Türkçe Erken Dil Gelişimi Testi, 151
Erken Dil Gelişimi Testi-
Üçüncü Versiyonu’nun
Selçuk Güven
1 (Test of Early Language
Seyhun Topbaş
2
Development-Third Edition)
Türkçe’ye Uyarlama,
Geçerlik ve Güvenirlik
Ön Çalışması
Özet
Bu çalışma, Erken Dil Gelişimi Testi-Üçüncü Versiyonu’nun (TELD-3) Türkçeye ve Türk kültürüne
uyarlanması, güvenilir ve geçerli bir ölçme aracı haline getirilme sürecini kapsamaktadır. Uyarlama
çalışmasında, uluslararası test uyarlama ilkeleri dikkatle uygulanmıştır. Güvenirlik analizi
yöntemleri farklı demografik alt gruplara uygulanmış ve değerler oldukça yüksek bulunmuştur.
Geçerlik çalışmasında testin normal dil gelişimi gösteren ve göstermeyen grupları iyi şekilde ayırt
edebildiği, alternatif formlarının birbirleriyle yeterli düzeyde uyumlu olduğu ve gelişimsel bir test
olduğu için yaşla korelasyonunun da yüksek olduğu ortaya koyulmuştur. Bu çalışma sonucunda
testin Türk dili ve kültürüne uygun, yüksek düzeyde güvenirliği ve yeterli düzeyde geçerliliğe sahip
olduğu ve norm puanlarını belirlemek amacıyla yapılacak çalışma için testin kullanıma hazır olduğu
belirlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Çocukluk çağı dil bozuklukları, Erken dil gelişim testi, Uyarlama, Geçerlik,
Güvenirlik
Giriş
Erken çocukluk döneminde güvenilir olarak dil bozukluklarını saptamak için güvenilir
ve geçerli ölçme araçlarına ihtiyaç vardır. Çocuklarda görülen dil bozukluklarının erken
saptanmasıyla birlikte oluşturulacak bir erken müdahale programı bu çocuklarda dil
1
PhD, Anadolu Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Dil ve Konuşma Terapisi Bölümü, Eskişehir, Türkiye.
E-posta:
2
Prof. Dr., Anadolu Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Dil ve Konuşma Terapisi Bölümü, Eskişehir, Türkiye.
Eposta:
International Journal of Early Childhood Special Education (INT-JECSE), 6(2), 151-176.
, Türkçe Erken Dil Gelişimi Testi, 152
bozukluklarıyla ilişkilendirilen psikososyal, davranışsal ve akademik güçlüklerin önüne
geçilmesini sağlayacaktır. Günümüzde Amerika ve Avrupa’daki gelişmiş pek çok
ülkede diğer alanlarda olduğu gibi dil gelişimi alanında da ihtiyacı karşılamaya yönelik
standardize onlarca test bulunmaktadır. Türkiye’de ise dil gelişimini değerlendirme
araçlarının sayısı yok denecek kadar az (Peabody Resim Kelime Testi; Katz ve ark.,
1972; Türkçe İfade Edici ve Alıcı Dil Testi-TİFALDİ; Berüment ve Güven, 2013)
olması, dil ve konuşma bozuklukları üzerinde çalışan uzmanları sınırlamaktadır. Okul
öncesi çağda çocukların dil gelişimlerini ölçecek standart bir ölçüm aracının eksikliği
çocukların dil düzeylerini belirlemede farklı yöntemler uygulanmasına, bu da
değerlendirmede farklılıklara yol açmaktadır ve bu nedenlerden karşılaştırma yapılacak
bir norm grubundan söz edilememektedir.
Erken Dil Gelişimi Testi-Üçüncü Versiyonu’nun (Test of Early Language Development-
Third Edition) Amerikan dili ve kültürü için geliştirilmiş ve uzmanlar tarafından sıklıkla
kaynak olarak başvurulan standart bir ölçme aracıdır ve beş amacı bulunmaktadır: (a)
erken dil becerilerinin gelişimi bakımından yaşıtlarından önemli ölçüde geride kalmış
çocukları belirlemek ve bu sayede erken bir müdahale almasını sağlamak, (b) bireysel
olarak sözel bakımdan kuvvetli ve zayıf olan yanları belirlemek, (c) çocuğun olası
alacağı bir dil terapisinde programı ve süreci belirlemek, (ç) erken çocukluk döneminde
dil becerilerini araştırma için bir ölçek olarak hizmet etmek ve (d) diğer değerlendirme
tekniklerini desteklemek. Bu test dilin beş temel bileşeninden üçünü (anlam bilgisi,
biçim bilgisi ve söz dizimi) kapsamaktadır. Bunlar test alt maddelerinde, ya anlam
bilgisini ya da sözdizimi/biçimbilgisini ölçecek şekilde geliştirilmiştir. Doğal ortamda
ölçülebilen edim bilgisi ve mevcut birçok ölçme aracı bulunmasından ötürü sesbilgisi
bileşeni yazarları tarafından testin orijinalinin kapsamına alınmamıştır.
Farklı bir kültür için geliştirilmiş bir testin Türkçeye ve Türk kültürüne uyarlanmaksızın
ve geçerlik ve güvenirliği sağlanmadan kullanılmasının yol açacağı bir takım sakıncalar
bulunmaktadır. Bu sakıncaları gidermek için TELD-3’ün Türkçeye uyarlama, geçerlik
ve güvenirlik çalışmasının yapılmasına ihtiyaç duyulmuştur. Alanda eksikliği görülen,
Türkçeye ve Türk kültürüne uygun şekilde uyarlanmış, geçerliği ve güvenirliği
sağlanmış bir ölçme aracının erken dönemde yapılacak müdahalenin önünü açması ve
uzmana bu müdahalenin içeriği hakkında yön verecek olması bu çalışmayı önemli
kılmaktadır.
Ölçme araçları dil ve kültürler arası karşılaştırmaları olanaklı kılması, ekonomik olması
ve yeni bir test oluşturma için harcanacak zamandan tasarruf sağlaması gibi çeşitli
amaçlarla farklı dillere uyarlanmaktadır (Hambleton, 2005). Bir dilde daha önce
yayınlanmış bir ölçme aracını başka bir kültüre ve dile uyarlamanın tarihçesi çok
eskilere dayanmasına rağmen bu araçların o dilde kullanılabilirliği, geçerliği ve
güvenirliğine gereken önem verilmemektedir (Hambleton ve Patsula, 1999). Bu çalışma,
Türkçede dil gelişimi sıkıntıları gösteren çocukların erken fark edilip etkin bir
müdahaleyle ileride yaşayacağı olası dil bozukluklarına bağlı sorunların önüne
geçilebilecek, dili birden fazla bileşeniyle birlikte detaylı değerlendirmeyi amaçlayan bir
ölçme aracı olan TELD-3’ün Türkçeye uyarlanması ve geçerli ve güvenilir bir hale
International Journal of Early Childhood Special Education (INT-JECSE), 6(2), 151-176.
, Türkçe Erken Dil Gelişimi Testi, 153
getirilme sürecini kapsamaktadır.
Yöntem
Katılımcılar
Araştırmanın katılımcılarını, normal dil gelişim gösteren, zihin engelli ve dil bozukluğu
tanısı almış toplam 359 katılımcı oluşturmaktadır. Tüm katılımcılara ait demografik
bilgiler Tablo 1’de yer almaktadır. Bu test, 2-7 yaş arası çocuklara uygulanmaktadır.
Testin Türkçeye uyarlamasında tüm bu yaş gruplarına bakılmıştır. Çalışma sürecinde
yasal izin, aile, bakıcı veya okul sorumlusundan alınmış olup ilgili kişi
bilgilendirilmiştir. Testleri uygulayan kişiler, Anadolu Üniversitesi Dil ve Konuşma
Bozuklukları Eğitim, Araştırma ve Uygulama Merkezi’nde (DİLKOM) yüksek lisans
eğitimi alan uzman adayları ve mezun olmuş uzman dil ve konuşma terapistleridir. Testi
uygulayan kişiler test istatistiği, testin uygulanması ve puanların yorumlanması
konusunda araştırmacı tarafından eğitime tabi tutulmuş olup, asıl testi uygulamadan en
az 2 örnek test uygulaması yapmışlardır. Araştırmanın tüm katılımcılarının yaşadıkları
şehir ve ülkelere dağılımı şöyledir: Türkiye’den 19 şehirden 354 katılımcı, Almanya’dan
1 şehirden 4 katılımcı (araştırmacı 2007 yılında bu şehirde testleri kendisi uygulamıştır)
ve Rusya’dan 1 şehirden 1 katılımcıdır.
Bu araştırmanın katılımcıları tabakalı örneklem seçimi uygulanarak belirlenmiş olup
ölçütü karşılayan katılımcılar araştırmaya dâhil edilmiştir. Katılımcı ölçütleri aşağıdaki
gibidir:
Normal dil gelişimi gösteren grup. Eylül 2006-Kasım 2008 tarihleri arasında testin
uygulandığı ilkokul, anaokulu, kreş ve ev ortamında ölçütü karşılayan katılımcılardır.
Katılımcı ölçütleri şöyledir: Anadili Türkçe olan, aileye veya ulaşılamıyorsa
öğretmene/birincil bakıcıya sorularak gecikmiş dil/konuşma öyküsü, işitme veya zihin
engeli, psikiyatrik bir problemi, genel bir gelişim problemi olmadığı-alınan bilgilere ve
gözleme dayanarak-düşünülen, normal sınırlarda dil ve konuşma gelişimi gösteren
çocuklardır. Ebeveyn, birincil bakıcı veya öğretmenden çocuğun dil gelişimi hakkında
informal bilgi alınmış ve uygulayıcıların çocukla geçirdiği vakit sırasında informal
gözlemde bulunarak dil bozukluğu olmadığına karar vermiştir. Yalnızca sesletim
problemli çocuklar araştırmanın normal dil gelişimi gösteren gurubuna dâhil
edilmişlerdir. Yukarıda bahsedilen ölçütleri karşılayan çocuklar teste tabi tutulmadan
önce gönüllülük ilkesine göre aileden rızası ve eğitimcilerden gerekli izinler alınmış
olup, istedikleri zaman vazgeçebilecekleri hatırlatılmıştır. Bununla birlikte ilgili kişiler
testin öncesinde testin amacı ve sonrasında çocuğun durumu hakkında
bilgilendirilmiştir. Test sonucu ve uzman görüşünün dil bozukluğuna işaret ettiği
durumlarda çocuklar örneklemden çıkartılıp DİLKOM’da ayrıntılı değerlendirme
yapılmak üzere yönlendirilmişlerdir.
International Journal of Early Childhood Special Education (INT-JECSE), 6(2), 151-176.
Erken Dil Gelişimi Testi-
Üçüncü Versiyonu’nun
Selçuk Güven
1 (Test of Early Language
Seyhun Topbaş
2
Development-Third Edition)
Türkçe’ye Uyarlama,
Geçerlik ve Güvenirlik
Ön Çalışması
Özet
Bu çalışma, Erken Dil Gelişimi Testi-Üçüncü Versiyonu’nun (TELD-3) Türkçeye ve Türk kültürüne
uyarlanması, güvenilir ve geçerli bir ölçme aracı haline getirilme sürecini kapsamaktadır. Uyarlama
çalışmasında, uluslararası test uyarlama ilkeleri dikkatle uygulanmıştır. Güvenirlik analizi
yöntemleri farklı demografik alt gruplara uygulanmış ve değerler oldukça yüksek bulunmuştur.
Geçerlik çalışmasında testin normal dil gelişimi gösteren ve göstermeyen grupları iyi şekilde ayırt
edebildiği, alternatif formlarının birbirleriyle yeterli düzeyde uyumlu olduğu ve gelişimsel bir test
olduğu için yaşla korelasyonunun da yüksek olduğu ortaya koyulmuştur. Bu çalışma sonucunda
testin Türk dili ve kültürüne uygun, yüksek düzeyde güvenirliği ve yeterli düzeyde geçerliliğe sahip
olduğu ve norm puanlarını belirlemek amacıyla yapılacak çalışma için testin kullanıma hazır olduğu
belirlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Çocukluk çağı dil bozuklukları, Erken dil gelişim testi, Uyarlama, Geçerlik,
Güvenirlik
Giriş
Erken çocukluk döneminde güvenilir olarak dil bozukluklarını saptamak için güvenilir
ve geçerli ölçme araçlarına ihtiyaç vardır. Çocuklarda görülen dil bozukluklarının erken
saptanmasıyla birlikte oluşturulacak bir erken müdahale programı bu çocuklarda dil
1
PhD, Anadolu Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Dil ve Konuşma Terapisi Bölümü, Eskişehir, Türkiye.
E-posta:
2
Prof. Dr., Anadolu Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Dil ve Konuşma Terapisi Bölümü, Eskişehir, Türkiye.
Eposta:
International Journal of Early Childhood Special Education (INT-JECSE), 6(2), 151-176.
, Türkçe Erken Dil Gelişimi Testi, 152
bozukluklarıyla ilişkilendirilen psikososyal, davranışsal ve akademik güçlüklerin önüne
geçilmesini sağlayacaktır. Günümüzde Amerika ve Avrupa’daki gelişmiş pek çok
ülkede diğer alanlarda olduğu gibi dil gelişimi alanında da ihtiyacı karşılamaya yönelik
standardize onlarca test bulunmaktadır. Türkiye’de ise dil gelişimini değerlendirme
araçlarının sayısı yok denecek kadar az (Peabody Resim Kelime Testi; Katz ve ark.,
1972; Türkçe İfade Edici ve Alıcı Dil Testi-TİFALDİ; Berüment ve Güven, 2013)
olması, dil ve konuşma bozuklukları üzerinde çalışan uzmanları sınırlamaktadır. Okul
öncesi çağda çocukların dil gelişimlerini ölçecek standart bir ölçüm aracının eksikliği
çocukların dil düzeylerini belirlemede farklı yöntemler uygulanmasına, bu da
değerlendirmede farklılıklara yol açmaktadır ve bu nedenlerden karşılaştırma yapılacak
bir norm grubundan söz edilememektedir.
Erken Dil Gelişimi Testi-Üçüncü Versiyonu’nun (Test of Early Language Development-
Third Edition) Amerikan dili ve kültürü için geliştirilmiş ve uzmanlar tarafından sıklıkla
kaynak olarak başvurulan standart bir ölçme aracıdır ve beş amacı bulunmaktadır: (a)
erken dil becerilerinin gelişimi bakımından yaşıtlarından önemli ölçüde geride kalmış
çocukları belirlemek ve bu sayede erken bir müdahale almasını sağlamak, (b) bireysel
olarak sözel bakımdan kuvvetli ve zayıf olan yanları belirlemek, (c) çocuğun olası
alacağı bir dil terapisinde programı ve süreci belirlemek, (ç) erken çocukluk döneminde
dil becerilerini araştırma için bir ölçek olarak hizmet etmek ve (d) diğer değerlendirme
tekniklerini desteklemek. Bu test dilin beş temel bileşeninden üçünü (anlam bilgisi,
biçim bilgisi ve söz dizimi) kapsamaktadır. Bunlar test alt maddelerinde, ya anlam
bilgisini ya da sözdizimi/biçimbilgisini ölçecek şekilde geliştirilmiştir. Doğal ortamda
ölçülebilen edim bilgisi ve mevcut birçok ölçme aracı bulunmasından ötürü sesbilgisi
bileşeni yazarları tarafından testin orijinalinin kapsamına alınmamıştır.
Farklı bir kültür için geliştirilmiş bir testin Türkçeye ve Türk kültürüne uyarlanmaksızın
ve geçerlik ve güvenirliği sağlanmadan kullanılmasının yol açacağı bir takım sakıncalar
bulunmaktadır. Bu sakıncaları gidermek için TELD-3’ün Türkçeye uyarlama, geçerlik
ve güvenirlik çalışmasının yapılmasına ihtiyaç duyulmuştur. Alanda eksikliği görülen,
Türkçeye ve Türk kültürüne uygun şekilde uyarlanmış, geçerliği ve güvenirliği
sağlanmış bir ölçme aracının erken dönemde yapılacak müdahalenin önünü açması ve
uzmana bu müdahalenin içeriği hakkında yön verecek olması bu çalışmayı önemli
kılmaktadır.
Ölçme araçları dil ve kültürler arası karşılaştırmaları olanaklı kılması, ekonomik olması
ve yeni bir test oluşturma için harcanacak zamandan tasarruf sağlaması gibi çeşitli
amaçlarla farklı dillere uyarlanmaktadır (Hambleton, 2005). Bir dilde daha önce
yayınlanmış bir ölçme aracını başka bir kültüre ve dile uyarlamanın tarihçesi çok
eskilere dayanmasına rağmen bu araçların o dilde kullanılabilirliği, geçerliği ve
güvenirliğine gereken önem verilmemektedir (Hambleton ve Patsula, 1999). Bu çalışma,
Türkçede dil gelişimi sıkıntıları gösteren çocukların erken fark edilip etkin bir
müdahaleyle ileride yaşayacağı olası dil bozukluklarına bağlı sorunların önüne
geçilebilecek, dili birden fazla bileşeniyle birlikte detaylı değerlendirmeyi amaçlayan bir
ölçme aracı olan TELD-3’ün Türkçeye uyarlanması ve geçerli ve güvenilir bir hale
International Journal of Early Childhood Special Education (INT-JECSE), 6(2), 151-176.
, Türkçe Erken Dil Gelişimi Testi, 153
getirilme sürecini kapsamaktadır.
Yöntem
Katılımcılar
Araştırmanın katılımcılarını, normal dil gelişim gösteren, zihin engelli ve dil bozukluğu
tanısı almış toplam 359 katılımcı oluşturmaktadır. Tüm katılımcılara ait demografik
bilgiler Tablo 1’de yer almaktadır. Bu test, 2-7 yaş arası çocuklara uygulanmaktadır.
Testin Türkçeye uyarlamasında tüm bu yaş gruplarına bakılmıştır. Çalışma sürecinde
yasal izin, aile, bakıcı veya okul sorumlusundan alınmış olup ilgili kişi
bilgilendirilmiştir. Testleri uygulayan kişiler, Anadolu Üniversitesi Dil ve Konuşma
Bozuklukları Eğitim, Araştırma ve Uygulama Merkezi’nde (DİLKOM) yüksek lisans
eğitimi alan uzman adayları ve mezun olmuş uzman dil ve konuşma terapistleridir. Testi
uygulayan kişiler test istatistiği, testin uygulanması ve puanların yorumlanması
konusunda araştırmacı tarafından eğitime tabi tutulmuş olup, asıl testi uygulamadan en
az 2 örnek test uygulaması yapmışlardır. Araştırmanın tüm katılımcılarının yaşadıkları
şehir ve ülkelere dağılımı şöyledir: Türkiye’den 19 şehirden 354 katılımcı, Almanya’dan
1 şehirden 4 katılımcı (araştırmacı 2007 yılında bu şehirde testleri kendisi uygulamıştır)
ve Rusya’dan 1 şehirden 1 katılımcıdır.
Bu araştırmanın katılımcıları tabakalı örneklem seçimi uygulanarak belirlenmiş olup
ölçütü karşılayan katılımcılar araştırmaya dâhil edilmiştir. Katılımcı ölçütleri aşağıdaki
gibidir:
Normal dil gelişimi gösteren grup. Eylül 2006-Kasım 2008 tarihleri arasında testin
uygulandığı ilkokul, anaokulu, kreş ve ev ortamında ölçütü karşılayan katılımcılardır.
Katılımcı ölçütleri şöyledir: Anadili Türkçe olan, aileye veya ulaşılamıyorsa
öğretmene/birincil bakıcıya sorularak gecikmiş dil/konuşma öyküsü, işitme veya zihin
engeli, psikiyatrik bir problemi, genel bir gelişim problemi olmadığı-alınan bilgilere ve
gözleme dayanarak-düşünülen, normal sınırlarda dil ve konuşma gelişimi gösteren
çocuklardır. Ebeveyn, birincil bakıcı veya öğretmenden çocuğun dil gelişimi hakkında
informal bilgi alınmış ve uygulayıcıların çocukla geçirdiği vakit sırasında informal
gözlemde bulunarak dil bozukluğu olmadığına karar vermiştir. Yalnızca sesletim
problemli çocuklar araştırmanın normal dil gelişimi gösteren gurubuna dâhil
edilmişlerdir. Yukarıda bahsedilen ölçütleri karşılayan çocuklar teste tabi tutulmadan
önce gönüllülük ilkesine göre aileden rızası ve eğitimcilerden gerekli izinler alınmış
olup, istedikleri zaman vazgeçebilecekleri hatırlatılmıştır. Bununla birlikte ilgili kişiler
testin öncesinde testin amacı ve sonrasında çocuğun durumu hakkında
bilgilendirilmiştir. Test sonucu ve uzman görüşünün dil bozukluğuna işaret ettiği
durumlarda çocuklar örneklemden çıkartılıp DİLKOM’da ayrıntılı değerlendirme
yapılmak üzere yönlendirilmişlerdir.
International Journal of Early Childhood Special Education (INT-JECSE), 6(2), 151-176.
