,Inhoudsopgave
1. Inleiding............................................................................................................................... 1
2. Theoretisch kader............................................................................................................... 5
2.1 Rechtsstatelijkheid......................................................................................................... 5
2.1.1 Alles-of-niets-lijn.......................................................................................................... 6
2.1.2 Het rechtsbegrip.......................................................................................................... 9
2.2 Bestuursrechtelijke rechtsvorming................................................................................11
4. Conclusie........................................................................................................................... 16
Bibliografie............................................................................................................................ 18
Jurisprudentielijst................................................................................................................. 22
1. Inleiding
In het rapport Blind voor mens en recht van 26 februari 2024 presenteerde de
parlementaire enquêtecommissie Fraudebeleid en Dienstverlening (hierna:
enquêtecommissie) haar bevindingen van het onderzoek naar fraudebestrijding door
1
, de overheid en de verwoestende impact daarvan op burgers. 1 Een cruciale conclusie is
dat alle staatsmachten faalden in het bieden van rechtsbescherming aan burgers, wat
leidde tot schendingen van de grondrechten van privacy en gelijke behandeling. 2 Zo
ontbraken er waarborgen bij risicoprofilering en bij schendingen van regelgeving,
waardoor bepaalde mensen vaker werden gecontroleerd dan anderen. 3 Ook ontbrak in
het gehele proces de menselijke maat, waardoor het fraudebeleid verhardde en de
dienstverlening verslechterde.4 De enquêtecommissie waarschuwt dat deze
schadelijke patronen nog steeds niet doorbroken zijn.5 Dit, in samenhang met de
grondrechtenschendingen, verklaart dan ook de titel van het rapport en de volgende
constatering van de enquêtecommissie: “De blindheid van de overheid voor mensen en
hun rechten is niet weg”.6
De rechterlijke macht wordt verweten de ‘alles-of-niets-lijn’ van de Dienst
Toeslagen door de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (hierna:
ABRvS) in stand te houden.7 Deze lijn was een strenge interpretatie van de Wet
kinderopvang en kwaliteitseisen peuterspeelzalen (hierna: Wko) in samenhang met de
Algemene wet inzake rijksbelastingen (hierna: Awir).8 Van 2011 tot 2019 moesten ten
onrechte uitbetaalde voorschotten van kinderopvangtoeslag volledig worden
teruggevorderd.9 Deze werkwijze, waarbij voorschotten pas achteraf gecontroleerd
werden, bracht financieel kwetsbare ouders die het voorschot al besteed hadden in
ernstige problemen.10 Daarom roept de enquêtecommissie op tot blijvende reflectie en
evaluatie om een volgend grondrechtenschandaal te voorkomen.11
Deze oproep is tevens belangrijk, omdat er volgens hoogleraar Staats- en
Bestuursrecht Sjoerd Zijlstra eerder weinig tegengas gegeven werd vanuit de
1
Blind voor mens en recht 2024, p. 12.
2
Blind voor mens en recht 2024, p. 53-56.
3
Blind voor mens en recht 2024, p. 236.
4
Blind voor mens en recht 2024, p. 60.
5
Blind voor mens en recht 2024, p. 12.
6
Blind voor mens en recht 2024, p. 20.
7
Blind voor mens en recht 2024, p. 198.
8
Van Ettekoven 2021, p. 99.
9
Concl. Staatsraad A-G G. Snijders 18 mei 2022, ECLI:NL:RVS:2022:1441, par. 6.8-8.7.
10
Van Ettekoven 2021, p. 102.
11
Blind voor mens en recht 2024, p. 79.
2
1. Inleiding............................................................................................................................... 1
2. Theoretisch kader............................................................................................................... 5
2.1 Rechtsstatelijkheid......................................................................................................... 5
2.1.1 Alles-of-niets-lijn.......................................................................................................... 6
2.1.2 Het rechtsbegrip.......................................................................................................... 9
2.2 Bestuursrechtelijke rechtsvorming................................................................................11
4. Conclusie........................................................................................................................... 16
Bibliografie............................................................................................................................ 18
Jurisprudentielijst................................................................................................................. 22
1. Inleiding
In het rapport Blind voor mens en recht van 26 februari 2024 presenteerde de
parlementaire enquêtecommissie Fraudebeleid en Dienstverlening (hierna:
enquêtecommissie) haar bevindingen van het onderzoek naar fraudebestrijding door
1
, de overheid en de verwoestende impact daarvan op burgers. 1 Een cruciale conclusie is
dat alle staatsmachten faalden in het bieden van rechtsbescherming aan burgers, wat
leidde tot schendingen van de grondrechten van privacy en gelijke behandeling. 2 Zo
ontbraken er waarborgen bij risicoprofilering en bij schendingen van regelgeving,
waardoor bepaalde mensen vaker werden gecontroleerd dan anderen. 3 Ook ontbrak in
het gehele proces de menselijke maat, waardoor het fraudebeleid verhardde en de
dienstverlening verslechterde.4 De enquêtecommissie waarschuwt dat deze
schadelijke patronen nog steeds niet doorbroken zijn.5 Dit, in samenhang met de
grondrechtenschendingen, verklaart dan ook de titel van het rapport en de volgende
constatering van de enquêtecommissie: “De blindheid van de overheid voor mensen en
hun rechten is niet weg”.6
De rechterlijke macht wordt verweten de ‘alles-of-niets-lijn’ van de Dienst
Toeslagen door de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (hierna:
ABRvS) in stand te houden.7 Deze lijn was een strenge interpretatie van de Wet
kinderopvang en kwaliteitseisen peuterspeelzalen (hierna: Wko) in samenhang met de
Algemene wet inzake rijksbelastingen (hierna: Awir).8 Van 2011 tot 2019 moesten ten
onrechte uitbetaalde voorschotten van kinderopvangtoeslag volledig worden
teruggevorderd.9 Deze werkwijze, waarbij voorschotten pas achteraf gecontroleerd
werden, bracht financieel kwetsbare ouders die het voorschot al besteed hadden in
ernstige problemen.10 Daarom roept de enquêtecommissie op tot blijvende reflectie en
evaluatie om een volgend grondrechtenschandaal te voorkomen.11
Deze oproep is tevens belangrijk, omdat er volgens hoogleraar Staats- en
Bestuursrecht Sjoerd Zijlstra eerder weinig tegengas gegeven werd vanuit de
1
Blind voor mens en recht 2024, p. 12.
2
Blind voor mens en recht 2024, p. 53-56.
3
Blind voor mens en recht 2024, p. 236.
4
Blind voor mens en recht 2024, p. 60.
5
Blind voor mens en recht 2024, p. 12.
6
Blind voor mens en recht 2024, p. 20.
7
Blind voor mens en recht 2024, p. 198.
8
Van Ettekoven 2021, p. 99.
9
Concl. Staatsraad A-G G. Snijders 18 mei 2022, ECLI:NL:RVS:2022:1441, par. 6.8-8.7.
10
Van Ettekoven 2021, p. 102.
11
Blind voor mens en recht 2024, p. 79.
2
