Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (1515/1648)
1) De Christelijke Kerk in West- Europa valt uiteen
Groeiende kritiek op de christelijke Kerk rond1500
Een verschil over het geloof leidde aan het begin van de 16e eeuw tot een scheuring binnen de
christelijke kerk.
Een deel van de critici wilde alleen misbruiken zoals de aflaathandel in de Kerk afschaffen.
Anderen besloten zich van de Kerk af te scheiden en een nieuwe Kerk te stichten of zich bij
zo’n nieuwe Kerk aan te sluiten. Zij worden hervormers genoemd en hun beweging de
Hervorming of Reformatie.
De nieuwe kerken die tegen de Oude kerk zijn worden protestants genoemd. De aanhangers
protestanten en hun godsdienstige opvattingen protestantisme. De hervormers die de grootste
aanhang kregen waren Luther en Calvijn. Hun opvattingen worden het Lutheranisme en het
Calvinisme genoemd.
De kritiek van Luther op de oude Kerk
Luther had op de volgende punten kritiek op de Oude Kerk:
- Hij was tegen de zelfgemaakte wetten en regels van de kerk.
- Hij vond dat de Bijbel ook in de volkstaal moest worden uitgegeven, zodat ze de echte
regels van het geloof konden volgen.
- Hij was tegen de aflaat. Je kwam volgens Luther in de hemel door in God te geloven.
- Luther wilde ook het pausschap, het celibaat, veel sacramenten, de heiligenvereniging
en de kloosterorden afschaffen, omdat daarover niks in de Bijbel stond.
In 1519 werd Karel V tot keizer van het Duitse rijk gekozen. Karel wilde het katholicisme
handhaven. Hij was dus tegen Luther. Maar Luther kreeg echter wel steun van veel Duitse
vorsten om de volgende redenen:
- Vorsten werden het hoofd van de Kerk.
- De vorsten konden de kloosters sluiten en hun bezittingen overnemen.
- Volgens het Lutheranisme moeten onderdanen de vorst altijd gehoorzamen.
Bij de Vrede van Ausburg in 1555 dwongen de vorsten Karel V de afspraak ‘cuius regio eius
religio’ af. Die afspraak hield in dat de vorst het geloof van zijn onderdanen voortaan
bepaalde.
Verschillen tussen het lutheranisme en het calvinisme
Twee belangrijke verschillen tussen de opvattingen van Calvijn en van Luther zijn:
- Bij de Lutheranen is de vorst het hoofd van de Kerk. Bij de calvinisten bestuurt iedere
gemeente zichzelf door een raad van gekozen ouderlingen.
- Anders dan de lutheranen mogen calvinisten tegen hun vorst in verzet komen, als deze
handelt tegen ‘Gods gebod’
In Nederland was bij het Calvinisme de aanhang het grootst tussen de twee stromingen.
2) De Opstand in de Nederlanden breekt uit
Oorzaken van de Opstand
Twee indirecte oorzaken voor het ontstaan van de Opstand waren:
- De sterke positie van de stedelijke burgerij in de Nederlanden.
- De splitsing van de christelijke Kerk door de Hervorming.
, Twee directe oorzaken voor het ontstaan van de Opstand waren:
- Karel V en Filips II gaan protestanten streng vervolgen.
- Karel V en Filips II streven naar centralisatie en ongedaan maken van privileges.
De landvoogdes en drie Collaterale Raden vormden samen in Brussel een centrale regering
voor alle gewesten. Deze machtsvergroting botste met de opkomst van de burgerij in de
steden.
Reacties van edelen en calvinisten
In april 1566 bood een groep lagere edelen aan landvoogdes Margaretha van Parma een
Smeekschrift aan met het verzoek de plakkaten af te schaffen. Ze beloofde de plakkaten
minder streng te zullen uitvoeren en stuurde het Smeekschrift door naar Filips.
Door iets meer vrijheid durfden de calvinisten zich aan openlijke acties te wagen, zoals
hagenpreken.
In augustus 1566 kwamen kleine groepjes calvinisten openlijk in verzet tegen de katholieke
Kerk tijdens de Beeldenstorm. De landvoogdes slaagde er echter in overal de orde te
herstellen.
De opstand begint
Filips II gaf de adel de schuld van de Beeldenstorm en zond hertog van Alva met een leger
naar de Nederlanden (1567). Alva werd landvoogd. Alva stelde een centrale rechtbank in, de
Raad van Beroerten (ook wel Bloedraad).
Het beleid van Alva werd de directe oorzaak van de Opstand. Vanuit het oosten vielen in
1568 Willem van Oranje en twee van zijn broers op drie plaatsen met huurlegers de
Nederlanden binnen. Ze werden helaas verslagen door legers van Alva.
Vanuit het westen vielen de Watergeuzen aan.
Eerste strijd tussen Holland en Zeeland tegen Spanje
Na de verovering van Den Briel door de Watergeuzen (1572) slaagden calvinisten erin veel
Hollandse en Zeeuwse steden en delen van Gelderland over te nemen.
Vertegenwoordigers van 12 Hollandse steden kwamen in juli 1572 in een Statenvergadering
in Dordrecht bijeen. Zij besloten:
- gezamenlijk de financiële lasten op zich te nemen.
- Willem van Oranje te erkennen als stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht.
Alva ondernam in eerste instantie weinig tegen de opstand in Holland en Zeeland. De
opstandelingen kregen daardoor de kans zich te organiseren. Alva vreesde een aanval vanuit
Frankrijk. Daar bestreden Hugenoten en katholieken elkaar. In een poging de strijd in
Frankrijk te sussen, liet de katholieke Franse koning Karel IX zijn zus trouwen met een
hugenoot, Hendrik van Navarra. De hugenoten waren naar Parijs gekomen voor de bruiloft.
Kort na de bruiloft werden bijna alle protestantse (hugenoten) leiders vermoord, behalve
Hendrik van Navarra. Deze gebeurtenis wordt de bloedbruiloft genoemd (augustus 1572).
Navarra leek in veel opzichten op van Oranje, zelfs met de manier van sterven.
Alva en Requesens slagen er niet in het verzet te onderdrukken
Alva stuurde soldaten om de Geuzen uit Holland en Zeeland te verdrijven. In het begin lukte
dat goed. Maar bij Haarlem liep het Spaanse leger vast Daarna mislukten langdurige Spaanse
belegeringen van Alkmaar en Leiden. Omdat ALva er niet in slaagde de opstand in Holland
en Zeeland te bedwingen, verving Filips II hem als landvoogd in 1573 door Requesens.
Het lukte Alva en requesens niet de opstand te onderdrukken door:
- De langdurige belegeringen van steden kostten veel geld in verhouding tot resultaten.
Filips II was voortdurend in geldnood, mede door de oorlog tegen Osmaanse Turken.
1) De Christelijke Kerk in West- Europa valt uiteen
Groeiende kritiek op de christelijke Kerk rond1500
Een verschil over het geloof leidde aan het begin van de 16e eeuw tot een scheuring binnen de
christelijke kerk.
Een deel van de critici wilde alleen misbruiken zoals de aflaathandel in de Kerk afschaffen.
Anderen besloten zich van de Kerk af te scheiden en een nieuwe Kerk te stichten of zich bij
zo’n nieuwe Kerk aan te sluiten. Zij worden hervormers genoemd en hun beweging de
Hervorming of Reformatie.
De nieuwe kerken die tegen de Oude kerk zijn worden protestants genoemd. De aanhangers
protestanten en hun godsdienstige opvattingen protestantisme. De hervormers die de grootste
aanhang kregen waren Luther en Calvijn. Hun opvattingen worden het Lutheranisme en het
Calvinisme genoemd.
De kritiek van Luther op de oude Kerk
Luther had op de volgende punten kritiek op de Oude Kerk:
- Hij was tegen de zelfgemaakte wetten en regels van de kerk.
- Hij vond dat de Bijbel ook in de volkstaal moest worden uitgegeven, zodat ze de echte
regels van het geloof konden volgen.
- Hij was tegen de aflaat. Je kwam volgens Luther in de hemel door in God te geloven.
- Luther wilde ook het pausschap, het celibaat, veel sacramenten, de heiligenvereniging
en de kloosterorden afschaffen, omdat daarover niks in de Bijbel stond.
In 1519 werd Karel V tot keizer van het Duitse rijk gekozen. Karel wilde het katholicisme
handhaven. Hij was dus tegen Luther. Maar Luther kreeg echter wel steun van veel Duitse
vorsten om de volgende redenen:
- Vorsten werden het hoofd van de Kerk.
- De vorsten konden de kloosters sluiten en hun bezittingen overnemen.
- Volgens het Lutheranisme moeten onderdanen de vorst altijd gehoorzamen.
Bij de Vrede van Ausburg in 1555 dwongen de vorsten Karel V de afspraak ‘cuius regio eius
religio’ af. Die afspraak hield in dat de vorst het geloof van zijn onderdanen voortaan
bepaalde.
Verschillen tussen het lutheranisme en het calvinisme
Twee belangrijke verschillen tussen de opvattingen van Calvijn en van Luther zijn:
- Bij de Lutheranen is de vorst het hoofd van de Kerk. Bij de calvinisten bestuurt iedere
gemeente zichzelf door een raad van gekozen ouderlingen.
- Anders dan de lutheranen mogen calvinisten tegen hun vorst in verzet komen, als deze
handelt tegen ‘Gods gebod’
In Nederland was bij het Calvinisme de aanhang het grootst tussen de twee stromingen.
2) De Opstand in de Nederlanden breekt uit
Oorzaken van de Opstand
Twee indirecte oorzaken voor het ontstaan van de Opstand waren:
- De sterke positie van de stedelijke burgerij in de Nederlanden.
- De splitsing van de christelijke Kerk door de Hervorming.
, Twee directe oorzaken voor het ontstaan van de Opstand waren:
- Karel V en Filips II gaan protestanten streng vervolgen.
- Karel V en Filips II streven naar centralisatie en ongedaan maken van privileges.
De landvoogdes en drie Collaterale Raden vormden samen in Brussel een centrale regering
voor alle gewesten. Deze machtsvergroting botste met de opkomst van de burgerij in de
steden.
Reacties van edelen en calvinisten
In april 1566 bood een groep lagere edelen aan landvoogdes Margaretha van Parma een
Smeekschrift aan met het verzoek de plakkaten af te schaffen. Ze beloofde de plakkaten
minder streng te zullen uitvoeren en stuurde het Smeekschrift door naar Filips.
Door iets meer vrijheid durfden de calvinisten zich aan openlijke acties te wagen, zoals
hagenpreken.
In augustus 1566 kwamen kleine groepjes calvinisten openlijk in verzet tegen de katholieke
Kerk tijdens de Beeldenstorm. De landvoogdes slaagde er echter in overal de orde te
herstellen.
De opstand begint
Filips II gaf de adel de schuld van de Beeldenstorm en zond hertog van Alva met een leger
naar de Nederlanden (1567). Alva werd landvoogd. Alva stelde een centrale rechtbank in, de
Raad van Beroerten (ook wel Bloedraad).
Het beleid van Alva werd de directe oorzaak van de Opstand. Vanuit het oosten vielen in
1568 Willem van Oranje en twee van zijn broers op drie plaatsen met huurlegers de
Nederlanden binnen. Ze werden helaas verslagen door legers van Alva.
Vanuit het westen vielen de Watergeuzen aan.
Eerste strijd tussen Holland en Zeeland tegen Spanje
Na de verovering van Den Briel door de Watergeuzen (1572) slaagden calvinisten erin veel
Hollandse en Zeeuwse steden en delen van Gelderland over te nemen.
Vertegenwoordigers van 12 Hollandse steden kwamen in juli 1572 in een Statenvergadering
in Dordrecht bijeen. Zij besloten:
- gezamenlijk de financiële lasten op zich te nemen.
- Willem van Oranje te erkennen als stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht.
Alva ondernam in eerste instantie weinig tegen de opstand in Holland en Zeeland. De
opstandelingen kregen daardoor de kans zich te organiseren. Alva vreesde een aanval vanuit
Frankrijk. Daar bestreden Hugenoten en katholieken elkaar. In een poging de strijd in
Frankrijk te sussen, liet de katholieke Franse koning Karel IX zijn zus trouwen met een
hugenoot, Hendrik van Navarra. De hugenoten waren naar Parijs gekomen voor de bruiloft.
Kort na de bruiloft werden bijna alle protestantse (hugenoten) leiders vermoord, behalve
Hendrik van Navarra. Deze gebeurtenis wordt de bloedbruiloft genoemd (augustus 1572).
Navarra leek in veel opzichten op van Oranje, zelfs met de manier van sterven.
Alva en Requesens slagen er niet in het verzet te onderdrukken
Alva stuurde soldaten om de Geuzen uit Holland en Zeeland te verdrijven. In het begin lukte
dat goed. Maar bij Haarlem liep het Spaanse leger vast Daarna mislukten langdurige Spaanse
belegeringen van Alkmaar en Leiden. Omdat ALva er niet in slaagde de opstand in Holland
en Zeeland te bedwingen, verving Filips II hem als landvoogd in 1573 door Requesens.
Het lukte Alva en requesens niet de opstand te onderdrukken door:
- De langdurige belegeringen van steden kostten veel geld in verhouding tot resultaten.
Filips II was voortdurend in geldnood, mede door de oorlog tegen Osmaanse Turken.
