OJW: Geschiedenis en Samenleving
H6: tijd van regenten en vorsten
in 1568 begon de tachtigjarige oorlog. Tijdens deze oorlog was er een tijd van vrede.
Het twaalfjarig bestand. De oorlog eindigde uiteindelijk in 1648. De koning van
Spanje deed afstand van de republiek. De Republiek der Zeven Verenigde
Nederlanden werd een onafhankelijke staat. De staat werd in 1672 door meerdere
Europese staten aangevallen, maar overleefd.
De VOC (verenigde Oost-Indische compagnie) en de WIC (West-Indische
compagnie) worden opgericht. Zo wordt de republiek onderdeel van een groeiend
wereldhandel web samen met Spanje, Portugal en Engeland.
De handel zorgen voor economische bloei in de republiek, ook wel bekend als de
Gouden Eeuw. Deze eeuw was ook een eeuw culturele bloei. Zowel kunst als
wetenschap ontwikkelde zich sterk.
1600 – 1700 Agrarisch-stedelijke samenleving
1602 Oprichting Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC)
1609-1621 Twaalfjarig bestand
1621 Oprichting West-Indische Compagnie
1628 Piet Hein verovert de zilverloot
1634 Verovering Antillen
1648 Vrede van Münster. Republiek werd onafhankelijk
1650-1672 Eerste stadhouderloze tijdperk. Johan De Witt
1652 Jan van Riebeeck sticht een nederzetting op Kaap de Goede
Hoop
1667 Nieuw-Nederland (New York) wordt ingeruild voor Suriname
1672 Rampjaar
1672-1702 Willem III stadhouder
1689-1702 Willem III koning van Engeland.
Voor de hele periode vanaf de afzetting van Filips II (1581) tot het einde van de
republiek (1795) is er maar één officieel document als basis voor het staatsbestel: de
unie van Utrecht. In de unieregelingen komen enige centraliserende maatregelen
voor, die echter niet uitgevoerd zijn.
Er komt geen algemene munt voor de republiek: alle gewesten houden hun
eigen munthuis
Er komt geen belastingstelsel op landniveau: de inkomsten op centraal niveau
komen via de gewestelijke staten
Er komt geen volksleger: de republiek houdt een huurleger.
De gewestelijke staten kennen twee belangrijke ambtenaren: de stadhouder en een
landsadvocaat/staatspensionaris.
De stadhouder heeft bevoegdheden op het gebied van de rechtspraak en op
het gebied van benoemingen in de stadsbesturen. Hij is verder de kapitein-
generaal en admiraal-generaal, aanvoerder van het leger en vloot van het
gewest.
, De raadspensionaris onderhoudt op grond van het feit dat Holland en Zeeland
in het begin van de opstand allen stonden. Daardoor spelen de contacten met
gezanten in het buitland een belangrijk rol in de politiek. Ook is hij voorzitter
van de Staten van Holland. Op basis hiervan kan een raadspensionaris zoals
Johan van Oldenbarnevelt of Johan de Witt, een belangrijke politieke rol in de
republiek vervullen.
De gewestelijke staten sturen hun afgevaardigden naar de Staten-Generaal, die in ’s-
Gravenhage vergadert.
De leden van de Staten-Generaal hebben als titel de Hoog-Mogenden. Ieder gewest
heeft een stem. Voor een aantal onderwerpen is eenstemmigheid vereist:
Het sluiten van vrede
Het afsluiten van verdragen
Het verklaren van oorlogen
Het opleggen van financiële verplichtingen.
Holland draait als belangrijkste gewest op voor de meeste kosten van de republiek:
58%. Het landschap Drenthe draagt minder dan 1% bij en op grond daarvan mogen
de Staten van Drenthe geen afgevaardigde sturen naar de Staten-Generaal.
Johan van Oldenbarnevelt werd in 1619 publiekelijk onthoofd. Een medestander van
Van Oldenbarnevelt, de geleerde Hugo de Groot, werd levenslang opgesloten. In slot
Loevestein. Hij wist in een boekenkist te ontsnappen, maar moet verder in het
buitenland leven.
In 1639 verslaat vlootvoogd Maarten Tromp onder de Engelse kust een Spaanse
vloot, die met soldaten op weg is naar de Zuidelijke Nederlanden.
Veroveringen na 1600
Spaanse veroveringen Republieken veroveringen
1604 Oostende
1605 Oldenzaal
1606 Grol/Groenlo
1609-1621 Twaalfjarig bestand 1609-1621 Twaalfjarig bestand
1625 Breda
1626 Oldenzaal
1627 Grol/Groenlo
1629 ’s-Hertogenbosch
1632 Venlo
1632 Roermond
1632 Maastricht
1637 Venlo 1637 Breda
1637 Roermond
1644 Sas van Gent
1645 Hulst
, In de Duitse plaats Münster beginnen in 1646 onderhandelingen voor vrede. In 1648
worden de partijen het eens, de Vrede van Münster:
De Republiek wordt een zelfstandige staat
De grens wordt bepaald door de frontlinie van dat moment
De Schelde blijft afgesloten voor handelsverkeer naar Antwerpen.
Frederik Hendrik overlijdt een jaar voor de vrede in 1647. Zijn zoon Willem II probeert
de vrede met Spanje tegen te houden, maar tevergeefs. Als Willem II overlijdt, wordt
er besloten geen nieuwe stadhouder aan te wijzen: Het eerste stadhouderloze
tijdperk (1650-1672).
Lodewijk XIV is de Franse koning van 1643 tot 1715. Hij is het duidelijkste voorbeeld
van een absolute vorst. Hij is van mening dat hij zijn macht als koning van God heeft
gekregen en dat alleen God kan oordelen over zijn handelen. Een absolute vorst als
Lodewijk houdt zich niet aan de wetten, maar maakt de wetten zelf. Hij is ook
legeraanvoerder. Deze vorm van koningschap wordt absolutisme genoemd.
Spanningen op zee tussen Nederlandse en Engelse schepen leidden kort achter
elkaar tot twee handelsoorlogen. De zogenaamde Engelse oorlogen. In de Tweede
Engelse Oorlog dwingt Michiel de Ruyter als vlootvoogd een vrede af door zijn vloot
de Theems op te laten varen en daar de Engelse vloot te vernietigen. Bij de vrede in
1667 komt het tot een ruil van Nieuw-Nederland en Suriname.
In 1585 komt er een einde aan de economische machtspositie van Antwerpen. De
aanvoer stopt, de Antwerpse beurs ligt stil en ondernemende kooplieden verlaten de
stad en vestigen zich in Amsterdam. Die stad wordt nu het centrum van de
wereldhandel. In 1611 krijgt Amsterdam een handelsbeurs. De Zaanstreek ontwikkelt
zich tot het centrum van de scheepsbouw.
Verschillende handels
De Oostzeehandel. Hollandse schepen moeten hiervoor door Sonttol,
eigendam van de Deense koning.
Handel met Engeland
Handel met Frankrijk
Handel met Portugal (ingenomen door Spanje 1580-1640). Hollandse
schepen blijven in Portugal aanleggen onder valse vlaggen of met valse
Duitse passen.
Vanaf 1590 varen Hollandse schepen ook door de Straat van Gibraltar. Deze
route heet de Straatvaart.
Amsterdam moet in de zeventiende eeuw drie keer uitbreidden vanwege de sterk
groeiende inwoners. Eerst met de Herengracht, dan de Keizersgracht en ten slotte
de Prinsengracht. Zo ontstaat de Amsterdamse grachtengordel.
De bevolkingsgroei leidt tot grotere vraag naar voedsel, om daaraan te voldoen
beleggen de regenten-kooplieden in inpolderingen (droogmakerijen). Omstreeks
1650 zijn de grote droogmakerijen ten noorden van Amsterdam gereed: eerst de
Beemster (1612), Purmer (1622) en de Schermer (1635). Ook wordt veen
afgegraven om turf te winnen.
H6: tijd van regenten en vorsten
in 1568 begon de tachtigjarige oorlog. Tijdens deze oorlog was er een tijd van vrede.
Het twaalfjarig bestand. De oorlog eindigde uiteindelijk in 1648. De koning van
Spanje deed afstand van de republiek. De Republiek der Zeven Verenigde
Nederlanden werd een onafhankelijke staat. De staat werd in 1672 door meerdere
Europese staten aangevallen, maar overleefd.
De VOC (verenigde Oost-Indische compagnie) en de WIC (West-Indische
compagnie) worden opgericht. Zo wordt de republiek onderdeel van een groeiend
wereldhandel web samen met Spanje, Portugal en Engeland.
De handel zorgen voor economische bloei in de republiek, ook wel bekend als de
Gouden Eeuw. Deze eeuw was ook een eeuw culturele bloei. Zowel kunst als
wetenschap ontwikkelde zich sterk.
1600 – 1700 Agrarisch-stedelijke samenleving
1602 Oprichting Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC)
1609-1621 Twaalfjarig bestand
1621 Oprichting West-Indische Compagnie
1628 Piet Hein verovert de zilverloot
1634 Verovering Antillen
1648 Vrede van Münster. Republiek werd onafhankelijk
1650-1672 Eerste stadhouderloze tijdperk. Johan De Witt
1652 Jan van Riebeeck sticht een nederzetting op Kaap de Goede
Hoop
1667 Nieuw-Nederland (New York) wordt ingeruild voor Suriname
1672 Rampjaar
1672-1702 Willem III stadhouder
1689-1702 Willem III koning van Engeland.
Voor de hele periode vanaf de afzetting van Filips II (1581) tot het einde van de
republiek (1795) is er maar één officieel document als basis voor het staatsbestel: de
unie van Utrecht. In de unieregelingen komen enige centraliserende maatregelen
voor, die echter niet uitgevoerd zijn.
Er komt geen algemene munt voor de republiek: alle gewesten houden hun
eigen munthuis
Er komt geen belastingstelsel op landniveau: de inkomsten op centraal niveau
komen via de gewestelijke staten
Er komt geen volksleger: de republiek houdt een huurleger.
De gewestelijke staten kennen twee belangrijke ambtenaren: de stadhouder en een
landsadvocaat/staatspensionaris.
De stadhouder heeft bevoegdheden op het gebied van de rechtspraak en op
het gebied van benoemingen in de stadsbesturen. Hij is verder de kapitein-
generaal en admiraal-generaal, aanvoerder van het leger en vloot van het
gewest.
, De raadspensionaris onderhoudt op grond van het feit dat Holland en Zeeland
in het begin van de opstand allen stonden. Daardoor spelen de contacten met
gezanten in het buitland een belangrijk rol in de politiek. Ook is hij voorzitter
van de Staten van Holland. Op basis hiervan kan een raadspensionaris zoals
Johan van Oldenbarnevelt of Johan de Witt, een belangrijke politieke rol in de
republiek vervullen.
De gewestelijke staten sturen hun afgevaardigden naar de Staten-Generaal, die in ’s-
Gravenhage vergadert.
De leden van de Staten-Generaal hebben als titel de Hoog-Mogenden. Ieder gewest
heeft een stem. Voor een aantal onderwerpen is eenstemmigheid vereist:
Het sluiten van vrede
Het afsluiten van verdragen
Het verklaren van oorlogen
Het opleggen van financiële verplichtingen.
Holland draait als belangrijkste gewest op voor de meeste kosten van de republiek:
58%. Het landschap Drenthe draagt minder dan 1% bij en op grond daarvan mogen
de Staten van Drenthe geen afgevaardigde sturen naar de Staten-Generaal.
Johan van Oldenbarnevelt werd in 1619 publiekelijk onthoofd. Een medestander van
Van Oldenbarnevelt, de geleerde Hugo de Groot, werd levenslang opgesloten. In slot
Loevestein. Hij wist in een boekenkist te ontsnappen, maar moet verder in het
buitenland leven.
In 1639 verslaat vlootvoogd Maarten Tromp onder de Engelse kust een Spaanse
vloot, die met soldaten op weg is naar de Zuidelijke Nederlanden.
Veroveringen na 1600
Spaanse veroveringen Republieken veroveringen
1604 Oostende
1605 Oldenzaal
1606 Grol/Groenlo
1609-1621 Twaalfjarig bestand 1609-1621 Twaalfjarig bestand
1625 Breda
1626 Oldenzaal
1627 Grol/Groenlo
1629 ’s-Hertogenbosch
1632 Venlo
1632 Roermond
1632 Maastricht
1637 Venlo 1637 Breda
1637 Roermond
1644 Sas van Gent
1645 Hulst
, In de Duitse plaats Münster beginnen in 1646 onderhandelingen voor vrede. In 1648
worden de partijen het eens, de Vrede van Münster:
De Republiek wordt een zelfstandige staat
De grens wordt bepaald door de frontlinie van dat moment
De Schelde blijft afgesloten voor handelsverkeer naar Antwerpen.
Frederik Hendrik overlijdt een jaar voor de vrede in 1647. Zijn zoon Willem II probeert
de vrede met Spanje tegen te houden, maar tevergeefs. Als Willem II overlijdt, wordt
er besloten geen nieuwe stadhouder aan te wijzen: Het eerste stadhouderloze
tijdperk (1650-1672).
Lodewijk XIV is de Franse koning van 1643 tot 1715. Hij is het duidelijkste voorbeeld
van een absolute vorst. Hij is van mening dat hij zijn macht als koning van God heeft
gekregen en dat alleen God kan oordelen over zijn handelen. Een absolute vorst als
Lodewijk houdt zich niet aan de wetten, maar maakt de wetten zelf. Hij is ook
legeraanvoerder. Deze vorm van koningschap wordt absolutisme genoemd.
Spanningen op zee tussen Nederlandse en Engelse schepen leidden kort achter
elkaar tot twee handelsoorlogen. De zogenaamde Engelse oorlogen. In de Tweede
Engelse Oorlog dwingt Michiel de Ruyter als vlootvoogd een vrede af door zijn vloot
de Theems op te laten varen en daar de Engelse vloot te vernietigen. Bij de vrede in
1667 komt het tot een ruil van Nieuw-Nederland en Suriname.
In 1585 komt er een einde aan de economische machtspositie van Antwerpen. De
aanvoer stopt, de Antwerpse beurs ligt stil en ondernemende kooplieden verlaten de
stad en vestigen zich in Amsterdam. Die stad wordt nu het centrum van de
wereldhandel. In 1611 krijgt Amsterdam een handelsbeurs. De Zaanstreek ontwikkelt
zich tot het centrum van de scheepsbouw.
Verschillende handels
De Oostzeehandel. Hollandse schepen moeten hiervoor door Sonttol,
eigendam van de Deense koning.
Handel met Engeland
Handel met Frankrijk
Handel met Portugal (ingenomen door Spanje 1580-1640). Hollandse
schepen blijven in Portugal aanleggen onder valse vlaggen of met valse
Duitse passen.
Vanaf 1590 varen Hollandse schepen ook door de Straat van Gibraltar. Deze
route heet de Straatvaart.
Amsterdam moet in de zeventiende eeuw drie keer uitbreidden vanwege de sterk
groeiende inwoners. Eerst met de Herengracht, dan de Keizersgracht en ten slotte
de Prinsengracht. Zo ontstaat de Amsterdamse grachtengordel.
De bevolkingsgroei leidt tot grotere vraag naar voedsel, om daaraan te voldoen
beleggen de regenten-kooplieden in inpolderingen (droogmakerijen). Omstreeks
1650 zijn de grote droogmakerijen ten noorden van Amsterdam gereed: eerst de
Beemster (1612), Purmer (1622) en de Schermer (1635). Ook wordt veen
afgegraven om turf te winnen.
