SOCIALE
AGOGIEK
2023 – 2024
Prof. dr. Rudi Roose
1
,Inleiding
Wat is sociale agogiek?
• Sociale Agogiek omvat de wetenschappelijke studie van systematische en intentionele
pedagogische interventies gericht op het ondersteunen van individuen en groepen in hun
welzijn
• Het is de theoretische onderbouw van het sociaal werk
• Sociaal werk gaat om zeer diverse praktijken op zeer vele “terreinen” en verschillende
soorten professionals
o Bijvoorbeeld jeugdhulp – vluchtelingenwerk –ouderenzorg - jeugdwerk – buurtsport -
hulp aan daders - en slachtoffers - zorg voor personen met een handicap – buurtwerk
– de vakbond – daklozenwerk – vrijetijdsorganisaties - culturele organisaties, …
• Sociaal werk is generalistisch = het volledige plaatje: de mens in de context
o Aandacht voor financiële, materiële en emotionele hulp
Sociaal werk als zeer diverse praktijk
1/ Aanbod voor:
• Verschillende leeftijdsgroepen (kinderen, jongeren, volwassenen)
• Specifieke doelgroepen (mensen in armoede, dak- en thuislozen, vluchtelingen, mensen met
een beperking, mensen met een drugproblematiek, …)
• Verschillende levensdomeinen van mensen (financieel, emotioneel, materieel, …)
• Zelf eens op zoek? https://www.desocialekaart.be/
2/ Complexe beleidscontext:
• Europese regelgeving
• Federaal
• Gemeenschappen/gewesten
• Vlaams
• Lokaal
• Sociaal werk is historisch gegroeid als een lappendeken
• Ruim honderd jaar geleden eerste school en sinds dan steeds meer nieuwe diensten
o bv. Jeugd, vrouwen, ... via bewegingen
• Men heeft lappendeken proberen regulariseren (beleid)
• Belgische staatsstructuur + actua!
Verschillende juridische organisatievormen:
• Publieke dienstverlening (georganiseerd door een overheid, ambtenaren)
o Bv. OCMW voor ziekenhuizen, rusthuizen, …, Gemeenschapsinstellingen voor
deliquente jongeren
• Privaat initiatief (vooral Verenigingen zonder Winstoogmerk (VZW’s), mogelijk met subsidies
vanuit een overheid)
o Burgers die initiatief nemen om iets te organiseren in de samenleving en die
daarvoor subsidies van de OH kunnen krijgen
• Commerciële initiatieven (bijvoorbeeld G4S, Sodexo, …)
o Bedrijven met aandeelhouders en winstoogmerk
2
, • Actuele discussie over vermarkting
o Privatisering brengt kwaliteitsverlies en drama's
o In België redelijke publieke dienstverlening
o In België is het relatief goedkoop studeren
▪ Onze universiteiten zijn VZW's en niet commercieel → zorgt voor gelijkheid
zodat iedereen onderwijs kan betalen
3/ Formele en informele praktijken (of combinaties)
• Formele dienstverlening
o → Zorg verleend door professionals
• Informele dienstverlening
o → Zorg verleend door individuele burgers (familie, vrijwilligers...)
▪ Bijvoorbeeld mantelzorg
https://www.youtube.com/watch?v=beKzdILSQV0&t=8s
4/ Individueel/collectief
• Individueel aanbod (social casework)
o bv. Één persoon, een gezin, schuldbemiddeling, ...
• Collectief aanbod (group- en community work)
o bv. Buurthuizen
• → Continuüm (onderscheid niet strikt per praktijk te maken)
o Kan door elkaar bv. De armoedevereniging
5/ een opdeling in lijnen
• Nulde lijn: bv. Zelfzorg, mantelzorg, zelfhulpgroep, AA
o In eigen omgeving
o Ambulant = aan huis
• Eerste lijn: bv. Centra Algemeen welzijnswerk (CAW), OCMW, …
o Direct toegankelijke dienstverlening, lage drempel
• Tweede lijn: bv. Centra voor geestelijke gezondheidszorg (CGGZ), jeugdwerking
o Psychologen op de eerste lijn
• Derde lijn: bv. Residentiële instelling bijzondere jeugdzorg, zorg voor personen met een
handicap
• Vierde lijn: bv. Psychiatrisch ziekenhuis
• → Hoe verder op de lijn, hoe duurder
• Lijnen lopen door elkaar: van in de context zelf naar steeds meer geïnstitutionaliseerd en
zwaardere hulpverlening → zouden meer moeten samenwerken
Sociaal werk als pedagogische praktijk
1/ Pedagogisch handelen
• Pedagogisch tussenkomen: vertaling van sociale problemen naar pedagogische vraagstukken
o Sociologen doen onderzoek naar de oorzaak van sociale problemen →
verklaringsmodellen opstellen
o Een pedagoog/sociaal werker handelt
o Een probleem kan je onderzoeken, met een vraagstuk moet je iets gaan doen
3
, • Bijvoorbeeld:
o Armoedeprobleem vertalen in probleem van tekort aan werkbereidheid
o Delinquentieprobleem vertalen in probleem van slechte waarden en normen
▪ Deliquenten overtuigen om beter te leven (makkelijker gezegd dan gedaan +
meer aan de hand dan enkel foute normen en waarden)
o …
• Sociaal werk als pedagogisch handelen: intentioneel en systematisch tussenkomen in het
socialisatieproces van kinderen, jongeren en volwassenen met als doel dit proces te
veranderen in de richting van meer welzijn
o Socialisatie: (on)bewust aanleren van gewoonten, waarden, normen en kennis van
een bepaalde groep of maatschappij
▪ Kan bewust en onbewust, via uw context en sociale omgeving
▪ Bij kinderen is nog het meest te beïnvloeden (via onderwijs, psychologen,
gedwongen, buurtwerk)
o Intentioneel en systematisch: doordacht beïnvloeden van dit socialisatieproces
gericht op welzijnsverhoging
o Gericht op kinderen, jongeren én volwassenen
o Gericht op individuen, families, groepen, buurten, …
• Roept vragen op:
o Waarom komen we tussen?
▪ Ondervinden we overlast?
▪ Vinden we het erg voor die mensen?
o Ten aanzien van wie komen we tussen?
▪ Individu zelf
▪ Sociale groep
• bv. Ouderen die klagen over jongeren → de ouderen of de jongeren
of beide?
o Met welk doel komen we tussen?
▪ Cohesie, verdraagzaamheid, probleem onzichtbaar maken
• bv. Opruimactie in Brussel-Zuid
o Hoe moeten deze interventies eruitzien?
o Wat betekenen onze tussenkomsten voor de handelingsmogelijkheden van mensen?
o Zijn deze tussenkomsten rechtvaardig? + wie beslist dat?
• ➔ Voorwerp van debat, omdat dit niet neutraal is
o Heel veel keuzes die je moet maken bij het handelen in sociaal werk
o Niet elke interventie heeft een positief effect
o Meningen verschillen en verschuiven in de tijd
▪ bv. "Wat is voor jou gezonde opvoeding?"
4
AGOGIEK
2023 – 2024
Prof. dr. Rudi Roose
1
,Inleiding
Wat is sociale agogiek?
• Sociale Agogiek omvat de wetenschappelijke studie van systematische en intentionele
pedagogische interventies gericht op het ondersteunen van individuen en groepen in hun
welzijn
• Het is de theoretische onderbouw van het sociaal werk
• Sociaal werk gaat om zeer diverse praktijken op zeer vele “terreinen” en verschillende
soorten professionals
o Bijvoorbeeld jeugdhulp – vluchtelingenwerk –ouderenzorg - jeugdwerk – buurtsport -
hulp aan daders - en slachtoffers - zorg voor personen met een handicap – buurtwerk
– de vakbond – daklozenwerk – vrijetijdsorganisaties - culturele organisaties, …
• Sociaal werk is generalistisch = het volledige plaatje: de mens in de context
o Aandacht voor financiële, materiële en emotionele hulp
Sociaal werk als zeer diverse praktijk
1/ Aanbod voor:
• Verschillende leeftijdsgroepen (kinderen, jongeren, volwassenen)
• Specifieke doelgroepen (mensen in armoede, dak- en thuislozen, vluchtelingen, mensen met
een beperking, mensen met een drugproblematiek, …)
• Verschillende levensdomeinen van mensen (financieel, emotioneel, materieel, …)
• Zelf eens op zoek? https://www.desocialekaart.be/
2/ Complexe beleidscontext:
• Europese regelgeving
• Federaal
• Gemeenschappen/gewesten
• Vlaams
• Lokaal
• Sociaal werk is historisch gegroeid als een lappendeken
• Ruim honderd jaar geleden eerste school en sinds dan steeds meer nieuwe diensten
o bv. Jeugd, vrouwen, ... via bewegingen
• Men heeft lappendeken proberen regulariseren (beleid)
• Belgische staatsstructuur + actua!
Verschillende juridische organisatievormen:
• Publieke dienstverlening (georganiseerd door een overheid, ambtenaren)
o Bv. OCMW voor ziekenhuizen, rusthuizen, …, Gemeenschapsinstellingen voor
deliquente jongeren
• Privaat initiatief (vooral Verenigingen zonder Winstoogmerk (VZW’s), mogelijk met subsidies
vanuit een overheid)
o Burgers die initiatief nemen om iets te organiseren in de samenleving en die
daarvoor subsidies van de OH kunnen krijgen
• Commerciële initiatieven (bijvoorbeeld G4S, Sodexo, …)
o Bedrijven met aandeelhouders en winstoogmerk
2
, • Actuele discussie over vermarkting
o Privatisering brengt kwaliteitsverlies en drama's
o In België redelijke publieke dienstverlening
o In België is het relatief goedkoop studeren
▪ Onze universiteiten zijn VZW's en niet commercieel → zorgt voor gelijkheid
zodat iedereen onderwijs kan betalen
3/ Formele en informele praktijken (of combinaties)
• Formele dienstverlening
o → Zorg verleend door professionals
• Informele dienstverlening
o → Zorg verleend door individuele burgers (familie, vrijwilligers...)
▪ Bijvoorbeeld mantelzorg
https://www.youtube.com/watch?v=beKzdILSQV0&t=8s
4/ Individueel/collectief
• Individueel aanbod (social casework)
o bv. Één persoon, een gezin, schuldbemiddeling, ...
• Collectief aanbod (group- en community work)
o bv. Buurthuizen
• → Continuüm (onderscheid niet strikt per praktijk te maken)
o Kan door elkaar bv. De armoedevereniging
5/ een opdeling in lijnen
• Nulde lijn: bv. Zelfzorg, mantelzorg, zelfhulpgroep, AA
o In eigen omgeving
o Ambulant = aan huis
• Eerste lijn: bv. Centra Algemeen welzijnswerk (CAW), OCMW, …
o Direct toegankelijke dienstverlening, lage drempel
• Tweede lijn: bv. Centra voor geestelijke gezondheidszorg (CGGZ), jeugdwerking
o Psychologen op de eerste lijn
• Derde lijn: bv. Residentiële instelling bijzondere jeugdzorg, zorg voor personen met een
handicap
• Vierde lijn: bv. Psychiatrisch ziekenhuis
• → Hoe verder op de lijn, hoe duurder
• Lijnen lopen door elkaar: van in de context zelf naar steeds meer geïnstitutionaliseerd en
zwaardere hulpverlening → zouden meer moeten samenwerken
Sociaal werk als pedagogische praktijk
1/ Pedagogisch handelen
• Pedagogisch tussenkomen: vertaling van sociale problemen naar pedagogische vraagstukken
o Sociologen doen onderzoek naar de oorzaak van sociale problemen →
verklaringsmodellen opstellen
o Een pedagoog/sociaal werker handelt
o Een probleem kan je onderzoeken, met een vraagstuk moet je iets gaan doen
3
, • Bijvoorbeeld:
o Armoedeprobleem vertalen in probleem van tekort aan werkbereidheid
o Delinquentieprobleem vertalen in probleem van slechte waarden en normen
▪ Deliquenten overtuigen om beter te leven (makkelijker gezegd dan gedaan +
meer aan de hand dan enkel foute normen en waarden)
o …
• Sociaal werk als pedagogisch handelen: intentioneel en systematisch tussenkomen in het
socialisatieproces van kinderen, jongeren en volwassenen met als doel dit proces te
veranderen in de richting van meer welzijn
o Socialisatie: (on)bewust aanleren van gewoonten, waarden, normen en kennis van
een bepaalde groep of maatschappij
▪ Kan bewust en onbewust, via uw context en sociale omgeving
▪ Bij kinderen is nog het meest te beïnvloeden (via onderwijs, psychologen,
gedwongen, buurtwerk)
o Intentioneel en systematisch: doordacht beïnvloeden van dit socialisatieproces
gericht op welzijnsverhoging
o Gericht op kinderen, jongeren én volwassenen
o Gericht op individuen, families, groepen, buurten, …
• Roept vragen op:
o Waarom komen we tussen?
▪ Ondervinden we overlast?
▪ Vinden we het erg voor die mensen?
o Ten aanzien van wie komen we tussen?
▪ Individu zelf
▪ Sociale groep
• bv. Ouderen die klagen over jongeren → de ouderen of de jongeren
of beide?
o Met welk doel komen we tussen?
▪ Cohesie, verdraagzaamheid, probleem onzichtbaar maken
• bv. Opruimactie in Brussel-Zuid
o Hoe moeten deze interventies eruitzien?
o Wat betekenen onze tussenkomsten voor de handelingsmogelijkheden van mensen?
o Zijn deze tussenkomsten rechtvaardig? + wie beslist dat?
• ➔ Voorwerp van debat, omdat dit niet neutraal is
o Heel veel keuzes die je moet maken bij het handelen in sociaal werk
o Niet elke interventie heeft een positief effect
o Meningen verschillen en verschuiven in de tijd
▪ bv. "Wat is voor jou gezonde opvoeding?"
4
