Aardrijkskunde Toetsweek
H1.1: Planeet aarde
Tijdschalen
● De ouderdom van de aarde wordt geschat op 4,6 miljard jaar
● Daarom geologische tijdschaal (indeling van de 4,6 miljard jaren omvattende
geologische geschiedenis van de aarde)
● Aanvankelijk was er alleen een relatieve tijdschaal; volgorde bekend, ouderdom niet
● Later absolute tijdschaal; door het radioactieve verval van gesteenten werden
jaartallen bekend
Opbouw van de aarde
● De aarde is opgebouwd uit een aantal bolschillen: kern, mantel, korst
● De schillen worden van binnen naar buiten steeds lichter van gewicht
○ Bekend door de studie naar gedrag van aardbevingsgolven (door verschillen
in dichtheid of materiaal bewegen de golven met verschillende snelheden?
○ Bekend door de studie naar vulkanen
● Binnenin de aarde zit de kern, ondanks de hoge temperatuur is het binnenste deel
van de kern vast door hoge druk, het buitenste deel is vloeibaar door lagere druk
● Om de kern zit de mantel, die bestaat uit de binnen- en de buitenmantel
(binnenmantel is vast, buitenmantel is taai-vloeibaar)
● Om de buitenmantel zit de aardkorst: de dikte van de aardkorst varieert
,Twee sferen
● Lithosfeer (de buitenste schil van de aarde, bestaande uit de aardkorst en het vaste,
buitenste gedeelte van de aardmantel)
○ De continenten bestaan voornamelijk uit graniet: stollingsgesteente met
zichtbare kristallen dat ontstaat bij langzame afkoeling van magma
○ De oceanische korst bestaat uit basalt: stollingsgesteente dat ontstaat door
snelle afkoeling van lava bij een vulkaanuitbarsting
● Onder de lithosfeer ligt de asthenosfeer; door de hoge temperatuur is de
asthenosfeer minder hard dan de lithosfeer
○ Het vaste gesteente is onder invloed van druk en tijd taai-vloeibaar geworden,
platen van de lithosfeer kunnen over de asthenosfeer glijden
, H1.2: Drijvende continenten
Catastrofe of niet?
● Catastrofetheorie: geologen gingen ervan uit dat ingrijpende veranderingen aan het
aardoppervlak vrij plotseling en op rampzalige wijze tot stand kwamen
○ Maakte plaats voor het actualiteitsbeginsel
● Actualiteitsbeginsel: het principe dat ervan uitgaat dat natuurwetten in het verleden
en het heden hetzelfde zijn
○ Processen herhalen zich gedurende de tijd, een gletsjer die in lange tijd een
V-vormig dal heeft uitgeschuurd tot een U-vormig dal, zal dat vroeger onder
gelijke omstandigheden ook hebben gedaan
Alfred Wegener
● Duitse meteoroloog, kwam met nieuwe aanwijzingen:
○ Hij constateerde overeenkomsten tussen de fossiele flora en fauna in delen
van de wereld die tegenwoordig ver uit elkaar liggen, fossielen van dieren die
niet konden zwemmen werden gevonden in continenten die waren
gescheiden door oceanen
○ Hij vond sporen van vroegere ijskappen, in dezelfde periode kwamen op
andere plekken tropische moerassen voor dus kon het niet zo zijn dat de hele
aarde onder een ijskap lag (Afrika, Australië, India en Zuid-Amerika lagen
vroeger volgens hem in de buurt van de zuidpool)
○ Hij ontdekte dat verschillende gesteenten en gebergten bij de kusten van
Afrika en Zuid-Amerika waren afgebroken, precies op elkaar aansloten
Onderzeese bergruggen
● Door dieptemetingen in oceanen werd ontdekt dat de oceaanbodem niet vlak is,
maar bestaat uit ravijnen, greppels en spleten
○ Hoogste en langste bergketen bevindt zich onder water
● Op sommige plekken steken bergtoppen boven het water uit (vb; Azoren)
○ Door het midden van de Azoren loopt een kloof
● Aardkorst onder oceanen is nog vrij jong, maar geleidelijk ouder wordt als je van de
Midden-Atlantische Rug naar het oosten of het westen gaat
● De oceanische plaat groeit vanuit het midden aan, de oceaan wordt naar twee
kanten toe steeds breder
Groen: nieuwe oceaanbodem
Groen (bij elkaar): mid-oceanische rug
H1.1: Planeet aarde
Tijdschalen
● De ouderdom van de aarde wordt geschat op 4,6 miljard jaar
● Daarom geologische tijdschaal (indeling van de 4,6 miljard jaren omvattende
geologische geschiedenis van de aarde)
● Aanvankelijk was er alleen een relatieve tijdschaal; volgorde bekend, ouderdom niet
● Later absolute tijdschaal; door het radioactieve verval van gesteenten werden
jaartallen bekend
Opbouw van de aarde
● De aarde is opgebouwd uit een aantal bolschillen: kern, mantel, korst
● De schillen worden van binnen naar buiten steeds lichter van gewicht
○ Bekend door de studie naar gedrag van aardbevingsgolven (door verschillen
in dichtheid of materiaal bewegen de golven met verschillende snelheden?
○ Bekend door de studie naar vulkanen
● Binnenin de aarde zit de kern, ondanks de hoge temperatuur is het binnenste deel
van de kern vast door hoge druk, het buitenste deel is vloeibaar door lagere druk
● Om de kern zit de mantel, die bestaat uit de binnen- en de buitenmantel
(binnenmantel is vast, buitenmantel is taai-vloeibaar)
● Om de buitenmantel zit de aardkorst: de dikte van de aardkorst varieert
,Twee sferen
● Lithosfeer (de buitenste schil van de aarde, bestaande uit de aardkorst en het vaste,
buitenste gedeelte van de aardmantel)
○ De continenten bestaan voornamelijk uit graniet: stollingsgesteente met
zichtbare kristallen dat ontstaat bij langzame afkoeling van magma
○ De oceanische korst bestaat uit basalt: stollingsgesteente dat ontstaat door
snelle afkoeling van lava bij een vulkaanuitbarsting
● Onder de lithosfeer ligt de asthenosfeer; door de hoge temperatuur is de
asthenosfeer minder hard dan de lithosfeer
○ Het vaste gesteente is onder invloed van druk en tijd taai-vloeibaar geworden,
platen van de lithosfeer kunnen over de asthenosfeer glijden
, H1.2: Drijvende continenten
Catastrofe of niet?
● Catastrofetheorie: geologen gingen ervan uit dat ingrijpende veranderingen aan het
aardoppervlak vrij plotseling en op rampzalige wijze tot stand kwamen
○ Maakte plaats voor het actualiteitsbeginsel
● Actualiteitsbeginsel: het principe dat ervan uitgaat dat natuurwetten in het verleden
en het heden hetzelfde zijn
○ Processen herhalen zich gedurende de tijd, een gletsjer die in lange tijd een
V-vormig dal heeft uitgeschuurd tot een U-vormig dal, zal dat vroeger onder
gelijke omstandigheden ook hebben gedaan
Alfred Wegener
● Duitse meteoroloog, kwam met nieuwe aanwijzingen:
○ Hij constateerde overeenkomsten tussen de fossiele flora en fauna in delen
van de wereld die tegenwoordig ver uit elkaar liggen, fossielen van dieren die
niet konden zwemmen werden gevonden in continenten die waren
gescheiden door oceanen
○ Hij vond sporen van vroegere ijskappen, in dezelfde periode kwamen op
andere plekken tropische moerassen voor dus kon het niet zo zijn dat de hele
aarde onder een ijskap lag (Afrika, Australië, India en Zuid-Amerika lagen
vroeger volgens hem in de buurt van de zuidpool)
○ Hij ontdekte dat verschillende gesteenten en gebergten bij de kusten van
Afrika en Zuid-Amerika waren afgebroken, precies op elkaar aansloten
Onderzeese bergruggen
● Door dieptemetingen in oceanen werd ontdekt dat de oceaanbodem niet vlak is,
maar bestaat uit ravijnen, greppels en spleten
○ Hoogste en langste bergketen bevindt zich onder water
● Op sommige plekken steken bergtoppen boven het water uit (vb; Azoren)
○ Door het midden van de Azoren loopt een kloof
● Aardkorst onder oceanen is nog vrij jong, maar geleidelijk ouder wordt als je van de
Midden-Atlantische Rug naar het oosten of het westen gaat
● De oceanische plaat groeit vanuit het midden aan, de oceaan wordt naar twee
kanten toe steeds breder
Groen: nieuwe oceaanbodem
Groen (bij elkaar): mid-oceanische rug
