnemerskortingen: dit geeft het risico dat verkopen aan kleine
afnemers zijn verantwoord als verkopen aan grote afnemers, waardoor de opbrengsten
onvolledig zijn verantwoord (verschuivingsrisico).
Langlopende projecten: dit geeft het risico dat onderhanden werk te hoog is gewaardeerd
doordat kosten zijn verschoven van verlieslijdende projecten naar winstgevende projecten
(verliesactivering) of in de tijd.
De COS heeft bepaald dat voor A en A alleen bedrijfsrisico’s relevant zijn die kunnen leiden tot materiële
onjuistheden in de jaarrekening. Geef daarom risico’s aan die betrekking hebben op beweringen in de
jaarrekening.
2.3 De interne beheersingsmaatregelen om de onderkende risico’s te
beperken
De interne beheersingsmaatregelen kunnen betrekking hebben op alle elementen van de interne
beheersing:
1. De beheersingsomgeving (control enviroment);
2. De interne risico-inschatting en beheersing (risk assesment);
3. De informatievoorziening en communicatie (information & communication);
4. De beheersingsactiviteiten (control activities); en
5. De monitoring van de beheersingsactiviteiten (monitoring activities).
Dit zijn de vijf elementen van COSO, terug te vinden in COS 315. Hiervan zijn de beheersingsactiviteiten
het meest belangrijk, deze bestaan uit de volgende categorieën:
Functiescheidingen, richtlijnen en procedures;
IT-controls (general controls en application controls);
Interne cijferbeoordelingen;
Interne verbandscontroles;
Interne detailcontroles
Dit kun je de harde beheersingsmaatregelen noemen.
Zorg bij het uitwerken van risico’s en bijbehorende beheersingsmaatregelen voor een duidelijke
structuur en overzicht. Werk bijvoorbeeld met verwijzingen, waarbij je de risico’s nummert en de
beheersingsmaatregelen letters geeft (a t/m z).
Soms moet je zowel je interne beheersingsmaatregelen als de controlewerkzaamheden beschrijven.
Vaak lijken deze werkzaamheden; cijferbeoordelingen, verbandscontroles en detailcontroles, als twee
druppels water op de interne beheersingsmaatregelen die de interne accountant kan uitvoeren.
In tentamens dient meestal een systeemgerichte aanpak gekozen te worden waarbij de accountant de
effectiviteit van de interne beheersingsmaatregelen test, bijvoorbeeld door een maatregel te herhalen of
verbandscontroles uit te voeren. Beschrijving systeemgerichte werkzaamheden: ‘de accountant
onderzoekt opzet, bestaan en werking van de genoemde interne beheersingsmaatregelen’.
, Beschrijf vervolgens specifieke gegevensgerichte werkzaamheden, zoals detail controles van
productieresultaten, voorraadverschillen (inventarisatie), een afloopcontrole op debiteuren en het
opvragen van externe bevestigingen (standaard bank verklaring).
2.4 Vragen over automatisering
Automatisering krijgt steeds meer aandacht, bijvoorbeeld in de vorm van theorievragen:
Welke beheersingsmaatregelen zijn van belang voor een goede change management?
Welke IT controls zijn essentieel voor een logische toegangsbeveiliging?
Hoe kun je de integriteit van de prijs- en kortingentabel bewaken?
Een andere vorm van automatiseringsvragen is in de vorm van risico’s, die onderkent moeten worden en
waaraan beheersingsmaatregelen worden gekoppeld.
Automatiseringsrisico’s Beheersingsmaatregelen
Ongeautoriseerde wijzigingen in Goede changemanagement procedures:
programma’s functiescheiding en autorisaties wijzigingen.
Logische toegangsbeveiliging, waaronder logging.
Up-to-date documentatie.
Uitval van het systeem Back up- en recovery-procedures.
Regelen van uitwijkmogelijkheden.
Verschillen tussen Aanbrengen van interfacecontroles.
subadministraties en het Instellen en bewaken van een netwerk van
grootboek controletotalen.
Foutsignaallijsten tijdig afwerken.
Ook kan het zo zijn dat uit de casus bepaalde tekortkomingen in de automatisering naar voren komen
waardoor deze op een rij gezet moeten worden en aangegeven moet worden met welke
controlewerkzaamheden de tekortkomingen kunnen worden opgelost. Deze tekortkomingen hebben
meestal betrekking op application controls.
Tekortkomingen Gegevensgerichte controlewerkzaamheden
De logische toegangsbeveiliging Met behulp van audit software het bestand met
rond de tabel met verkooptransacties analyseren op afwijkende prijzen
verkoopprijzen is onvoldoende. (t.o.v. de lijst met verkoopprijzen).
Het logbestand analyseren met behulp van audit
software om na te gaan welke wijzigingen onbevoegd
waren.
Verschillen tussen Zelf de subadmminstraties aansluiten met de
subadministraties en de financiële administratie en verschillen uitzoeken.
financiële administratie
Er zijn ongeautoriseerde Het logbestand analyseren met behulp van audit
wijzigingen in de bestanden software om na te gaan welke wijzigingen onbevoegd
waren.
General controls en application controls
General controls zijn algemene beheersingsmaatregelen in de organisatie, die de hardware of
systeemsoftware moeten waarborgen waardoor de application controls correct functioneren. De general
controls bestaan uit de volgende categorieën:
1. Functionele organisatie;
2. Change management;
3. Fysieke toegangsbeveiliging;
