Samenvatting CH1107 Nederlandse geschiedenis
Week 1 en Lecture 1
(Begin lecture)
'Nederlandse geschiedenis': startpunt?
- ‘Bataafse Opstand’ (69/70 n.Chr.) > 17e-eeuwse oorsprongsmythe.
- 'Nederlandse Opstand' > 18e eeuw; 19e eeuwse natievorming
Echte startpunt: 16e/17e eeuw; 14e/15e eeuw als aanloop
Lage Landen-regio als ‘frontier region’
> Vanwege de geografische ligging (en uitmonding van rivieren) = historisch gezien machtig
vanwege de makkelijke handelspositie.
Veel landen waren geïnteresseerd in het gebied van de Lage Landen, dus gevormd
door politieke concurrentie, maar ook door eigen ontwikkeling als gevolg van de
buitenlandse interesse.
- Romeinse Rijk > limes (47 – 350 CE) = Nederlandse steden komen vaak uit Romeinse Rijk.
- Francia/Carolingian Empire (500 – 850 CE) = gevolg van vallen West-Romeinse Rijk.
Karel de Grote aan de macht > macht RR soort van terug. Rijk valt uit elkaar, want te
groot > ontstaan van feodale systeem.
- Vikingen zorgen met hun invallen (via rivieren) ervoor dat lokale heren niet kunnen regeren.
(Einde lecture)
T1
Hoe werd Nederland een natiestaat en wat was de geschiedenis hiervan?
Karaktereigenschappen die Nederland onderscheidde/afwijken van andere regio’s van
Habsburgse Rijk/Heilige Roomse Rijk:
- Moerassen
- Burger/urbane cultuur
- Minder invloed van Katholieke kerk door afstand tussen Nederland en Vaticaan
- Zelfvoorzienend en autonome regio’s (steden met stadsrechten).
In Lage Landen daarom dus minder adel dan in andere landen, zoals Frankrijk, omdat:
- Door toenemende onafhankelijkheid van Nederlandse steden werd adel steeds minder
belangrijk in Nederland > Franse economie draaide minder om handel en daarom was adel
groter.
- Veel moerassen in Lage Landen > weinig nuttig land voor adel om te bezitten.
Habsburgse centralisatie en ‘composite state’ (Personele Unie)
Zestiende-eeuwse Lage Landen geen natiestaat, maar Personele Unie van Karel V:
> Vereniging van verschillende, voor de rest zelfstandige, staten onder dezelfde vorst; maakt
onderdeel uit van rijk van één koning.
> In zestiende eeuw waren Lage Landen onderdeel van ‘Personele Unie’ van Karel V
en dus nog geen natiestaat op zich.
Definitie Personele Unie: bundeling van autonome regio’s met een algemeen bestuur. Tot
,1531 in Nederland het geval. Vanaf 1531 provincies geherstructureerd waarbij een eigen
landvoogd wordt gebruikt.
Nederland als onderdeel van Karel V, niet per definitie een probleem, totdat er bepaalde
regels werden opgelegd. Ontevredenheid over ‘Personele Unie’ van Karel V > de Habsburgse
leider wilde rijk centraliseren:
- Eén godsdienst opleggen > geen godsdienstvrijheid/tolerantie.
- Karel V wilde directer macht uitvoeren > privileges van onderdelen/provincies/gewesten
van ‘personele unie’ werden afgenomen.
Veranderingen onder Karel V:
- Centralistisch belastingstelsel > voor o.a. financiering oorlogen
- Noordelijke gewesten uniform en centraal > macht regionale adel ingeperkt
In gewesten verzet tegen centralisatie, dus repressiepolitiek en in Nederland beperken
verder machtsverlies.
Karel V had geen directe contacten met de Nederlanden. Willem van Oranje moest
rapporteren aan Alva, wat voor problemen zorgden > Nederlandse gewesten in opstand door
centralisatie onder Filips II, daarnaast kwam Alva naar Nederland en voerde de ‘bloedbank’
in.
> Komst van ‘Collaterale Raden’: gewesten komen bij elkaar om over belangrijke kwesties te
vergaderen in Nederland.
Collaterale Raden:
- Raad van Staten, bestaand uit hoge adel, maar ook juristen.
- Geheime Raad: beroepsambtenaren
- Raad van Financiën: juristen
Ook een breuk tussen Zuidelijke Gewesten en Noordelijke gewesten, aangezien Zuidelijke
Gewesten de kant van Spanje (Filips II) kozen > minder opstandig tegen Spaanse komst.
Noordelijke Gewesten > onafhankelijkheid van Spanje > leiden tot oprichting Unie van
Atrecht en Unie van Utrecht.
- Zuiden = katholiek en snel door Spanjaarden overgenomen
- Noorden = protestant/calvinistisch en langer uit Spaanse handen.
Radicalisering in Nederland
Religieuze pluriformiteit > godsdienstvraagstuk (Luther en Calvijn)
- Reformatorische golven, zoals Beeldenstorm en radicalisering
Oorzaken Nederlandse Opstand van 1568:
- Politiek: verzet tegen centralisering van Karel V.
- Religieus: Reformatie, verzet tegen kettervervolging.
> Er mocht maar één godsdienst onder Karel V > Luther kaart misstanden van
katholieke kerk aan > splitsing van de kerk > reformistische golven, Beeldenstorm en
radicalisering. 1559 uiteindelijk herverdeling van kerkelijke indeling gewesten.
- Economisch: o.a. misoogsten, oftewel economische crisis.
, (Deel lecture)
Opstand & Nederlandse Republiek
Powerbrokers:
- Graafschappen, hertogdommen, prins-bisdommen (gebieden steeds meer onafhankelijk en
steeds meer zelfstandig.
- Verstedelijking: 1000; 1100-1350. Vergeleken met andere gebieden, waren de Lage Landen
relatief zeer geürbaniseerd.
Boergondische hertogen (1384-1477)
- Belangrijk voor vormen van staat
- Steeds meer macht en land (eerst Bourgondië > Vlaanderen > Nederland)
‘Philip the Good’ was voor behoud en overname van land door huwelijken etc. > ‘Charles the
Bold’ was agressiever en wilde steeds meer landveroveren. Charles ging dood in Nancy
(1477) > geen zoon, dus rijk zou uit elkaar vallen. Dochter ‘Mary of Burgundy’ aan de macht >
steden lieten haar the ‘Great Privilege’ tekenen = ze geeft veel macht terug aan andere
‘powerbrokers’.
- Als zij het tekende, zouden de steden meer macht krijgen, maar wel loyaliteit aan
Mary geven.
Karel V (1500-1558; 1515-1555)
- Heer van de Nederlanden in 1515
- Koning van Spanje in 1516
- Heilige Romeinse Keizer (1519)
Groot rijk waar de zon nooit onder ging (door kolonies).
Nederland:
- Overname/verovering: Friesland (1523), Utrecht (1528), Gelderen (1543)
- Transactie van Augsburg (1548): verspreiden 'Kreis' binnen Heilige Roomse Rijk
- Pragmatic Sanction (1549): ‘XVII Provinces’ as indivisible territory
- Administratieve hervorming: ‘Collateral Councils,’ regent, stadhouders
> Stadhouder is soort van plaatsvervanger voor Karel V in een provincie om te regeren
namens Karel V.
Samengestelde Staat: politieke entiteit van meer entiteiten. Ze blijven eensoort
onafhankelijke deuk, maar Karel V is nog steeds de grote keizer.
- Alle gebieden zagen zichzelf ook onafhankelijk, dus komen in opstand als dit in
gevaar komt.
(Eind lecture)
Data Nederlandse Opstand:
- 1555: Troonsafstand Karel V, opvolging door Filips II
In 1555 deed keizer Karel V afstand van troon en werd opgevolgd door zoon Filips II. Filips II
werd nieuwe heerser van Spaanse Nederlanden.
Week 1 en Lecture 1
(Begin lecture)
'Nederlandse geschiedenis': startpunt?
- ‘Bataafse Opstand’ (69/70 n.Chr.) > 17e-eeuwse oorsprongsmythe.
- 'Nederlandse Opstand' > 18e eeuw; 19e eeuwse natievorming
Echte startpunt: 16e/17e eeuw; 14e/15e eeuw als aanloop
Lage Landen-regio als ‘frontier region’
> Vanwege de geografische ligging (en uitmonding van rivieren) = historisch gezien machtig
vanwege de makkelijke handelspositie.
Veel landen waren geïnteresseerd in het gebied van de Lage Landen, dus gevormd
door politieke concurrentie, maar ook door eigen ontwikkeling als gevolg van de
buitenlandse interesse.
- Romeinse Rijk > limes (47 – 350 CE) = Nederlandse steden komen vaak uit Romeinse Rijk.
- Francia/Carolingian Empire (500 – 850 CE) = gevolg van vallen West-Romeinse Rijk.
Karel de Grote aan de macht > macht RR soort van terug. Rijk valt uit elkaar, want te
groot > ontstaan van feodale systeem.
- Vikingen zorgen met hun invallen (via rivieren) ervoor dat lokale heren niet kunnen regeren.
(Einde lecture)
T1
Hoe werd Nederland een natiestaat en wat was de geschiedenis hiervan?
Karaktereigenschappen die Nederland onderscheidde/afwijken van andere regio’s van
Habsburgse Rijk/Heilige Roomse Rijk:
- Moerassen
- Burger/urbane cultuur
- Minder invloed van Katholieke kerk door afstand tussen Nederland en Vaticaan
- Zelfvoorzienend en autonome regio’s (steden met stadsrechten).
In Lage Landen daarom dus minder adel dan in andere landen, zoals Frankrijk, omdat:
- Door toenemende onafhankelijkheid van Nederlandse steden werd adel steeds minder
belangrijk in Nederland > Franse economie draaide minder om handel en daarom was adel
groter.
- Veel moerassen in Lage Landen > weinig nuttig land voor adel om te bezitten.
Habsburgse centralisatie en ‘composite state’ (Personele Unie)
Zestiende-eeuwse Lage Landen geen natiestaat, maar Personele Unie van Karel V:
> Vereniging van verschillende, voor de rest zelfstandige, staten onder dezelfde vorst; maakt
onderdeel uit van rijk van één koning.
> In zestiende eeuw waren Lage Landen onderdeel van ‘Personele Unie’ van Karel V
en dus nog geen natiestaat op zich.
Definitie Personele Unie: bundeling van autonome regio’s met een algemeen bestuur. Tot
,1531 in Nederland het geval. Vanaf 1531 provincies geherstructureerd waarbij een eigen
landvoogd wordt gebruikt.
Nederland als onderdeel van Karel V, niet per definitie een probleem, totdat er bepaalde
regels werden opgelegd. Ontevredenheid over ‘Personele Unie’ van Karel V > de Habsburgse
leider wilde rijk centraliseren:
- Eén godsdienst opleggen > geen godsdienstvrijheid/tolerantie.
- Karel V wilde directer macht uitvoeren > privileges van onderdelen/provincies/gewesten
van ‘personele unie’ werden afgenomen.
Veranderingen onder Karel V:
- Centralistisch belastingstelsel > voor o.a. financiering oorlogen
- Noordelijke gewesten uniform en centraal > macht regionale adel ingeperkt
In gewesten verzet tegen centralisatie, dus repressiepolitiek en in Nederland beperken
verder machtsverlies.
Karel V had geen directe contacten met de Nederlanden. Willem van Oranje moest
rapporteren aan Alva, wat voor problemen zorgden > Nederlandse gewesten in opstand door
centralisatie onder Filips II, daarnaast kwam Alva naar Nederland en voerde de ‘bloedbank’
in.
> Komst van ‘Collaterale Raden’: gewesten komen bij elkaar om over belangrijke kwesties te
vergaderen in Nederland.
Collaterale Raden:
- Raad van Staten, bestaand uit hoge adel, maar ook juristen.
- Geheime Raad: beroepsambtenaren
- Raad van Financiën: juristen
Ook een breuk tussen Zuidelijke Gewesten en Noordelijke gewesten, aangezien Zuidelijke
Gewesten de kant van Spanje (Filips II) kozen > minder opstandig tegen Spaanse komst.
Noordelijke Gewesten > onafhankelijkheid van Spanje > leiden tot oprichting Unie van
Atrecht en Unie van Utrecht.
- Zuiden = katholiek en snel door Spanjaarden overgenomen
- Noorden = protestant/calvinistisch en langer uit Spaanse handen.
Radicalisering in Nederland
Religieuze pluriformiteit > godsdienstvraagstuk (Luther en Calvijn)
- Reformatorische golven, zoals Beeldenstorm en radicalisering
Oorzaken Nederlandse Opstand van 1568:
- Politiek: verzet tegen centralisering van Karel V.
- Religieus: Reformatie, verzet tegen kettervervolging.
> Er mocht maar één godsdienst onder Karel V > Luther kaart misstanden van
katholieke kerk aan > splitsing van de kerk > reformistische golven, Beeldenstorm en
radicalisering. 1559 uiteindelijk herverdeling van kerkelijke indeling gewesten.
- Economisch: o.a. misoogsten, oftewel economische crisis.
, (Deel lecture)
Opstand & Nederlandse Republiek
Powerbrokers:
- Graafschappen, hertogdommen, prins-bisdommen (gebieden steeds meer onafhankelijk en
steeds meer zelfstandig.
- Verstedelijking: 1000; 1100-1350. Vergeleken met andere gebieden, waren de Lage Landen
relatief zeer geürbaniseerd.
Boergondische hertogen (1384-1477)
- Belangrijk voor vormen van staat
- Steeds meer macht en land (eerst Bourgondië > Vlaanderen > Nederland)
‘Philip the Good’ was voor behoud en overname van land door huwelijken etc. > ‘Charles the
Bold’ was agressiever en wilde steeds meer landveroveren. Charles ging dood in Nancy
(1477) > geen zoon, dus rijk zou uit elkaar vallen. Dochter ‘Mary of Burgundy’ aan de macht >
steden lieten haar the ‘Great Privilege’ tekenen = ze geeft veel macht terug aan andere
‘powerbrokers’.
- Als zij het tekende, zouden de steden meer macht krijgen, maar wel loyaliteit aan
Mary geven.
Karel V (1500-1558; 1515-1555)
- Heer van de Nederlanden in 1515
- Koning van Spanje in 1516
- Heilige Romeinse Keizer (1519)
Groot rijk waar de zon nooit onder ging (door kolonies).
Nederland:
- Overname/verovering: Friesland (1523), Utrecht (1528), Gelderen (1543)
- Transactie van Augsburg (1548): verspreiden 'Kreis' binnen Heilige Roomse Rijk
- Pragmatic Sanction (1549): ‘XVII Provinces’ as indivisible territory
- Administratieve hervorming: ‘Collateral Councils,’ regent, stadhouders
> Stadhouder is soort van plaatsvervanger voor Karel V in een provincie om te regeren
namens Karel V.
Samengestelde Staat: politieke entiteit van meer entiteiten. Ze blijven eensoort
onafhankelijke deuk, maar Karel V is nog steeds de grote keizer.
- Alle gebieden zagen zichzelf ook onafhankelijk, dus komen in opstand als dit in
gevaar komt.
(Eind lecture)
Data Nederlandse Opstand:
- 1555: Troonsafstand Karel V, opvolging door Filips II
In 1555 deed keizer Karel V afstand van troon en werd opgevolgd door zoon Filips II. Filips II
werd nieuwe heerser van Spaanse Nederlanden.
