12 PERSOONLIJKHEIDSSTOORNISSEN
12.1. INLEIDING
Persoonlijkheid = Iedereen heeft wat typische manieren om met zichzelf en de omgeving om te gaan
→ = duurzame en stabiele patronen omtrent hoe we onze omgeving en onszelf waarnemen, hoe we
daarover denken en hoe we vervolgens met onszelf en de omgeving omgaan
→ Dit patroon tonen we daarnaast in verschillende contexten/situaties
→ We zeggen soms ook wel dat een persoon bepaalde trekjes heeft die de persoon uniek maken,
dat kunnen we binnen de persoonlijkheid plaatsen.
Persoonlijkheid kenmerkt ons allemaal
Persoonlijkheidsstoornis = Als deze omgang te weinig flexibel is of zich te weinig aanpast naar de
omstandigheden en daardoor:
▪ Persoonlijk lijden veroorzaakt
▪ Het sociale functioneren belemmert
▪ Het beroepsmatige functioneren belemmert
→ Sommige mensen raken door hun persoonlijkheid/specifieke trekjes heel de tijd in de
knoei of bezorgen hun omgeving overlast
→ Ze lopen steeds op dezelfde manier vast in hun werk, studie, vriendschappen en intieme
relaties
→ Ze zijn weinig in staat om hun gedrag aan te passen aan veranderende omstandigheden
omdat ze niet flexibel genoeg zijn, waardoor mensen hen vaak dwingend en rigide vinden
MAAR: het is een beladen diagnose
→ Sterke vooroordelen
→ Machteloosheid en modeloosheid bij zowel hulpverleners, patiënten als omgeving
Bv: : ideeën dat een persoonlijkheidsstoornis niet veranderbaar is omdat het om een probleem met de
persoonlijkheid gaat => weerlegd door onderzoek
Bv: personen met antisociale persoon… mogen geen behandeling krijgen want zouden zo enkel leren om
nog meer te manipuleren => weerlegd door onderzoek + therapie die nu wel werkt
Persoon met persoonlijkheidsstoornis meldt zich vaak niet spontaan aan voor therapie om er aan te
werken
→ Men botst eerder op de PST gedurende het diagnostisch proces en of de behandeling voor
een andere klacht
→ PST wordt dan ook vaak aangehaald als de behandeling voor andere stoornissen 1
(depressie, angststoornis, …) niet voldoende helpen of niet het gewenste effect bereiken,
of wanneer het effect voor de behandelaar zeer emotioneel belastend is
,In de DSM-5:
Persoonlijkheidsstoornissen:
• Doorgedreven starre en duurzame patronen in denken, reacties en innerlijke ervaringen die
maladaptief zijn (= niet aangepast aan de omgeving) en die in verschillende sociale situaties tot
uiting komen en dus zorgen voor ernstige beperkingen
• Zit diep geworteld, men verzet zich tegen verandering (de behandeling duurt daarom ook lang
omdat het patroon van reageren en denken zit echt ingebakken in de persoon)
• Leiden tot beperkingen doordat men zich niet aan externe eisen kan aanpassen (= niet flexibel
zijn) (Bv: op vlak van vermogen tot relatieopbouw of vermogen van werken)
• Kenmerken meestal zichtbaar vanaf adolescentie
• Signalen mogelijk tijdens kindertijd: op die moment is de persoonlijkheid nog in volle ontwikkeling
→ Het vaststellen van PST wordt uitgesteld tot wanneer men volwassen is en de leeftijd van
18 jaar heeft bereikt
→ MAAR: kan vroeger als de symptomen al langer dan 1 jaar aanwezig zijn = aanwijzingen
voor een persoonlijkheidsstoornis of persoonlijkheidsstoornis in ontwikkeling
Opgelet: wanneer iemand enkel in bijzondere stresssituaties op zo een typerende en inflexibele en rigide
manier reageert, spreken we niet van PTS want dan is het patroon niet ingebakken en toont het zich niet in
verschillende situaties, het is dan wel een kenmerk van de persoonlijkheid van de persoon
Algemene criteria DSM-5:
1) Duurzaam patroon van innerlijke ervaringen en gedragingen die afwijken van de verwachtingen
binnen de cultuur en zichtbaar wordt op 2 of meer van deze 4 terreinen:
▪ Cognities
▪ Affecten
▪ Functioneren in het contact met anderen
▪ Beheersing van impulsen
2) Star patroon (inflexibel) en in veel situaties zichtbaar
3) Patroon veroorzaakt lijden of beperkingen
4) Het patroon is stabiel en van lange duur, het begin kan teruggevoerd worden tot ten minste de
adolescentie of vroege volwassenheid (omdat het over een stabiel patroon van lange duur moet
gaan)
5) Geen andere diagnose verklaart dit
6) Niet toe te schrijven aan lichamelijke aandoeningen of drugs/medicatie: uitsluitingscriteria die je bij
alle stoornissen in de DSM ziet
→ Deze algemene criteria bestaan dus nog eens naast de specifieke criteria gelinkt een de type
Prevalentie:
- Ongeveer 10% algemene populatie voldoet aan criteria
- Voornamelijk stoornissen cluster B (A en C zoeken minder vaak hulp)
- Geen behoefte om te veranderen:
▪ Externe attributie van problemen (ligt dan niet bij zichzelf maar bij de omgeving)
2
, ▪ Symptomen als egosyntoon beleefd = als een kenmerk van zichzelf, ze zitten zo
verweven in de persoonlijkheid dat ze het bij zichzelf niet zien als een storend kenmerk
Als de PS egosyntoon is, is het zeer moeilijk om de persoon te engageren om
behandeling te ondergaan (bv: antisociale PS of narcistische PS)
- De diagnose wordt niet toegekend onder de 18 jaar, tenzij de kenmerken reeds 1 jaar aanwezig
zijn
Comorbiditeit:
- Stemmingsstoornissen
- Angststoornissen (vooral bij borderline PS en vermijdende PS)
- PTSS (vooral bij borderline PS)
- Somatisatie-stoornissen
- Middelgerelateerde stoornissen
- Suïcidaal gedrag
- Vaak bijkomende episodische stoornissen
→ Gaan vaak niet omwille van de PS naar therapie maar eerder voor een van deze
stoornissen
Opgelet: symptomen van meerdere stoornissen kunnen tegelijk aanwezig zijn
→ Vraag: is de indeling in 10 gescheiden types dan een valide indeling als eer overlap aanwezig is
→ Zeker binnen dezelfde clusters hebben mensen kenmerken van meer dan 1 PS
12.2. TYPEN PERSOO NLIJKHEIDSSTOORNISSEN
10 categoriale types:
1) Paranoïde
2) Schizoïde Vreemd gedrag
3) Schizotypische
4) Antisociale
5) Borderline
Dramatisch gedrag
6) Histrionische
7) Narcistische
8) Vermijdende
9) Afhankelijke Gedrag vanuit sterke angst
10) Dwangmatige
→ Het gaat dus om categoriale diagnose: ja/nee, je hebt de stoornis of je hebt ze niet
→ Niet dimensionaal: je vertrekt vanuit de gemiddelde persoonlijkheidskenmerken en de
stoornis dan een pathologische vorm van de persoonlijkheid uitmaakt
Basis = de big 5 of de 5 persoonlijkheidskenmerken
3
12.1. INLEIDING
Persoonlijkheid = Iedereen heeft wat typische manieren om met zichzelf en de omgeving om te gaan
→ = duurzame en stabiele patronen omtrent hoe we onze omgeving en onszelf waarnemen, hoe we
daarover denken en hoe we vervolgens met onszelf en de omgeving omgaan
→ Dit patroon tonen we daarnaast in verschillende contexten/situaties
→ We zeggen soms ook wel dat een persoon bepaalde trekjes heeft die de persoon uniek maken,
dat kunnen we binnen de persoonlijkheid plaatsen.
Persoonlijkheid kenmerkt ons allemaal
Persoonlijkheidsstoornis = Als deze omgang te weinig flexibel is of zich te weinig aanpast naar de
omstandigheden en daardoor:
▪ Persoonlijk lijden veroorzaakt
▪ Het sociale functioneren belemmert
▪ Het beroepsmatige functioneren belemmert
→ Sommige mensen raken door hun persoonlijkheid/specifieke trekjes heel de tijd in de
knoei of bezorgen hun omgeving overlast
→ Ze lopen steeds op dezelfde manier vast in hun werk, studie, vriendschappen en intieme
relaties
→ Ze zijn weinig in staat om hun gedrag aan te passen aan veranderende omstandigheden
omdat ze niet flexibel genoeg zijn, waardoor mensen hen vaak dwingend en rigide vinden
MAAR: het is een beladen diagnose
→ Sterke vooroordelen
→ Machteloosheid en modeloosheid bij zowel hulpverleners, patiënten als omgeving
Bv: : ideeën dat een persoonlijkheidsstoornis niet veranderbaar is omdat het om een probleem met de
persoonlijkheid gaat => weerlegd door onderzoek
Bv: personen met antisociale persoon… mogen geen behandeling krijgen want zouden zo enkel leren om
nog meer te manipuleren => weerlegd door onderzoek + therapie die nu wel werkt
Persoon met persoonlijkheidsstoornis meldt zich vaak niet spontaan aan voor therapie om er aan te
werken
→ Men botst eerder op de PST gedurende het diagnostisch proces en of de behandeling voor
een andere klacht
→ PST wordt dan ook vaak aangehaald als de behandeling voor andere stoornissen 1
(depressie, angststoornis, …) niet voldoende helpen of niet het gewenste effect bereiken,
of wanneer het effect voor de behandelaar zeer emotioneel belastend is
,In de DSM-5:
Persoonlijkheidsstoornissen:
• Doorgedreven starre en duurzame patronen in denken, reacties en innerlijke ervaringen die
maladaptief zijn (= niet aangepast aan de omgeving) en die in verschillende sociale situaties tot
uiting komen en dus zorgen voor ernstige beperkingen
• Zit diep geworteld, men verzet zich tegen verandering (de behandeling duurt daarom ook lang
omdat het patroon van reageren en denken zit echt ingebakken in de persoon)
• Leiden tot beperkingen doordat men zich niet aan externe eisen kan aanpassen (= niet flexibel
zijn) (Bv: op vlak van vermogen tot relatieopbouw of vermogen van werken)
• Kenmerken meestal zichtbaar vanaf adolescentie
• Signalen mogelijk tijdens kindertijd: op die moment is de persoonlijkheid nog in volle ontwikkeling
→ Het vaststellen van PST wordt uitgesteld tot wanneer men volwassen is en de leeftijd van
18 jaar heeft bereikt
→ MAAR: kan vroeger als de symptomen al langer dan 1 jaar aanwezig zijn = aanwijzingen
voor een persoonlijkheidsstoornis of persoonlijkheidsstoornis in ontwikkeling
Opgelet: wanneer iemand enkel in bijzondere stresssituaties op zo een typerende en inflexibele en rigide
manier reageert, spreken we niet van PTS want dan is het patroon niet ingebakken en toont het zich niet in
verschillende situaties, het is dan wel een kenmerk van de persoonlijkheid van de persoon
Algemene criteria DSM-5:
1) Duurzaam patroon van innerlijke ervaringen en gedragingen die afwijken van de verwachtingen
binnen de cultuur en zichtbaar wordt op 2 of meer van deze 4 terreinen:
▪ Cognities
▪ Affecten
▪ Functioneren in het contact met anderen
▪ Beheersing van impulsen
2) Star patroon (inflexibel) en in veel situaties zichtbaar
3) Patroon veroorzaakt lijden of beperkingen
4) Het patroon is stabiel en van lange duur, het begin kan teruggevoerd worden tot ten minste de
adolescentie of vroege volwassenheid (omdat het over een stabiel patroon van lange duur moet
gaan)
5) Geen andere diagnose verklaart dit
6) Niet toe te schrijven aan lichamelijke aandoeningen of drugs/medicatie: uitsluitingscriteria die je bij
alle stoornissen in de DSM ziet
→ Deze algemene criteria bestaan dus nog eens naast de specifieke criteria gelinkt een de type
Prevalentie:
- Ongeveer 10% algemene populatie voldoet aan criteria
- Voornamelijk stoornissen cluster B (A en C zoeken minder vaak hulp)
- Geen behoefte om te veranderen:
▪ Externe attributie van problemen (ligt dan niet bij zichzelf maar bij de omgeving)
2
, ▪ Symptomen als egosyntoon beleefd = als een kenmerk van zichzelf, ze zitten zo
verweven in de persoonlijkheid dat ze het bij zichzelf niet zien als een storend kenmerk
Als de PS egosyntoon is, is het zeer moeilijk om de persoon te engageren om
behandeling te ondergaan (bv: antisociale PS of narcistische PS)
- De diagnose wordt niet toegekend onder de 18 jaar, tenzij de kenmerken reeds 1 jaar aanwezig
zijn
Comorbiditeit:
- Stemmingsstoornissen
- Angststoornissen (vooral bij borderline PS en vermijdende PS)
- PTSS (vooral bij borderline PS)
- Somatisatie-stoornissen
- Middelgerelateerde stoornissen
- Suïcidaal gedrag
- Vaak bijkomende episodische stoornissen
→ Gaan vaak niet omwille van de PS naar therapie maar eerder voor een van deze
stoornissen
Opgelet: symptomen van meerdere stoornissen kunnen tegelijk aanwezig zijn
→ Vraag: is de indeling in 10 gescheiden types dan een valide indeling als eer overlap aanwezig is
→ Zeker binnen dezelfde clusters hebben mensen kenmerken van meer dan 1 PS
12.2. TYPEN PERSOO NLIJKHEIDSSTOORNISSEN
10 categoriale types:
1) Paranoïde
2) Schizoïde Vreemd gedrag
3) Schizotypische
4) Antisociale
5) Borderline
Dramatisch gedrag
6) Histrionische
7) Narcistische
8) Vermijdende
9) Afhankelijke Gedrag vanuit sterke angst
10) Dwangmatige
→ Het gaat dus om categoriale diagnose: ja/nee, je hebt de stoornis of je hebt ze niet
→ Niet dimensionaal: je vertrekt vanuit de gemiddelde persoonlijkheidskenmerken en de
stoornis dan een pathologische vorm van de persoonlijkheid uitmaakt
Basis = de big 5 of de 5 persoonlijkheidskenmerken
3
