Unitonderwijs op OBS De Kustlijn in
Castricum
Een inventariserend onderzoek naar de ontwikkeling en
verdere uitrol van unitonderwijs op OBS De Kustlijn
Unit education at OBS De Kustlijn in
Castricum
An inventory study into the development
and further rollout of uniteducation at OBS
De Kustlijn
Bachelor Thesis: Rapportage van een afstudeeronderzoek, uitgevoerd in het kader van het behalen
van de titel Bachelor of Education
Hogeschool Inholland Haarlem
Domein Onderwijs en Innovatie
Opleiding tot Leraar Basisonderwijs Flex
Student: Jelmer Zonneveld
Studentnummer: 654353
Begeleiding: Dick Verspoor
, Uitgeest, Mei 2024
Voorwoord
Voor u ligt mijn bachelor scriptie over het verder implementeren van unitonderwijs op OBS De
Kustlijn in Castricum. In deze scriptie wordt het onderzoek beschreven dat heeft plaatsgevonden op
OBS De Kustlijn. Het onderzoek is voortgekomen uit de vraag: Hoe gaan we verder met unitonderwijs
en in verband met mijn afstuderen als leraar basisonderwijs aan de Hogeschool Inholland te Haarlem
heb ik aan het onderzoek en de scriptie gewerkt in de periode augustus 2022 tot en met juli 2023 en
ik heb hier met veel enthousiasme en plezier aan gewerkt.
Deze scriptie is geschreven in opdracht van mijn praktijkschool. Samen met mijn medestudent en
collega Cindy Buur en mijn stagebegeleider hebben we de onderzoeksvragen en de opzet
geformuleerd. Het volgen van deze studie is niet altijd makkelijk geweest. Met name de hoeveelheid
werk die deze opleiding vraagt en dit te combineren met mijn gezin heb ik als lastig en stressvol
ervaren. Door de steun, feedback en ideeën van mijn collega’s, medestudenten en begeleiders is het
hele onderzoeksproces in volledigheid doorlopen en heeft deze scriptie vorm kunnen krijgen.
Daarom wil ik in mijn voorwoord hen speciaal bedanken.
In de eerste plaats gaat mijn dank uit naar mijn scriptiebegeleider Dick Verspoor voor het veelvuldig
besteden van tijd aan mij en mijn onderzoek en de begeleiding die hij mij heeft gegeven. Op elk
moment kon ik mijn vragen aan jou stellen en toonde je vertrouwen in mij en mijn vaardigheden wat
mij ook weer vertrouwen gaf en dat had ik op sommige momenten echt nodig. Daarnaast wil ik Ineke
Spitteler bedanken voor de goede begeleiding, feedback en de fijne samenwerking waarin je jouw
ervaring met mij wilde delen. Ook wil ik het team van OBS De Kustlijn bedanken voor het geven van
deze kans. Jullie geven mij het gevoel dat ik een volwaardig lid ben van het team. Ook wil ik Theo
Huting bedanken voor de kans die hij mij vijf jaar geleden heeft gegeven. Veel dankbaarheid gaat uit
naar mijn medestudent en collega Cindy Buur. Ik heb de afgelopen periode veel steun aan je gehad
en je hebt me weten te motiveren op de momenten dat ik daar echt behoefte aan had.
Als laatste wil ik mijn vrouw en kinderen bedanken. Buiten het feit dat de opleiding veel van mijzelf
vroeg heeft deze opleiding ook veel invloed gehad op mijn gezin. Bedankt voor jullie geduld en liefde
die ik elke dag weer van jullie krijg.
2
,Inhoudsopgave
Voorwoord..............................................................................................................................................2
Verklaring vormvereisten........................................................................................................................9
Verwijswijzer.........................................................................................................................................10
1 Samenvatting.....................................................................................................................................13
2 Inleiding.............................................................................................................................................14
2.1 Situatiebeschrijving en aanleiding..............................................................................................14
2.2 Aanleiding...................................................................................................................................15
2.3 Doel van het inventariserend onderzoek en onderzoek relevantie.............................................15
2.4 Onderzoeksvragen......................................................................................................................16
Hoe wordt het zelfsturend vermogen van de leerlingen op dit moment door de leerkrachten
gestimuleerd binnen unit 2 en unit 3?..............................................................................................16
In hoeverre kunnen de leerlingen binnen unit 2 en 3 zelfsturing geven aan hun leerproces?..........16
Op welke manier bevorderen vergelijkbare scholen eigenaarschap van leerlingen bij zelfsturend
leren?................................................................................................................................................16
Welke wensen hebben de leerkrachten van unit 2 bij het bevorderen van het zelfsturend leren?. .16
Op welke manier zouden leerlingen zelf sturing willen geven aan hun eigen leerproces?...............16
2.5 leeswijzer....................................................................................................................................17
3 Theoretisch kader..............................................................................................................................18
3.1 Wat is unitonderwijs?.................................................................................................................18
3.1.1 Het ontstaan van unitonderwijs...........................................................................................18
Velden 4, 5 en 6: Hier maakt de leerkracht keuzes op basis van de methode, maar laat hij de
starre indeling van jaargroepen los. Instructie en verwerking worden afgestemd op individuele
leerbehoeften, waarbij de leerdoelen centraal staan in plaats van de activiteiten uit de methode.
Instructie wordt niet meer klassikaal gegeven maar in kleinere groepen, gericht op specifieke
doelen. Leerlingen verwerken de lesstof zelfstandig en hebben vrijheid in hun keuze van
leeractiviteiten..............................................................................................................................19
Velden 7, 8 en 9: Deze benadering legt de nadruk op de leer- en ontwikkelingslijnen van de
leerlingen. Zowel de leerkracht als de leerlingen hebben inzicht in deze leerlijnen, waardoor de
leerlingen mede-eigenaar worden van hun leerdoelen. Leerlingen zijn zich bewust van hun
positie ten opzichte van deze leerdoelen, wat hen in staat stelt samen met de leerkracht te
bepalen aan welke doelen ze willen werken.................................................................................19
3.1.2 Wat zijn de voordelen van unitonderwijs ten opzichte van het reguliere onderwijs?..........20
Het grootste verschil tussen unitonderwijs en regulier onderwijs is de adoptie van een
kindgerichte aanpak, zoals bij Montessori, Dalton, Jenaplan en de Vrije School (Potiek, 2019). Dit
houdt in dat traditioneel methodisch onderwijs wordt gecombineerd met een aanpak die op het
kind gericht is uit het onderwijsvernieuwingsspectrum. Bij de overstap naar het unitonderwijs
3
, moeten scholen hun organisatie anders vormgeven (Imants, Berendse & Stijl, 2020). De
ontwikkeling van de kinderen is leidend voor de werkwijze en het leerproces van leerkrachten,
onderwijsondersteuners en schoolleiders. Binnen het unitonderwijs volstaat individuele
professionele ontwikkeling niet meer; het onderwijs evolueert als een samenhangend geheel.
Deze collectieve ontwikkeling is een onderscheidend kenmerk en vereist duurzame integratie
binnen de lopende leerlijnen en de bevordering van zelfstandigheid in de gehele school...........20
Unitonderwijs biedt de mogelijkheid om nauwkeurig aan te sluiten bij de onderwijs- en
ondersteuningsbehoeften van leerlingen. Onderzoek door Snoek et al. (2014) toont aan dat
unitonderwijs oplossingen biedt voor verschillende uitdagingen waarmee scholen worden
geconfronteerd zoals passend onderwijs, lerarentekort, krimpende en kleine scholen, en de
ontwikkeling van een professionele en collegiale arbeidsorganisatie (Snoek, 2014). In bepaalde
varianten van het unitonderwijs kan een rooster bijvoorbeeld bepalen dat een leerkracht op een
dag drie keer dezelfde instructie moet geven, maar op verschillende niveaus. Dit bevordert
specialisatie. Uit een literatuurstudie van Volman & Stikkelman (2016) naar pedagogische en
didactische argumenten voor leerlinggericht onderwijs blijkt dat leerkrachten meer ruimte voor
maatwerk ervaren........................................................................................................................20
Binnen het unitonderwijs worden stamgroepen en mentoren gebruikt. Mentoren geven ook les
aan leerlingen buiten hun stamgroep, waardoor de verantwoordelijkheid wordt gedeeld en er
een intensieve samenwerking ontstaat binnen het team, waarbij deuren openstaan voor
onderlinge ondersteuning en feedback (Heyma, 2015). Volgens onderzoek uitgevoerd door
Childress & Benson (2014) zijn vier factoren bepalend voor deze goede samenwerking:............20
communicatie, flexibiliteit, respect en organisatie.......................................................................20
Voor leerlingen biedt het unitonderwijs het voordeel van maatwerk door instructiegroepen op
niveau. Leerkrachten kunnen beter uitleggen en gericht aandacht geven. Ook op sociaal vlak zijn
er voordelen. Leerlingen zitten gedurende de ochtend niet continu in dezelfde groep en leren
elkaar beter kennen. Leerlingen ervaren meer autonomie over hun leerproces, wat hun
betrokkenheid vergroot (Reinsma, 2012). Ze worden gestimuleerd om te leren van verschillende
leerkrachten met diverse kwaliteiten en van elkaar, waarbij ze ook leren communiceren en
vaardigheden ontwikkelen zoals samenwerken, ICT-gebruik, presenteren en reflectie op het
leerproces.....................................................................................................................................20
3.1.3 Wat zijn de nadelen van unitonderwijs ten opzichte van regulier onderwijs?.....................21
3.2 Wat zijn de belangrijke voorwaarden bij het overstappen van regulieronderwijs naar
unitonderwijs?......................................................................................................................................22
3.2.1 Indeling van de units................................................................................................................23
Bij de overstap naar het unitonderwijs moeten leerlingen worden gegroepeerd op leerniveau, wat
de mogelijkheid biedt om ieder kind een passende en continue ontwikkelingslijn te bieden.
Passend onderwijs, sinds 2014 verplicht voor scholen, staat centraal in het beleid van het
Ministerie van OCW en richt zich op de optimale ontwikkeling van alle leerlingen (Rijksoverheid,
2022). De grootte van units varieert afhankelijk van de keuzes van de school en het aantal
leerlingen. Sommige scholen hebben units met ongeveer 15 leerlingen, terwijl andere units
bestaan uit 100 leerlingen, verdeeld in kleinere basis/stamgroepen. De groepering van leerlingen
kan ook verschillen voor scholen die werken met heterogene of homogene groepen. Sommige
scholen bieden flexibele overgangen tussen units, waarbij leerlingen niet alleen aan het einde van
het schooljaar, maar bijvoorbeeld ook aan het einde van een kwartaal van unit kunnen veranderen
4
Castricum
Een inventariserend onderzoek naar de ontwikkeling en
verdere uitrol van unitonderwijs op OBS De Kustlijn
Unit education at OBS De Kustlijn in
Castricum
An inventory study into the development
and further rollout of uniteducation at OBS
De Kustlijn
Bachelor Thesis: Rapportage van een afstudeeronderzoek, uitgevoerd in het kader van het behalen
van de titel Bachelor of Education
Hogeschool Inholland Haarlem
Domein Onderwijs en Innovatie
Opleiding tot Leraar Basisonderwijs Flex
Student: Jelmer Zonneveld
Studentnummer: 654353
Begeleiding: Dick Verspoor
, Uitgeest, Mei 2024
Voorwoord
Voor u ligt mijn bachelor scriptie over het verder implementeren van unitonderwijs op OBS De
Kustlijn in Castricum. In deze scriptie wordt het onderzoek beschreven dat heeft plaatsgevonden op
OBS De Kustlijn. Het onderzoek is voortgekomen uit de vraag: Hoe gaan we verder met unitonderwijs
en in verband met mijn afstuderen als leraar basisonderwijs aan de Hogeschool Inholland te Haarlem
heb ik aan het onderzoek en de scriptie gewerkt in de periode augustus 2022 tot en met juli 2023 en
ik heb hier met veel enthousiasme en plezier aan gewerkt.
Deze scriptie is geschreven in opdracht van mijn praktijkschool. Samen met mijn medestudent en
collega Cindy Buur en mijn stagebegeleider hebben we de onderzoeksvragen en de opzet
geformuleerd. Het volgen van deze studie is niet altijd makkelijk geweest. Met name de hoeveelheid
werk die deze opleiding vraagt en dit te combineren met mijn gezin heb ik als lastig en stressvol
ervaren. Door de steun, feedback en ideeën van mijn collega’s, medestudenten en begeleiders is het
hele onderzoeksproces in volledigheid doorlopen en heeft deze scriptie vorm kunnen krijgen.
Daarom wil ik in mijn voorwoord hen speciaal bedanken.
In de eerste plaats gaat mijn dank uit naar mijn scriptiebegeleider Dick Verspoor voor het veelvuldig
besteden van tijd aan mij en mijn onderzoek en de begeleiding die hij mij heeft gegeven. Op elk
moment kon ik mijn vragen aan jou stellen en toonde je vertrouwen in mij en mijn vaardigheden wat
mij ook weer vertrouwen gaf en dat had ik op sommige momenten echt nodig. Daarnaast wil ik Ineke
Spitteler bedanken voor de goede begeleiding, feedback en de fijne samenwerking waarin je jouw
ervaring met mij wilde delen. Ook wil ik het team van OBS De Kustlijn bedanken voor het geven van
deze kans. Jullie geven mij het gevoel dat ik een volwaardig lid ben van het team. Ook wil ik Theo
Huting bedanken voor de kans die hij mij vijf jaar geleden heeft gegeven. Veel dankbaarheid gaat uit
naar mijn medestudent en collega Cindy Buur. Ik heb de afgelopen periode veel steun aan je gehad
en je hebt me weten te motiveren op de momenten dat ik daar echt behoefte aan had.
Als laatste wil ik mijn vrouw en kinderen bedanken. Buiten het feit dat de opleiding veel van mijzelf
vroeg heeft deze opleiding ook veel invloed gehad op mijn gezin. Bedankt voor jullie geduld en liefde
die ik elke dag weer van jullie krijg.
2
,Inhoudsopgave
Voorwoord..............................................................................................................................................2
Verklaring vormvereisten........................................................................................................................9
Verwijswijzer.........................................................................................................................................10
1 Samenvatting.....................................................................................................................................13
2 Inleiding.............................................................................................................................................14
2.1 Situatiebeschrijving en aanleiding..............................................................................................14
2.2 Aanleiding...................................................................................................................................15
2.3 Doel van het inventariserend onderzoek en onderzoek relevantie.............................................15
2.4 Onderzoeksvragen......................................................................................................................16
Hoe wordt het zelfsturend vermogen van de leerlingen op dit moment door de leerkrachten
gestimuleerd binnen unit 2 en unit 3?..............................................................................................16
In hoeverre kunnen de leerlingen binnen unit 2 en 3 zelfsturing geven aan hun leerproces?..........16
Op welke manier bevorderen vergelijkbare scholen eigenaarschap van leerlingen bij zelfsturend
leren?................................................................................................................................................16
Welke wensen hebben de leerkrachten van unit 2 bij het bevorderen van het zelfsturend leren?. .16
Op welke manier zouden leerlingen zelf sturing willen geven aan hun eigen leerproces?...............16
2.5 leeswijzer....................................................................................................................................17
3 Theoretisch kader..............................................................................................................................18
3.1 Wat is unitonderwijs?.................................................................................................................18
3.1.1 Het ontstaan van unitonderwijs...........................................................................................18
Velden 4, 5 en 6: Hier maakt de leerkracht keuzes op basis van de methode, maar laat hij de
starre indeling van jaargroepen los. Instructie en verwerking worden afgestemd op individuele
leerbehoeften, waarbij de leerdoelen centraal staan in plaats van de activiteiten uit de methode.
Instructie wordt niet meer klassikaal gegeven maar in kleinere groepen, gericht op specifieke
doelen. Leerlingen verwerken de lesstof zelfstandig en hebben vrijheid in hun keuze van
leeractiviteiten..............................................................................................................................19
Velden 7, 8 en 9: Deze benadering legt de nadruk op de leer- en ontwikkelingslijnen van de
leerlingen. Zowel de leerkracht als de leerlingen hebben inzicht in deze leerlijnen, waardoor de
leerlingen mede-eigenaar worden van hun leerdoelen. Leerlingen zijn zich bewust van hun
positie ten opzichte van deze leerdoelen, wat hen in staat stelt samen met de leerkracht te
bepalen aan welke doelen ze willen werken.................................................................................19
3.1.2 Wat zijn de voordelen van unitonderwijs ten opzichte van het reguliere onderwijs?..........20
Het grootste verschil tussen unitonderwijs en regulier onderwijs is de adoptie van een
kindgerichte aanpak, zoals bij Montessori, Dalton, Jenaplan en de Vrije School (Potiek, 2019). Dit
houdt in dat traditioneel methodisch onderwijs wordt gecombineerd met een aanpak die op het
kind gericht is uit het onderwijsvernieuwingsspectrum. Bij de overstap naar het unitonderwijs
3
, moeten scholen hun organisatie anders vormgeven (Imants, Berendse & Stijl, 2020). De
ontwikkeling van de kinderen is leidend voor de werkwijze en het leerproces van leerkrachten,
onderwijsondersteuners en schoolleiders. Binnen het unitonderwijs volstaat individuele
professionele ontwikkeling niet meer; het onderwijs evolueert als een samenhangend geheel.
Deze collectieve ontwikkeling is een onderscheidend kenmerk en vereist duurzame integratie
binnen de lopende leerlijnen en de bevordering van zelfstandigheid in de gehele school...........20
Unitonderwijs biedt de mogelijkheid om nauwkeurig aan te sluiten bij de onderwijs- en
ondersteuningsbehoeften van leerlingen. Onderzoek door Snoek et al. (2014) toont aan dat
unitonderwijs oplossingen biedt voor verschillende uitdagingen waarmee scholen worden
geconfronteerd zoals passend onderwijs, lerarentekort, krimpende en kleine scholen, en de
ontwikkeling van een professionele en collegiale arbeidsorganisatie (Snoek, 2014). In bepaalde
varianten van het unitonderwijs kan een rooster bijvoorbeeld bepalen dat een leerkracht op een
dag drie keer dezelfde instructie moet geven, maar op verschillende niveaus. Dit bevordert
specialisatie. Uit een literatuurstudie van Volman & Stikkelman (2016) naar pedagogische en
didactische argumenten voor leerlinggericht onderwijs blijkt dat leerkrachten meer ruimte voor
maatwerk ervaren........................................................................................................................20
Binnen het unitonderwijs worden stamgroepen en mentoren gebruikt. Mentoren geven ook les
aan leerlingen buiten hun stamgroep, waardoor de verantwoordelijkheid wordt gedeeld en er
een intensieve samenwerking ontstaat binnen het team, waarbij deuren openstaan voor
onderlinge ondersteuning en feedback (Heyma, 2015). Volgens onderzoek uitgevoerd door
Childress & Benson (2014) zijn vier factoren bepalend voor deze goede samenwerking:............20
communicatie, flexibiliteit, respect en organisatie.......................................................................20
Voor leerlingen biedt het unitonderwijs het voordeel van maatwerk door instructiegroepen op
niveau. Leerkrachten kunnen beter uitleggen en gericht aandacht geven. Ook op sociaal vlak zijn
er voordelen. Leerlingen zitten gedurende de ochtend niet continu in dezelfde groep en leren
elkaar beter kennen. Leerlingen ervaren meer autonomie over hun leerproces, wat hun
betrokkenheid vergroot (Reinsma, 2012). Ze worden gestimuleerd om te leren van verschillende
leerkrachten met diverse kwaliteiten en van elkaar, waarbij ze ook leren communiceren en
vaardigheden ontwikkelen zoals samenwerken, ICT-gebruik, presenteren en reflectie op het
leerproces.....................................................................................................................................20
3.1.3 Wat zijn de nadelen van unitonderwijs ten opzichte van regulier onderwijs?.....................21
3.2 Wat zijn de belangrijke voorwaarden bij het overstappen van regulieronderwijs naar
unitonderwijs?......................................................................................................................................22
3.2.1 Indeling van de units................................................................................................................23
Bij de overstap naar het unitonderwijs moeten leerlingen worden gegroepeerd op leerniveau, wat
de mogelijkheid biedt om ieder kind een passende en continue ontwikkelingslijn te bieden.
Passend onderwijs, sinds 2014 verplicht voor scholen, staat centraal in het beleid van het
Ministerie van OCW en richt zich op de optimale ontwikkeling van alle leerlingen (Rijksoverheid,
2022). De grootte van units varieert afhankelijk van de keuzes van de school en het aantal
leerlingen. Sommige scholen hebben units met ongeveer 15 leerlingen, terwijl andere units
bestaan uit 100 leerlingen, verdeeld in kleinere basis/stamgroepen. De groepering van leerlingen
kan ook verschillen voor scholen die werken met heterogene of homogene groepen. Sommige
scholen bieden flexibele overgangen tussen units, waarbij leerlingen niet alleen aan het einde van
het schooljaar, maar bijvoorbeeld ook aan het einde van een kwartaal van unit kunnen veranderen
4
