Kritisch denken – oefeningen
Opgave 1
Wilders wil 20 uur spreektijd in debat aflosboete, dit is zijn plan
De Tweede Kamer maakt zich op voor een marathondebat over de Wet Hillen, op dinsdag. Er is
meer dan 36 uur spreektijd aangevraagd, om de zaak te vertragen.
In de Wet Hillen staat dat hypotheken die bijna of helemaal zijn afgelost vrij zijn van belasting. Het
kabinet wil de wet afschaffen. Tegenstanders van dat plan spreken van een ‘aflosboete’.
De PVV wil twaalfhonderd minuten spreektijd en 50PLUS heeft negenhonderd minuten spreektijd
gevraagd. Andere partijen hebben hooguit dertig minuten nodig.
(Uit Elsevier Weekblad)
Van welk mechanisme is in het bovenstaande artikel sprake? Licht je antwoord toe.
Antwoord: Framing. Door het woord ‘aflosboete’ te gebruiken, wordt een specifiek beeld opgeroepen. Het roept
het beeld op van een besluit waardoor spaarzame mensen die hun hypotheekschuld hebben afgelost nu bestraft
gaan worden.
Opgave 2
Van welke denkfout wordt in deze advertentie gebruik gemaakt?
Antwoord: De autoriteit bias: de acteurs in een witte jas moeten jou doen geloven dat deskundigen of experts
achter de bewering staan dat Oral B de beste bescherming geeft.
Opgave 3
Lees het onderstaande tekstfragment door en beantwoord daarna de onderstaande vragen.
“De onlangs overleden Eberhard van der Laan is toch niet de heilige die er van hem gemaakt is, zo
bleek afgelopen weekend. Elsevier maakte bekend dat de Amsterdamse burgemeester in het diepste
geheim een geheel eigen anti-radicaliseringsproject had. De gemeenteraad wist van niets.
Het project, Grijze Campagne genaamd, moest via filmpjes jongeren aan het twijfelen brengen over
de radicale islam. Justitie en politie waren wel op de hoogte van het project, maar ze waren het er
, niet mee eens dat de overheid aan heimelijke beïnvloeding zou doen.
In september zei een gemeenteraadslid in de Volkskrant dat het gevoelig ligt om de toen doodzieke
burgemeester kritische vragen te stellen. 'We hebben hem allemaal zo hoog zitten. Het voelt
ongepast.'
Voor de meeste mensen is het bovendien moeilijk te geloven dat iemand met de statuur van Van der
Laan iets zou doen wat tegen zijn reputatie indruist. De geliefde burgemeester zal toch geen
geheime projecten hebben en informatie achterhouden?”
(Suzanne Weusten, www.human.nl)
a. Naar welk mechanisme verwijst de auteur in het bovenstaande tekstfragment. Licht je
antwoord toe. (5 punten)
b. Leg uit waarom het mechanisme (zie a) werkt. (5 punten)
Antwoord a: Het halo-effect. Dit mechanisme houdt in dat we helden als Van der Laan het liefst zien als
grootheden op alle terreinen en de meeste mensen kunnen een verstoring daarvan moeilijk begrijpen. Het is een
positieve vooringenomenheid: Van der Laan was een goede burgemeester, dus is hij in al zijn (politieke)
handelen integer.
Antwoord b: Het mechanisme werkt, omdat we niet van tegenstrijdigheden houden. We zien andere mensen het
liefst als consistente, harmonieuze personen.
Opgave 4
Als het aan de Texaanse openbare aanklager Ken Paxton ligt, nemen mensen binnenkort
behalve de bijbel ook een geweer mee naar de kerk. ‘We moeten de kerkgangers
bewapenen, zodat ze kunnen reageren wanneer zoiets weer gebeurt,’ zei hij na de
schietpartij in Sutherland Springs, waarbij een oud militair, Devin Kelley, 26 gelovigen
doodschoot.
‘In Texas mag je wapens dragen,’ zei de openbare aanklager, ‘dus dan is er altijd een
mogelijkheid dat de schutter wordt uitgeschakeld voordat hij heel veel mensen heeft kunnen
ombrengen.’ Hij verwees daarmee naar een buurtgenoot die getuige was van het drama en
naar huis rende, zijn geweer pakte en op Kelley begon te schieten. We weten hoe het afliep.
Devin Kelley koos het hazenpad en verongelukte in zijn auto.
'We moeten de kerkgangers bewapenen, zodat ze kunnen reageren wanneer zoiets weer
gebeurt'
Volgens psychologie Suzanne Weusten, directeur van de Denkacademie speelt in deze
casus het beschikbaarheidsvooroordeel (ook wel: availability bias) een rol.
Ben jij het met Weusten eens dat Ken Paxton, de openbare aanklager, zich schuldig maakt
aan het beschikbaarheidsvooroordeel?
Antwoord: Ja, dit vooroordeel speelt een rol bij een dramatische gebeurtenis die ons emotioneel raakt, zoals een
terroristische aanslag of – zoals in dit geval - een schietpartij in Sutherland Springs. We hebben dan een
opvallend en beladen voorbeeld in ons hoofd en overschatten daardoor de kans op zo’n gebeurtenis.
Een schietpartij waarbij 26 mensen omkomen is natuurlijk een ramp, maar mensen, die op zondag naar de kerk
gaan, zijn nu niet ineens doelwit van schutters. Om te pleiten voor bewapening van kerkgangers op grond van
één enkel incident, is dan ook niet redelijk.
Opgave 5
Jan heeft op maandag in het magazijn gewerkt bij de Jumbo Supermarkt waar hij sinds een
half jaar in dienst is op basis van een arbeidsovereenkomst. Als enige is hij die maandag de
hele dag in het magazijn werkzaam geweest. Later die dag valt het de leidinggevende van
Opgave 1
Wilders wil 20 uur spreektijd in debat aflosboete, dit is zijn plan
De Tweede Kamer maakt zich op voor een marathondebat over de Wet Hillen, op dinsdag. Er is
meer dan 36 uur spreektijd aangevraagd, om de zaak te vertragen.
In de Wet Hillen staat dat hypotheken die bijna of helemaal zijn afgelost vrij zijn van belasting. Het
kabinet wil de wet afschaffen. Tegenstanders van dat plan spreken van een ‘aflosboete’.
De PVV wil twaalfhonderd minuten spreektijd en 50PLUS heeft negenhonderd minuten spreektijd
gevraagd. Andere partijen hebben hooguit dertig minuten nodig.
(Uit Elsevier Weekblad)
Van welk mechanisme is in het bovenstaande artikel sprake? Licht je antwoord toe.
Antwoord: Framing. Door het woord ‘aflosboete’ te gebruiken, wordt een specifiek beeld opgeroepen. Het roept
het beeld op van een besluit waardoor spaarzame mensen die hun hypotheekschuld hebben afgelost nu bestraft
gaan worden.
Opgave 2
Van welke denkfout wordt in deze advertentie gebruik gemaakt?
Antwoord: De autoriteit bias: de acteurs in een witte jas moeten jou doen geloven dat deskundigen of experts
achter de bewering staan dat Oral B de beste bescherming geeft.
Opgave 3
Lees het onderstaande tekstfragment door en beantwoord daarna de onderstaande vragen.
“De onlangs overleden Eberhard van der Laan is toch niet de heilige die er van hem gemaakt is, zo
bleek afgelopen weekend. Elsevier maakte bekend dat de Amsterdamse burgemeester in het diepste
geheim een geheel eigen anti-radicaliseringsproject had. De gemeenteraad wist van niets.
Het project, Grijze Campagne genaamd, moest via filmpjes jongeren aan het twijfelen brengen over
de radicale islam. Justitie en politie waren wel op de hoogte van het project, maar ze waren het er
, niet mee eens dat de overheid aan heimelijke beïnvloeding zou doen.
In september zei een gemeenteraadslid in de Volkskrant dat het gevoelig ligt om de toen doodzieke
burgemeester kritische vragen te stellen. 'We hebben hem allemaal zo hoog zitten. Het voelt
ongepast.'
Voor de meeste mensen is het bovendien moeilijk te geloven dat iemand met de statuur van Van der
Laan iets zou doen wat tegen zijn reputatie indruist. De geliefde burgemeester zal toch geen
geheime projecten hebben en informatie achterhouden?”
(Suzanne Weusten, www.human.nl)
a. Naar welk mechanisme verwijst de auteur in het bovenstaande tekstfragment. Licht je
antwoord toe. (5 punten)
b. Leg uit waarom het mechanisme (zie a) werkt. (5 punten)
Antwoord a: Het halo-effect. Dit mechanisme houdt in dat we helden als Van der Laan het liefst zien als
grootheden op alle terreinen en de meeste mensen kunnen een verstoring daarvan moeilijk begrijpen. Het is een
positieve vooringenomenheid: Van der Laan was een goede burgemeester, dus is hij in al zijn (politieke)
handelen integer.
Antwoord b: Het mechanisme werkt, omdat we niet van tegenstrijdigheden houden. We zien andere mensen het
liefst als consistente, harmonieuze personen.
Opgave 4
Als het aan de Texaanse openbare aanklager Ken Paxton ligt, nemen mensen binnenkort
behalve de bijbel ook een geweer mee naar de kerk. ‘We moeten de kerkgangers
bewapenen, zodat ze kunnen reageren wanneer zoiets weer gebeurt,’ zei hij na de
schietpartij in Sutherland Springs, waarbij een oud militair, Devin Kelley, 26 gelovigen
doodschoot.
‘In Texas mag je wapens dragen,’ zei de openbare aanklager, ‘dus dan is er altijd een
mogelijkheid dat de schutter wordt uitgeschakeld voordat hij heel veel mensen heeft kunnen
ombrengen.’ Hij verwees daarmee naar een buurtgenoot die getuige was van het drama en
naar huis rende, zijn geweer pakte en op Kelley begon te schieten. We weten hoe het afliep.
Devin Kelley koos het hazenpad en verongelukte in zijn auto.
'We moeten de kerkgangers bewapenen, zodat ze kunnen reageren wanneer zoiets weer
gebeurt'
Volgens psychologie Suzanne Weusten, directeur van de Denkacademie speelt in deze
casus het beschikbaarheidsvooroordeel (ook wel: availability bias) een rol.
Ben jij het met Weusten eens dat Ken Paxton, de openbare aanklager, zich schuldig maakt
aan het beschikbaarheidsvooroordeel?
Antwoord: Ja, dit vooroordeel speelt een rol bij een dramatische gebeurtenis die ons emotioneel raakt, zoals een
terroristische aanslag of – zoals in dit geval - een schietpartij in Sutherland Springs. We hebben dan een
opvallend en beladen voorbeeld in ons hoofd en overschatten daardoor de kans op zo’n gebeurtenis.
Een schietpartij waarbij 26 mensen omkomen is natuurlijk een ramp, maar mensen, die op zondag naar de kerk
gaan, zijn nu niet ineens doelwit van schutters. Om te pleiten voor bewapening van kerkgangers op grond van
één enkel incident, is dan ook niet redelijk.
Opgave 5
Jan heeft op maandag in het magazijn gewerkt bij de Jumbo Supermarkt waar hij sinds een
half jaar in dienst is op basis van een arbeidsovereenkomst. Als enige is hij die maandag de
hele dag in het magazijn werkzaam geweest. Later die dag valt het de leidinggevende van
