Les 1: Secularisatie, desecularisatie en globalisering
1. Secularisatie
Secularisatiethese:
= "rol van religie neemt af in moderne, geïndividualiseerde samenlevingen
met een liberale democratie, naarmate de levensstandaard toeneemt, een
seculier-wetenschappelijk vertoog aan belang wint, en de emancipatie van
individuen en groepen groeit."
Belang van godsdienst neemt af op twee gebieden:
a. Maatschappelijk: religieuze instituten minder controle op sociale
leven
b. Individueel niveau: individualisering van zingeving maakt
geïnstitutionaliseerde religie minder relevant
Oorzaken van de secularisatie
- De cultuuromslag in 1968
- André Glücksman: La troisième mort de Dieu
o Massadodingen van Verdun – Auschwitz – Rwanda
o Door grote geweldadige daden verloren mensen hun geloof
- Tot 1989:
o Godsdienst leek een maatschappelijk randverschijnsel
o Communistische wereld t.o.v. Westers
Geen godsdienstvrijheid t.o.v. secularisatie en crisis
Godsgeloof
Verfijning van het secularisatiedebat
Harvey Cox: Religie in de stad van de mens, 1984
- In de stad zou de religie niet verdwijnen
José Casanova: Public religions in the modern world, 1994
- 3 aspecten van secularisatie:
1. Scheiding politiek en religie (positief volgens hem)
2. Vermindering van belang religie (een feit)
3. Privatisering van religie (= Problematisch want religies vormen
wereldbeelden voor veel mensen in de samenleving)
Charles Taylor: A Secular Age, 2007
- Religie als doel en als middel:
1. Doel: bevorderen wederzijds respect, gewetensvrijheid en de
samenleving, men moet vrij zijn welke religieuze positie dan ook
in te nemen
2. Middel: hierbij helpt de scheiding tussen kerk en staat
- 2 modellen:
1. Republikeins: (FR) nadruk op Laicité
a. = nadruk op neutraliteit van staat
b. Bijvoorbeeld: president geen religie uitdrukken
, 2. Liberaal: (VS) nadruk op die doelstelling en sterke band staat en
kerk
a. Bijvoorbeeld: dollar briefjes met religieuze tekst op
3. In praktijk vaak een continuüm tussen de twee
a. Zoals de Belgische verzuiling
Grace Davie:
- Believing Without Belonging
o = Geloof in bepaalde zaken neemt niet even snel af in Europa
als de band met de kerk
o Bijvoorbeeld nog veel overtuigd van leven na de dood, mar niet
per se gelinkt aan de kerk
- Belonging without believing (niet door hem, later)
o = Ergens in geloven om culturele identiteit te hebben, denk
bijvoorbeeld aan politiekers die hun geloof aanpassen aan partij
- Vicarious Religion:
o = Band met kerk wordt losser, maar we verwachten wel nog
dingen van de kerk, het wordt als maten een public service
o De meerderheid vindt het goed dat er nog kerkgangers zijn,
deze representeren die meerderheid dan
o Hierdoor willen de meeste nog, met weinig moeite in de kerk te
steken, bepaalde diensten van de kerk. Zoals bijvoorbeeld
trouwen = kerk als public service
2. Desecularisatie
Paradigma wissel met de Koude Oorlog (KO)
- Eigenlijk al voor de KO: 1978 – Iraanse revolutie
- Gilles Kepel, La revanche de dieu, 1991
- John M. Adrien W., God is back, 2009
In Westerse cultuur oogt het plaatje complex
- Secularisering/geloofsafval zet door (radicaal atheïsme van
Richard Dawkins, The God Delusion, Christopher Hitchens, Sam
Harris, …)
- Hernieuwde waardering voor rol godsdienst door niet-gelovige
wetenschappers bv Alain de Botton, Religion for Atheists
(sociaal nut)
- Hang naar sacraliteit/spiritualiteit is terug (emotioneel, privé) samen
met wantrouwen voor geïnstitutionaliseerde godsdienst
o Bijvoorbeeld bedevaartstocht naar Compostella die steeds
populairder wordt
P. Berger: The Desacularization Of The Word, 1999
, 2 redenen dat er wel desacularisering is:
1. West-Europese uitzondering, in de rest van de wereld is geloof wel
nog bruisend
2. Academische bias, Berger zelf omgeven door veel seculiere
academici die het wereldbeeld vertekenden in vroegere
vaststellingen
De evolutie van Jurgen Habermas
- Van Marxistische kijk op godsdienst (controle, aliënatie) naar
positieve attitude tov sociale rol van religie
- Ging in gesprek met een zeer Theocratische kardinaal: Ratzinger
- Conclusie: religie nodig in publieke debat, met bijhorende rationele
argumentatie. MAAR bij formele beslissingen zoals parlement kent
het geen plaats
3. Hersecularisering (2007-2019)
(Kort behandeld in de les)
De maten waarin God een rol speelt in mensen hun leven kent
verschillende trends:
- Dalend belang: het grootste deel van de wereld (VS extreem)
- Stijgend belang: Kleine groep (Inda, Rusland, Moldavië, Bulgarije en
Nieuw-Zeeland)
1. Secularisatie
Secularisatiethese:
= "rol van religie neemt af in moderne, geïndividualiseerde samenlevingen
met een liberale democratie, naarmate de levensstandaard toeneemt, een
seculier-wetenschappelijk vertoog aan belang wint, en de emancipatie van
individuen en groepen groeit."
Belang van godsdienst neemt af op twee gebieden:
a. Maatschappelijk: religieuze instituten minder controle op sociale
leven
b. Individueel niveau: individualisering van zingeving maakt
geïnstitutionaliseerde religie minder relevant
Oorzaken van de secularisatie
- De cultuuromslag in 1968
- André Glücksman: La troisième mort de Dieu
o Massadodingen van Verdun – Auschwitz – Rwanda
o Door grote geweldadige daden verloren mensen hun geloof
- Tot 1989:
o Godsdienst leek een maatschappelijk randverschijnsel
o Communistische wereld t.o.v. Westers
Geen godsdienstvrijheid t.o.v. secularisatie en crisis
Godsgeloof
Verfijning van het secularisatiedebat
Harvey Cox: Religie in de stad van de mens, 1984
- In de stad zou de religie niet verdwijnen
José Casanova: Public religions in the modern world, 1994
- 3 aspecten van secularisatie:
1. Scheiding politiek en religie (positief volgens hem)
2. Vermindering van belang religie (een feit)
3. Privatisering van religie (= Problematisch want religies vormen
wereldbeelden voor veel mensen in de samenleving)
Charles Taylor: A Secular Age, 2007
- Religie als doel en als middel:
1. Doel: bevorderen wederzijds respect, gewetensvrijheid en de
samenleving, men moet vrij zijn welke religieuze positie dan ook
in te nemen
2. Middel: hierbij helpt de scheiding tussen kerk en staat
- 2 modellen:
1. Republikeins: (FR) nadruk op Laicité
a. = nadruk op neutraliteit van staat
b. Bijvoorbeeld: president geen religie uitdrukken
, 2. Liberaal: (VS) nadruk op die doelstelling en sterke band staat en
kerk
a. Bijvoorbeeld: dollar briefjes met religieuze tekst op
3. In praktijk vaak een continuüm tussen de twee
a. Zoals de Belgische verzuiling
Grace Davie:
- Believing Without Belonging
o = Geloof in bepaalde zaken neemt niet even snel af in Europa
als de band met de kerk
o Bijvoorbeeld nog veel overtuigd van leven na de dood, mar niet
per se gelinkt aan de kerk
- Belonging without believing (niet door hem, later)
o = Ergens in geloven om culturele identiteit te hebben, denk
bijvoorbeeld aan politiekers die hun geloof aanpassen aan partij
- Vicarious Religion:
o = Band met kerk wordt losser, maar we verwachten wel nog
dingen van de kerk, het wordt als maten een public service
o De meerderheid vindt het goed dat er nog kerkgangers zijn,
deze representeren die meerderheid dan
o Hierdoor willen de meeste nog, met weinig moeite in de kerk te
steken, bepaalde diensten van de kerk. Zoals bijvoorbeeld
trouwen = kerk als public service
2. Desecularisatie
Paradigma wissel met de Koude Oorlog (KO)
- Eigenlijk al voor de KO: 1978 – Iraanse revolutie
- Gilles Kepel, La revanche de dieu, 1991
- John M. Adrien W., God is back, 2009
In Westerse cultuur oogt het plaatje complex
- Secularisering/geloofsafval zet door (radicaal atheïsme van
Richard Dawkins, The God Delusion, Christopher Hitchens, Sam
Harris, …)
- Hernieuwde waardering voor rol godsdienst door niet-gelovige
wetenschappers bv Alain de Botton, Religion for Atheists
(sociaal nut)
- Hang naar sacraliteit/spiritualiteit is terug (emotioneel, privé) samen
met wantrouwen voor geïnstitutionaliseerde godsdienst
o Bijvoorbeeld bedevaartstocht naar Compostella die steeds
populairder wordt
P. Berger: The Desacularization Of The Word, 1999
, 2 redenen dat er wel desacularisering is:
1. West-Europese uitzondering, in de rest van de wereld is geloof wel
nog bruisend
2. Academische bias, Berger zelf omgeven door veel seculiere
academici die het wereldbeeld vertekenden in vroegere
vaststellingen
De evolutie van Jurgen Habermas
- Van Marxistische kijk op godsdienst (controle, aliënatie) naar
positieve attitude tov sociale rol van religie
- Ging in gesprek met een zeer Theocratische kardinaal: Ratzinger
- Conclusie: religie nodig in publieke debat, met bijhorende rationele
argumentatie. MAAR bij formele beslissingen zoals parlement kent
het geen plaats
3. Hersecularisering (2007-2019)
(Kort behandeld in de les)
De maten waarin God een rol speelt in mensen hun leven kent
verschillende trends:
- Dalend belang: het grootste deel van de wereld (VS extreem)
- Stijgend belang: Kleine groep (Inda, Rusland, Moldavië, Bulgarije en
Nieuw-Zeeland)
