Sofie Vandermarliere 2024
INHOUD
Les 1: Inleiding ................................................................................................................... 3
1. Inhoud & doelstellingen ............................................................................................... 3
2. Achterliggende assumpties .......................................................................................... 5
3. Praktisch ..................................................................................................................... 6
les 2: journalistiek .............................................................................................................. 6
1.1 wat is journalistiek? .............................................................................................. 6
Wanneer ontstaat de journalistieK? .............................................................................. 6
wat is journalistiek? ..................................................................................................... 6
via etymologie naar de geschiedenis .............................................................................. 7
Journalistiek = verbonden met de samenleving ............................................................. 7
Wat is een krant? ......................................................................................................... 7
1.2 de vroege ontwikkeling van journalistiek ............................................................... 8
1.2.1 de prehistorie van de journalistiek ....................................................................... 8
1.2.2 nieuws en politiek bestuur ............................................................................. 8
1.2.3 Nieuws, handel en de voorlopers van de krant ................................................ 9
1.2.4 technologie: boekdrukkunst & kranten ........................................................ 10
1.3 Evolutie van de krant in de 19e eeuw .................................................................. 11
1.3.1 Krant & politiek in de 19e eeuw.......................................................................... 11
les 3: journalistiek ............................................................................................................ 13
1.3.2 Technologie, snelheid en prijs ............................................................................ 13
1.3.3 de krant als massamedium ................................................................................ 15
bespreking tekst ......................................................................................................... 18
1.4 Journalistiek in de 20e eeuw ................................................................................. 18
les 4: Journalistiek ........................................................................................................... 21
deel 3: journalistiek vandaag ......................................................................................... 21
1.4 Journalistiek in de 20e eeuw ................................................................................ 21
1.5 Geografische diversiteit: verschillende modellen .................................................... 22
journalistiek: de conclusie .......................................................................................... 25
Deel 2: FILM................................................................................................................... 26
les 5: FILM ....................................................................................................................... 26
2.1 De geboorte en vroege ontwikkeling van de film .................................................... 26
2.2 Film tijdens het interbellum.................................................................................. 29
Les 6: duits filmexpressionisme vs. Nazi propaganda (gastles) ........................................... 33
(pre) expressionisme in de schilderkunst ....................................................................... 33
1
, Sofie Vandermarliere 2024
Scandinavische pionierscinema .................................................................................. 34
Das Kabinett des Dr. Caligari (1919-1920) .................................................................. 35
“Nosferatu, einde Symphonie des Grauens“ (1922) ...................................................... 35
„Triumph des Willens“ (1935) ..................................................................................... 35
Ontaarde kunst .......................................................................................................... 36
Les 7: de verdere ontwikkeling en veranderende filmpraktijken ......................................... 36
2.2 Film tijdens het interbellum ..................................................................................... 37
2.2.4 Film in België in het interbellum ........................................................................ 37
2.3 Filmproductie en -consumptie na WO II ................................................................... 37
2.3.1 Veranderingen in Hollywood .............................................................................. 37
2.4 de disciplinering van film ......................................................................................... 41
2.4.1 de veronderstelde kracht van film ...................................................................... 41
2.4.2 de disciplinering van film in België ..................................................................... 41
2.4.3 Hollywood en de disciplinering van film ............................................................. 43
2.4.4 Filmkeuring vandaag ......................................................................................... 44
Literatuur module film ............................................................................................... 45
Les 8: omroep ................................................................................................................... 45
3.1 de vroege ontwikkeling van radio-omroepen ............................................................. 45
3.1.1 De vroege geschiedenis van de radio-omroep ...................................................... 45
3.1.2 commerciële actoren .......................................................................................... 45
3.1.3 Politieke actoren ................................................................................................ 46
3.2 Het ontstaan van commerciële omroepen ................................................................. 46
3.2.1 het Commerciële omroepmodel & ideologie......................................................... 46
3.2.2 De ‘networks’ ..................................................................................................... 47
3.2.3 de centrale rol van reclame ................................................................................ 48
3.3 de komst van de publieke omroep ............................................................................ 48
3.3.1 de publieke omroep in europa ............................................................................ 48
3.3.2 overheidscontrole en financiering ....................................................................... 50
3.3.3 Openbare omroep & verzuiling ........................................................................... 51
3.3.4 de verdere evolutie van de openbare omroep in België ........................................ 53
3.4 de Komst van televisie ............................................................................................. 53
3.4.2 televisie in België ............................................................................................... 54
Les 9: omroep ................................................................................................................... 55
3.5 de publieke omroepfilosofie ...................................................................................... 55
Tekst publieke televisie ............................................................................................... 55
3.5.1 de omroep EN de staat ....................................................................................... 55
3.5.2 Drie peilers ........................................................................................................ 56
3.5.3 openbare omroep & nationale identiteit.............................................................. 58
2
, Sofie Vandermarliere 2024
3.6 De komst van commerciële televisie ......................................................................... 60
3.6.1 een veranderende samenleving .......................................................................... 60
3.6.2 de komst van VTM ............................................................................................. 61
3.6.3 Visie op plaats in mediabestel: een blijvende discussie ....................................... 62
Les 10: Propaganda .......................................................................................................... 63
4.1 Wat is propaganda? ................................................................................................. 63
4.2 De ontwikkeling van propaganda in de 20e eeuw ..................................................... 65
4.2.1 Ontwikkeling van de massamaatschappij en –democratie................................... 65
4.2.2 Ontwikkeling van massamedia........................................................................... 65
4.2.3 Totale oorlogen en koude oorlog ......................................................................... 66
4.3 De professionalisering van propaganda .................................................................... 66
4.3.1 WOI en georganiseerde propaganda ................................................................... 67
4.3.2 Totalitarisme en alomtegenwoordige propaganda ............................................... 69
4.3.3 Propaganda in het Bolsjewisme en de Sovjetunie ............................................... 70
4.3.4 Nazi-propaganda .......................................................................................... 71
Les 11: propaganda .......................................................................................................... 72
4.4 Elementaire principes van propaganda .................................................................... 72
4.4.1 Propagandatechnieken ...................................................................................... 72
4.4.2 witte, grijze en zwarte propaganda ..................................................................... 73
4.4.3 10 principes van oorlogspropaganda .................................................................. 73
recapitulatie .................................................................................................................. 78
LES 1: INLEIDING
1. INHOUD & DOELSTELLINGEN
Dit opleidingsonderdeel focust op de geschiedenis van de massamedia en
massacommunicatie. De cursus behandelt de geschiedenis van een aantal cruciale media- en
communicatiefenomenen en gaat in op de politieke, culturele, sociale, technologische,
juridische, en economische actoren en ontwikkelingen die deze geschiedenis kenmerken en
sturen.
Focus op massamedia, vooral periode vanaf de 19e eeuw
o Focus op de verschillende ontwikkelingen & actoren die deze geschiedenis
sturen
▪ Politiek
▪ Cultureel
▪ Sociaal
▪ Technologisch
▪ Juridisch
▪ Economisch
Technologie als één van de bepalende factoren in de geschiedenis van de media (de
meest bepalende factor)
3
, Sofie Vandermarliere 2024
• Verschillende benaderingen van mediageschiedenis
2 benaderingen
o Media = communicatietechnologieën
o Media als institutie(s)
• Afhankelijk van definitie en perspectief op ‘media’
➙ Media als communicatietechnologieën
➙ Media als instelling - “de media” (zoals onderwijs, de kerk, politiek)
• Geen chronologisch overzicht nieuwe technologieën
➙ Media-instellingen en communicatiepraktijken in historisch
perspectief
➙ 4 modules
4 modules:
1.Journalistiek
2.Film
3.Omroep
4.Propaganda
Chronologische &
thematische
bespreking per module
Aandacht voor sociale,
economische, technologische &
politieke dimensie
Dimensies doorheen verschillende
modules:
• Wisselwerking technologie-
samenleving
o Technologie alleen is niet genoeg!
• Terugkeren van dezelfde debatten en politieke twistpunten
• De rol en macht van de staat, politieke actoren en commerciële actoren en de relatie
tussen hen
• De rol van ideologie in relatie met macht
• Economische concentratietendensen
• Parallellen tussen én specificiteiten van landen en regio’s (o.a. VS-Europa; België-
Nederland)
• Media en nationale identiteit en belangen
• De geschiedenis van een aantal belangrijke media– en communicatiefenomenen en –
instituties ontdekken
➙ Verbanden leggen
➙ De belangrijkste actoren identificeren en hun rol in die geschiedenis duiden
4
INHOUD
Les 1: Inleiding ................................................................................................................... 3
1. Inhoud & doelstellingen ............................................................................................... 3
2. Achterliggende assumpties .......................................................................................... 5
3. Praktisch ..................................................................................................................... 6
les 2: journalistiek .............................................................................................................. 6
1.1 wat is journalistiek? .............................................................................................. 6
Wanneer ontstaat de journalistieK? .............................................................................. 6
wat is journalistiek? ..................................................................................................... 6
via etymologie naar de geschiedenis .............................................................................. 7
Journalistiek = verbonden met de samenleving ............................................................. 7
Wat is een krant? ......................................................................................................... 7
1.2 de vroege ontwikkeling van journalistiek ............................................................... 8
1.2.1 de prehistorie van de journalistiek ....................................................................... 8
1.2.2 nieuws en politiek bestuur ............................................................................. 8
1.2.3 Nieuws, handel en de voorlopers van de krant ................................................ 9
1.2.4 technologie: boekdrukkunst & kranten ........................................................ 10
1.3 Evolutie van de krant in de 19e eeuw .................................................................. 11
1.3.1 Krant & politiek in de 19e eeuw.......................................................................... 11
les 3: journalistiek ............................................................................................................ 13
1.3.2 Technologie, snelheid en prijs ............................................................................ 13
1.3.3 de krant als massamedium ................................................................................ 15
bespreking tekst ......................................................................................................... 18
1.4 Journalistiek in de 20e eeuw ................................................................................. 18
les 4: Journalistiek ........................................................................................................... 21
deel 3: journalistiek vandaag ......................................................................................... 21
1.4 Journalistiek in de 20e eeuw ................................................................................ 21
1.5 Geografische diversiteit: verschillende modellen .................................................... 22
journalistiek: de conclusie .......................................................................................... 25
Deel 2: FILM................................................................................................................... 26
les 5: FILM ....................................................................................................................... 26
2.1 De geboorte en vroege ontwikkeling van de film .................................................... 26
2.2 Film tijdens het interbellum.................................................................................. 29
Les 6: duits filmexpressionisme vs. Nazi propaganda (gastles) ........................................... 33
(pre) expressionisme in de schilderkunst ....................................................................... 33
1
, Sofie Vandermarliere 2024
Scandinavische pionierscinema .................................................................................. 34
Das Kabinett des Dr. Caligari (1919-1920) .................................................................. 35
“Nosferatu, einde Symphonie des Grauens“ (1922) ...................................................... 35
„Triumph des Willens“ (1935) ..................................................................................... 35
Ontaarde kunst .......................................................................................................... 36
Les 7: de verdere ontwikkeling en veranderende filmpraktijken ......................................... 36
2.2 Film tijdens het interbellum ..................................................................................... 37
2.2.4 Film in België in het interbellum ........................................................................ 37
2.3 Filmproductie en -consumptie na WO II ................................................................... 37
2.3.1 Veranderingen in Hollywood .............................................................................. 37
2.4 de disciplinering van film ......................................................................................... 41
2.4.1 de veronderstelde kracht van film ...................................................................... 41
2.4.2 de disciplinering van film in België ..................................................................... 41
2.4.3 Hollywood en de disciplinering van film ............................................................. 43
2.4.4 Filmkeuring vandaag ......................................................................................... 44
Literatuur module film ............................................................................................... 45
Les 8: omroep ................................................................................................................... 45
3.1 de vroege ontwikkeling van radio-omroepen ............................................................. 45
3.1.1 De vroege geschiedenis van de radio-omroep ...................................................... 45
3.1.2 commerciële actoren .......................................................................................... 45
3.1.3 Politieke actoren ................................................................................................ 46
3.2 Het ontstaan van commerciële omroepen ................................................................. 46
3.2.1 het Commerciële omroepmodel & ideologie......................................................... 46
3.2.2 De ‘networks’ ..................................................................................................... 47
3.2.3 de centrale rol van reclame ................................................................................ 48
3.3 de komst van de publieke omroep ............................................................................ 48
3.3.1 de publieke omroep in europa ............................................................................ 48
3.3.2 overheidscontrole en financiering ....................................................................... 50
3.3.3 Openbare omroep & verzuiling ........................................................................... 51
3.3.4 de verdere evolutie van de openbare omroep in België ........................................ 53
3.4 de Komst van televisie ............................................................................................. 53
3.4.2 televisie in België ............................................................................................... 54
Les 9: omroep ................................................................................................................... 55
3.5 de publieke omroepfilosofie ...................................................................................... 55
Tekst publieke televisie ............................................................................................... 55
3.5.1 de omroep EN de staat ....................................................................................... 55
3.5.2 Drie peilers ........................................................................................................ 56
3.5.3 openbare omroep & nationale identiteit.............................................................. 58
2
, Sofie Vandermarliere 2024
3.6 De komst van commerciële televisie ......................................................................... 60
3.6.1 een veranderende samenleving .......................................................................... 60
3.6.2 de komst van VTM ............................................................................................. 61
3.6.3 Visie op plaats in mediabestel: een blijvende discussie ....................................... 62
Les 10: Propaganda .......................................................................................................... 63
4.1 Wat is propaganda? ................................................................................................. 63
4.2 De ontwikkeling van propaganda in de 20e eeuw ..................................................... 65
4.2.1 Ontwikkeling van de massamaatschappij en –democratie................................... 65
4.2.2 Ontwikkeling van massamedia........................................................................... 65
4.2.3 Totale oorlogen en koude oorlog ......................................................................... 66
4.3 De professionalisering van propaganda .................................................................... 66
4.3.1 WOI en georganiseerde propaganda ................................................................... 67
4.3.2 Totalitarisme en alomtegenwoordige propaganda ............................................... 69
4.3.3 Propaganda in het Bolsjewisme en de Sovjetunie ............................................... 70
4.3.4 Nazi-propaganda .......................................................................................... 71
Les 11: propaganda .......................................................................................................... 72
4.4 Elementaire principes van propaganda .................................................................... 72
4.4.1 Propagandatechnieken ...................................................................................... 72
4.4.2 witte, grijze en zwarte propaganda ..................................................................... 73
4.4.3 10 principes van oorlogspropaganda .................................................................. 73
recapitulatie .................................................................................................................. 78
LES 1: INLEIDING
1. INHOUD & DOELSTELLINGEN
Dit opleidingsonderdeel focust op de geschiedenis van de massamedia en
massacommunicatie. De cursus behandelt de geschiedenis van een aantal cruciale media- en
communicatiefenomenen en gaat in op de politieke, culturele, sociale, technologische,
juridische, en economische actoren en ontwikkelingen die deze geschiedenis kenmerken en
sturen.
Focus op massamedia, vooral periode vanaf de 19e eeuw
o Focus op de verschillende ontwikkelingen & actoren die deze geschiedenis
sturen
▪ Politiek
▪ Cultureel
▪ Sociaal
▪ Technologisch
▪ Juridisch
▪ Economisch
Technologie als één van de bepalende factoren in de geschiedenis van de media (de
meest bepalende factor)
3
, Sofie Vandermarliere 2024
• Verschillende benaderingen van mediageschiedenis
2 benaderingen
o Media = communicatietechnologieën
o Media als institutie(s)
• Afhankelijk van definitie en perspectief op ‘media’
➙ Media als communicatietechnologieën
➙ Media als instelling - “de media” (zoals onderwijs, de kerk, politiek)
• Geen chronologisch overzicht nieuwe technologieën
➙ Media-instellingen en communicatiepraktijken in historisch
perspectief
➙ 4 modules
4 modules:
1.Journalistiek
2.Film
3.Omroep
4.Propaganda
Chronologische &
thematische
bespreking per module
Aandacht voor sociale,
economische, technologische &
politieke dimensie
Dimensies doorheen verschillende
modules:
• Wisselwerking technologie-
samenleving
o Technologie alleen is niet genoeg!
• Terugkeren van dezelfde debatten en politieke twistpunten
• De rol en macht van de staat, politieke actoren en commerciële actoren en de relatie
tussen hen
• De rol van ideologie in relatie met macht
• Economische concentratietendensen
• Parallellen tussen én specificiteiten van landen en regio’s (o.a. VS-Europa; België-
Nederland)
• Media en nationale identiteit en belangen
• De geschiedenis van een aantal belangrijke media– en communicatiefenomenen en –
instituties ontdekken
➙ Verbanden leggen
➙ De belangrijkste actoren identificeren en hun rol in die geschiedenis duiden
4
