Gezinnen Van Nu – Probleem 3
Literatuur: Van der Horst, Koops & Van IJzendoorn + artikelen
Wat is de invloed van kinderopvang op de ontwikkeling van kinderen? + Welke factoren?
Sinds de jaren tachtig maken steeds meer kinderen gebruik van kinderopvang. In de
tussentijd zijn er vragen ontstaan over de effecten van opvang op de ontwikkeling van
kinderen. Meer dan de helft van de mannen en vrouwen vindt dat een baby het best alleen
door de eigen ouders kan worden verzorgd. Naarmate kinderen ouder worden, daalt dit
percentage. Formele opvang wordt vooral geschikt gevonden voor peuters tussen 2-4 jaar en
dan voor maximaal drie dagen per week. Onderzoekers zijn het nog niet eens over de vraag
of kinderopvang goed of slecht is voor kinderen. Verschillen in onderzoeksresultaten worden
grotendeels veroorzaakt doordat drie dimensies van kinderopvang los worden onderzocht.
1. Type kinderopvang = verschillende vormen van kinderopvang bestaan, waaronder opvang
in kindercentra zoals kinderdagverblijven (0-4 jaar) en peuterspeelzalen (2-4 jaar). Ook is er
opvang in een thuisomgeving, ook wel gastouderopvang genoemd, en zijn er veel informele
vormen van opvang, zoals oppas door familie of vrienden.
Kinderdagverblijven: bestaan vaak uit meerdere groepen kinderen, waarbij een
groep maximaal 16 kinderen mag hebben. Per leeftijdscategorie bestaan er strenge
regels over het aantal kinderen per pedagogisch medewerker. Een horizontale groep
bestaat uit kinderen van ongeveer dezelfde leeftijd (een babygroep of peutergroep).
Een verticale groep ontstaat wanneer kinderen van 0-4 jaar samen in een groep
zitten. Kinderdagverblijven hanteren vaak een gestructureerd dagprogramma met
vaste dagelijkse routines.
Gastouderopvang: kenmerkt zich door opvang in de thuisomgeving, vaak in het huis
van de gastouder zelf. Hierbij mogen slechts vijf kinderen maximaal aanwezig zijn.
Sommige gastouders bieden een vaste dagindeling met verschillende activiteiten,
terwijl andere gastouders dit veel minder doen. In Nederland is dit de minst
gebruikte vorm van kinderopvang.
Verschillen tussen landen in het gebruik van soorten opvang zijn vaak afhankelijk van
financiering. Wanneer de overheid van een land veel bijdraagt aan een bepaalde vorm van
opvang, zullen meer ouders daar gebruik van maken. Zo kan het overheidsbeleid effect
hebben op de keuzes van individuele ouders (komt overeen met model Bronfenbrenner).
Effecten op de ontwikkeling van kinderen: uit onderzoek blijkt dat jonge kinderen in
kinderdagverblijven betere cognitieve vaardigheden hebben dan kinderen in thuisopvang,
aangezien ze hoger scoorden op taalvaardigheid en geheugentests. Voor oudere kinderen
was dit verschil nog duidelijker. Mogelijk worden deze positieve effecten veroorzaakt
doordat er in kindercentra meer aandacht is voor leren door een vastgesteld programma.
Wat betreft sociale ontwikkeling is een minder duidelijk patroon zichtbaar. Jonge kinderen
in kindercentra hebben iets lagere sociale vaardigheden dan hun leeftijdsgenoten die
thuisblijven. Voor oudere kinderen zijn de resultaten tegenstrijdig, waarbij sommige
onderzoeken meer positieve interacties aantonen maar ook meer gedragsproblemen.
1
, Andere onderzoeken laten juist betere sociale vaardigheden zien. Wanneer wordt gekeken
naar de effecten van kindercentra in minder welvarende landen, zijn alleen maar positieve
effecten te zien voor zowel de cognitieve, sociale als fysieke ontwikkeling van kinderen.
Kinderen die naar de opvang gaan, worden gescheiden van hun ouders en blootgesteld aan
een nieuwe omgeving. Deze ervaringen zouden stressvol kunnen zijn voor kinderen. De
kwaliteit van interacties met de pedagogisch medewerkers kan hierop van invloed zijn,
doordat lagere kwaliteit gerelateerd is aan hogere niveaus van cortisol. Kinderen die meer
tijd doorbrengen in de kinderopvang hebben hogere niveaus van stresshormonen, vooral
voor baby’s en peuters. In gastouderopvang bleken de cortisolniveaus juist lager te zijn.
2. Kwaliteit van kinderopvang = kwalitatief goede kinderopvang kan worden gedefinieerd
als opvang die kinderen veiligheid biedt, hun persoonlijke en sociale competentie bevordert
en hen regels, normen en waarden bijbrengt. De twee belangrijkste indicaties van kwaliteit
zijn de structurele kenmerken en proceskenmerken.
1) Structurele kenmerken: kinderopvang moet allereerst voldoen aan de
randvoorwaarden van kwaliteit, namelijk de groepsgrootte, leidster-kindratio en
opleiding van de pedagogisch medewerker. Zo mogen niet meer dan 16 kinderen in
een groep zitten, en niet meer dan 12 bij kinderen jonger dan een jaar. Ook mogen er
niet teveel kinderen per medewerker zijn en mogen alleen voldoende geschoolde
pedagogisch medewerkers in de kinderopvang werken.
Andere structurele kenmerken zijn het pedagogisch beleid, de ruimte, inrichting en
materialen, het dagelijks programma en de arbeidsvoorzieningen voor medewerkers.
2) Proceskenmerken: dit zijn factoren die van invloed zijn op de pedagogische
processen en interacties in de dagelijkse praktijk van de kinderopvang. Deze bevatten
de interacties (of proximale processen) van kinderen met de pedagogisch
medewerkers en met hun leeftijdsgenoten. De interactievaardigheden van de
pedagogisch medewerkers bepalen de kwaliteit van interacties met en tussen
kinderen. Een aantal kernvaardigheden zijn hierbij noodzakelijk:
- Emotionele steun en warmte: verwijst naar de sensitieve reacties op de signalen
van het kind. Om emotionele ondersteuning te kunnen bieden, moet de
pedagogisch medewerker de signalen van het kind opmerken, deze correct
interpreteren en snel en adequaat reageren. Uit onderzoek is gebleken dat
sensitieve responsiviteit bescherming kan bieden tegen stressvolle situaties.
- Respect voor autonomie: wanneer pedagogisch medewerkers de autonomie van
kinderen respecteren, mogen zij zelf dingen doen en oplossen. Bij een gebrek aan
respect voor autonomie moeten kinderen taken op een bepaalde manier
uitvoeren en kunnen medewerkers onaangekondigd ingrijpen in activiteiten. Dit
kan het gevoel van eigenwaarde en zelfvertrouwen negatief beïnvloeden.
- Structureren en grenzen stellen: het stellen van grenzen (of: controle) is
aangeven wat er van kinderen verwacht wordt en zorgen dat ze zich aan de
gestelde regels houden. Hierbij laat je kinderen wel zelf opdrachten uitvoeren,
maar binnen duidelijke regels. Een combinatie van respect voor autonomie en
2
Literatuur: Van der Horst, Koops & Van IJzendoorn + artikelen
Wat is de invloed van kinderopvang op de ontwikkeling van kinderen? + Welke factoren?
Sinds de jaren tachtig maken steeds meer kinderen gebruik van kinderopvang. In de
tussentijd zijn er vragen ontstaan over de effecten van opvang op de ontwikkeling van
kinderen. Meer dan de helft van de mannen en vrouwen vindt dat een baby het best alleen
door de eigen ouders kan worden verzorgd. Naarmate kinderen ouder worden, daalt dit
percentage. Formele opvang wordt vooral geschikt gevonden voor peuters tussen 2-4 jaar en
dan voor maximaal drie dagen per week. Onderzoekers zijn het nog niet eens over de vraag
of kinderopvang goed of slecht is voor kinderen. Verschillen in onderzoeksresultaten worden
grotendeels veroorzaakt doordat drie dimensies van kinderopvang los worden onderzocht.
1. Type kinderopvang = verschillende vormen van kinderopvang bestaan, waaronder opvang
in kindercentra zoals kinderdagverblijven (0-4 jaar) en peuterspeelzalen (2-4 jaar). Ook is er
opvang in een thuisomgeving, ook wel gastouderopvang genoemd, en zijn er veel informele
vormen van opvang, zoals oppas door familie of vrienden.
Kinderdagverblijven: bestaan vaak uit meerdere groepen kinderen, waarbij een
groep maximaal 16 kinderen mag hebben. Per leeftijdscategorie bestaan er strenge
regels over het aantal kinderen per pedagogisch medewerker. Een horizontale groep
bestaat uit kinderen van ongeveer dezelfde leeftijd (een babygroep of peutergroep).
Een verticale groep ontstaat wanneer kinderen van 0-4 jaar samen in een groep
zitten. Kinderdagverblijven hanteren vaak een gestructureerd dagprogramma met
vaste dagelijkse routines.
Gastouderopvang: kenmerkt zich door opvang in de thuisomgeving, vaak in het huis
van de gastouder zelf. Hierbij mogen slechts vijf kinderen maximaal aanwezig zijn.
Sommige gastouders bieden een vaste dagindeling met verschillende activiteiten,
terwijl andere gastouders dit veel minder doen. In Nederland is dit de minst
gebruikte vorm van kinderopvang.
Verschillen tussen landen in het gebruik van soorten opvang zijn vaak afhankelijk van
financiering. Wanneer de overheid van een land veel bijdraagt aan een bepaalde vorm van
opvang, zullen meer ouders daar gebruik van maken. Zo kan het overheidsbeleid effect
hebben op de keuzes van individuele ouders (komt overeen met model Bronfenbrenner).
Effecten op de ontwikkeling van kinderen: uit onderzoek blijkt dat jonge kinderen in
kinderdagverblijven betere cognitieve vaardigheden hebben dan kinderen in thuisopvang,
aangezien ze hoger scoorden op taalvaardigheid en geheugentests. Voor oudere kinderen
was dit verschil nog duidelijker. Mogelijk worden deze positieve effecten veroorzaakt
doordat er in kindercentra meer aandacht is voor leren door een vastgesteld programma.
Wat betreft sociale ontwikkeling is een minder duidelijk patroon zichtbaar. Jonge kinderen
in kindercentra hebben iets lagere sociale vaardigheden dan hun leeftijdsgenoten die
thuisblijven. Voor oudere kinderen zijn de resultaten tegenstrijdig, waarbij sommige
onderzoeken meer positieve interacties aantonen maar ook meer gedragsproblemen.
1
, Andere onderzoeken laten juist betere sociale vaardigheden zien. Wanneer wordt gekeken
naar de effecten van kindercentra in minder welvarende landen, zijn alleen maar positieve
effecten te zien voor zowel de cognitieve, sociale als fysieke ontwikkeling van kinderen.
Kinderen die naar de opvang gaan, worden gescheiden van hun ouders en blootgesteld aan
een nieuwe omgeving. Deze ervaringen zouden stressvol kunnen zijn voor kinderen. De
kwaliteit van interacties met de pedagogisch medewerkers kan hierop van invloed zijn,
doordat lagere kwaliteit gerelateerd is aan hogere niveaus van cortisol. Kinderen die meer
tijd doorbrengen in de kinderopvang hebben hogere niveaus van stresshormonen, vooral
voor baby’s en peuters. In gastouderopvang bleken de cortisolniveaus juist lager te zijn.
2. Kwaliteit van kinderopvang = kwalitatief goede kinderopvang kan worden gedefinieerd
als opvang die kinderen veiligheid biedt, hun persoonlijke en sociale competentie bevordert
en hen regels, normen en waarden bijbrengt. De twee belangrijkste indicaties van kwaliteit
zijn de structurele kenmerken en proceskenmerken.
1) Structurele kenmerken: kinderopvang moet allereerst voldoen aan de
randvoorwaarden van kwaliteit, namelijk de groepsgrootte, leidster-kindratio en
opleiding van de pedagogisch medewerker. Zo mogen niet meer dan 16 kinderen in
een groep zitten, en niet meer dan 12 bij kinderen jonger dan een jaar. Ook mogen er
niet teveel kinderen per medewerker zijn en mogen alleen voldoende geschoolde
pedagogisch medewerkers in de kinderopvang werken.
Andere structurele kenmerken zijn het pedagogisch beleid, de ruimte, inrichting en
materialen, het dagelijks programma en de arbeidsvoorzieningen voor medewerkers.
2) Proceskenmerken: dit zijn factoren die van invloed zijn op de pedagogische
processen en interacties in de dagelijkse praktijk van de kinderopvang. Deze bevatten
de interacties (of proximale processen) van kinderen met de pedagogisch
medewerkers en met hun leeftijdsgenoten. De interactievaardigheden van de
pedagogisch medewerkers bepalen de kwaliteit van interacties met en tussen
kinderen. Een aantal kernvaardigheden zijn hierbij noodzakelijk:
- Emotionele steun en warmte: verwijst naar de sensitieve reacties op de signalen
van het kind. Om emotionele ondersteuning te kunnen bieden, moet de
pedagogisch medewerker de signalen van het kind opmerken, deze correct
interpreteren en snel en adequaat reageren. Uit onderzoek is gebleken dat
sensitieve responsiviteit bescherming kan bieden tegen stressvolle situaties.
- Respect voor autonomie: wanneer pedagogisch medewerkers de autonomie van
kinderen respecteren, mogen zij zelf dingen doen en oplossen. Bij een gebrek aan
respect voor autonomie moeten kinderen taken op een bepaalde manier
uitvoeren en kunnen medewerkers onaangekondigd ingrijpen in activiteiten. Dit
kan het gevoel van eigenwaarde en zelfvertrouwen negatief beïnvloeden.
- Structureren en grenzen stellen: het stellen van grenzen (of: controle) is
aangeven wat er van kinderen verwacht wordt en zorgen dat ze zich aan de
gestelde regels houden. Hierbij laat je kinderen wel zelf opdrachten uitvoeren,
maar binnen duidelijke regels. Een combinatie van respect voor autonomie en
2
