JOURNALISTIEKE NIEUWSGARING & PRODUCTIE
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1: inleiding, van massa- naar netwerkmaatschappij...........................................5
journalistiek: een kind van haar tijd...................................................................................................... 5
massamaatschappijtheorie................................................................................................................... 5
netwerkmaatschappij............................................................................................................................ 5
digitalisering......................................................................................................................................... 6
impact op journalistiek.......................................................................................................................... 7
gevolgen van de netwerkmaatschappij voor journalistiek....................................................................7
tegengestelde visies op evolutie van journalistiek in de netwerkmaatschappij....................................8
Pessimistisch: commercialisering...................................................................................................... 8
Optimistisch: netwerkjournalistiek..................................................................................................... 8
conclusie............................................................................................................................................... 8
hoofdstuk 2.1: Wie is journalist.........................................................................................9
inleiding................................................................................................................................................ 9
Wie is de journalist? Boundary work.................................................................................................. 9
wie is de journalist? poging tot definitie................................................................................................ 9
invalshoek 1: defenitie van journalist gerelateerd aan journalistiek als beroep vs journalistiek als
vakmanschap...................................................................................................................................... 10
Journalistiek als vakmanschap......................................................................................................... 10
Journalistiek als beroep.................................................................................................................... 10
invalshoek 2: definitie van journalist gerelateerd aan recht vs ethiek................................................11
Rechtsdomein.................................................................................................................................. 11
Ethiek.............................................................................................................................................. 11
rolopvattingen van professionele journalisten....................................................................................11
Normatieve versus analytische traditie (Hanitzsch & Vos, 2018).....................................................11
journalistieke rollen binnen het dagdaagelijkse leven.....................................................................13
Journalist van de toekomst................................................................................................................. 13
Hoofdstuk 2.2 het profiel van de professionele journalist.................................................14
Inleiding.............................................................................................................................................. 14
Beroepsjournalist................................................................................................................................ 14
de eerste PROFIELSTUDIES................................................................................................................. 14
het profiel van de Belgische journalist in 2018...................................................................................15
sociaaldemografische kenmerken................................................................................................... 15
opleiding en diploma....................................................................................................................... 15
politieke opvattingen....................................................................................................................... 15
werksituatie//statuut........................................................................................................................ 15
werkvoorwaarden//netto inkomen................................................................................................... 15
vrouwen in de journalistiek.............................................................................................................. 15
1
, wat doet de belgische journalist?........................................................................................................ 16
brongebruik//informatiekanalen (pwp)............................................................................................. 16
brongebruik// risico’s tot juridische vervolging “slapping”...............................................................16
wat denkt de belgische jounralist?...................................................................................................... 16
gastles pieter knapen..................................................................................................... 17
gastles eva dumon: berichten over zelfdoding.................................................................18
suïcide en preventie............................................................................................................................ 18
impact van media............................................................................................................................... 18
richtlijnen............................................................................................................................................ 19
Hoofdstuk 3.1: nieuwsselectie.........................................................................................20
Vroege sociologische periode............................................................................................................. 20
Middenperiode sociologisch onderzoek............................................................................................... 22
late periode sociologisch onderzoek................................................................................................... 23
integratie verschillende periodes van sociologisch onderzoek naar nieuwsselectie............................24
nieuwsselectie in de netwerkmaatscappij........................................................................................... 24
hoofdstuk 3.2 het brongebruik van journalisten...............................................................26
inleiding.............................................................................................................................................. 26
historisch overzicht van onderzoek naar journalistieke bronnen.........................................................26
vroege sociologische periode: de journalist als individuele beslisser..................................................26
middenperiode van sociologische studies naar nieuwsselectie...........................................................26
late periode van sociologische studies................................................................................................ 27
journalistieke bronnen in de netwerkmaatschappij.............................................................................28
de pessimistische visie: churnalism................................................................................................. 28
de optimistische visie: de sociale media en nieuwsbronnen............................................................29
conclusie............................................................................................................................................. 29
hoofdstuk 3.3 Framing in nieuwsmedia............................................................................29
inleiding.............................................................................................................................................. 30
het ontstaan en de evolutie van framing............................................................................................ 30
media-versus audienceframes............................................................................................................ 30
mediaframes: definitie en voorbeelden...........................................................................................30
audienceframes: definiëring............................................................................................................ 31
mediaframes verder uitgediept en onderzocht...................................................................................32
diverse frames in het framingsproces................................................................................................. 33
de framebuildingfase....................................................................................................................... 33
de framesettingfase......................................................................................................................... 34
frame-effecten................................................................................................................................. 34
empirisch onderzoeken van mediaframes.......................................................................................... 35
inductief versus deductief................................................................................................................ 35
kwalitatief vs kwantitatief................................................................................................................ 35
hoofdstuk 4: het publiek als nieuwsconsument................................................................35
2
, inleiding.............................................................................................................................................. 35
inzicht publiek: 3 benaderingen.......................................................................................................... 35
audience-as-outcome...................................................................................................................... 35
audience- as-mass........................................................................................................................... 36
audience as-agent........................................................................................................................... 36
doorsnedes...................................................................................................................................... 36
inzicht publiek: impact nagaan........................................................................................................ 36
inzicht publiek: meten..................................................................................................................... 36
inzich publiek: begrijpen.................................................................................................................. 37
inspelen op behoeftes publiek............................................................................................................ 38
de jonge nieuwsconsument: kranten/nieuws in klas........................................................................38
de jonge nieuwsconsument: belangrijkste nieuwskanalen...............................................................38
personalisering van nieuws: the daily me........................................................................................38
nieuwsproductie: het publiek als nieuwsproducent..........................................................39
burgerjournalistiek.............................................................................................................................. 39
definitie........................................................................................................................................... 39
subdomeinen................................................................................................................................... 39
uitdagingen..................................................................................................................................... 40
toekomst?........................................................................................................................................ 40
participatieve journalistiek.................................................................................................................. 40
definitie........................................................................................................................................... 40
uitdagingen..................................................................................................................................... 40
hoofdstuk 5: businessmodellen van nieuwsorganisaties..................................................42
Waarom businessmodellen?............................................................................................................... 42
dagbladen........................................................................................................................................... 42
oorzaken verval inkomsten.............................................................................................................. 42
uitdagingen in online omgeving.......................................................................................................... 42
Adverteren in een netwerkomgeving............................................................................................... 42
Strijd om de lezer............................................................................................................................. 43
Ontwrichte distributie...................................................................................................................... 43
op zoek naar nieuwe inkomsten......................................................................................................... 43
Advertenties.................................................................................................................................... 44
Lezers.............................................................................................................................................. 44
Diversificatie.................................................................................................................................... 45
audiovisuele nieuwsmedia.................................................................................................................. 45
net-native nieuwsmedia...................................................................................................................... 45
Verbetering op komst?........................................................................................................................ 45
conclusie............................................................................................................................................. 45
hoofdstuk 6: actueel debat: fake news............................................................................47
inleiding.............................................................................................................................................. 47
fake news: nieuw sinds 2016?............................................................................................................ 47
fake news: waarom vandaag bovenaan de agenda?...........................................................................47
fake news: definitie............................................................................................................................. 47
fake news als genre......................................................................................................................... 48
fake news als label.......................................................................................................................... 49
fake news buzzword........................................................................................................................ 50
3
, impact van fake news......................................................................................................................... 50
hoe en door wie kan fake news worden aangepakt?...........................................................................51
de overheid en het beleid................................................................................................................ 51
de media en journalisten................................................................................................................. 51
technologie- en platformaanbieders................................................................................................51
het publiek....................................................................................................................................... 51
tips om fake news te herkennen......................................................................................................... 51
gastles lonne van erp...................................................................................................... 52
Gastles: Business model, cross-publisher bundling...........................................................53
Platformisering van het nieuwsmediasysteem....................................................................................53
Bedrijfsmodellen van journalistieke producten...................................................................................53
Journalistiek als een ‘gratis goed’....................................................................................................... 54
Perceptie van digitale entertainmentabonnementen..........................................................................54
Krantenbundels................................................................................................................................... 55
Bundelcontext................................................................................................................................. 55
Background..................................................................................................................................... 56
Basic Structure of the European media system...............................................................................56
Voorkeuren voor cross-publisherbundeling......................................................................................56
Theorie van de voorspellende waarde van bundeling.........................................................................57
conclusie............................................................................................................................................. 58
4
,HOOFDSTUK 1: INLEIDING, VAN MASSA- NAAR NETWERKMAATSCHAPPIJ
JOURNALISTIEK: EEN KIND VAN HAAR TIJD
Journalistiek zal er altijd anders uitzien als je het bekijkt in verschillende contexten
komst van sociale media veranderen hoe we kijken naar nieuws
Hoe nieuws eruitziet is sterk veranderd, maar de essentie is wel redelijk hetzelfde gebleven
Nieuwe technologische vernieuwingen dagen de status quo van een maatschappij uit
introductie internet zorgde voor een disruptie: zorgde voor een nieuwe soort maatschappij nl de
netwerkmaatschappij
MASSAMAATSCHAPPIJTHEORIE
Eind 19de eeuw evolutie van kranten tot massamedium en in de loop van de 20ste eeuw radio en
televisie
Massacommunicatie = eenrichtingsverkeer in een lineair proces: “het verspreiden van boodschappen
via media start bij de communicator die het via een medium naar een massa ontvangers verstuurt”
(Loisen & Joye, 2018, p.142). Je hebt een zender, boodschap en ontvanger. Massa is een homogene,
passieve groep die heel beïnvloedbaar is.
Nieuwsorganisaties hebben een monopolie op nieuwsproductie en nieuwsdistributie. Ze verzamelen en
filteren boodschappen van zenders (de bronnen in het nieuws) en verspreiden die naar een groot
publiek. De toegang tot het nieuws wordt met andere woorden gecontroleerd door journalisten. En het
geselecteerde nieuws wordt in een lineair proces verspreid naar een passief en manipuleerbaar
publiek. Er is weinig of geen interactie tussen journalisten en hun publiek.
vanaf dan werden er vragen gesteld over de effecten van de media, zeer negatieve visie op de
effecten van media
Oorspronkelijk erg negatieve visie op effecten van media en publiek als passieve massa (cf.
injectienaaldtheorie, War of the Worlds 1938, )
Vanaf de jaren 1950: groeiende kritiek, er wordt meer rekening gehouden met de complexiteit van
het communicatieproces
- Niet gebaseerd op systematisch wetenschappelijk onderzoek (cf. relatie tussen
mediaberichtgeving en criminaliteit in de jaren 30)
o Berichtgeving over criminaliteit zou aanleiding geven tot het plegen van criminele
feiten, media rapporteerde meer over criminaliteit omdat er meer criminaliteit
gepleegd werd
- Invloed van de massamedia overschat, evenals de passiviteit van het publiek. Het is te
simplistisch om zowel zender als ontvanger voor te stellen als een monolithisch blok, het
publiek werd onderschat
Een meer genuanceerde versie van de massamaatschappijtheorie houdt meer rekening met de
complexiteit van het communicatieproces
NETWERKMAATSCHAPPIJ
5
, De komst van computers in de jaren zeventig luidde het einde van de industriële samenleving en de
start van de informatiesamenleving in. Informatie wordt een grondstof die kan verhandeld worden in de
maatschappij
De netwerkmaatschappij volgde pas in een tweede fase in de jaren negentig door de introductie van
internet en het wegvallen van tijd- en ruimtebeperkingen. Door de komst van het internet werd heel
het lineair proces door elkaar geschud. Er is niet maar 1 dominante zender meer, volume is niet meer
beperkt disruptief
Tijdens het laatste decennium wordt de netwerkmaatschappij bovendien gekenmerkt door mobiele
technologie en verregaande gebruikersparticipatie door de introductie van sociale media. Niet meer
beperkt door de fysieke locatie van een netwerk
De twee centrale kenmerken van de netwerkmaatschappij zijn digitalisering en globalisering
digitalisering gaat over het technologische
globalisering wordt versterkt door de komst van internet, doordat de tijd en ruimtebeperkingen
wegvallen
MANUEL CASTELLS PUBLICEERDE EEN OMVANGRIJK DRIELUIK ‘THE INFORMATION AGE: Economy,
Society, and Culture’ (1996) waar hij in het eerste deel (‘The Rise of the Network Society’) zijn visie op
de maatschappelijke veranderingen ten gevolge van digitalisering uiteenzet
Zijn focus ligt in eerste instantie op de veranderingen in de kapitalistische economie. Waar het in de
industriële samenleving nog energiebronnen (kapitaal en arbeid) waren die garant stonden voor
productiviteitsgroei, zijn kennis en informatie de nieuwe bronnen van productiviteit in de
‘netwerkeconomie’ (wat hij informationeel kapitalisme noemt).
Aan de basis van de netwerkmaatschappij liggen netwerken, is het centrale element van organisatie
Castells: grote nadruk op het belang van elektronische netwerken als
drijvers van maatschappelijke verandering (kritiek: technologisch
determinisme)
Elektronische informatienetwerken zijn de nieuwe dominante sociale
structuren. Zij verbinden actoren over de hele wereld in real time met
elkaar en maken informatie- of kapitaalstromen mogelijk zonder tijd-
en ruimtebeperkingen. Digitalisering gaat bijgevolg hand in hand met
verregaande globalisering
Los van je materiële middelen kan je jezelf opwerken naar een
centrale speler in de elektronische netwerken door de informatie die je bezit.
Knooppunten: waar mensen samenkomen, communiceren, kennis delen
hoe beter geconnecteerd, hoe meer netwerken je hebt, hoe belangrijker je bent
De structuur van netwerken is daardoor meer open en dynamisch, en laat meer ruimte voor niet-elites
om bottom-up een machtspositie uit te bouwen. De macht van deze actoren hangt namelijk vooral af
van de (centrale) positie die ze in het netwerk innemen. Deze positie wordt bepaald door het vermogen
van de actor om het netwerk te versterken met extra informatie. Vb influencers
De toegang tot de elite is bijgevolg meer open dan in de massamaatschappij. Het is niet meer enkel het
bezit van de productiemiddelen die toegang tot de elite bepalen, maar ook bezit van informatie en
kennis. Macht behoort toe aan diegenen die de informatiestromen kunnen controleren. Deze nieuwe
groep van ‘informational elites’ zijn bovendien niet afhankelijk van socio-politieke controle binnen
nationale grenzen, maar zijn kosmopolitisch. Ze vormen een eigen afgeschermde ’society’ en delen een
(homogene) levensstijl die culturele grenzen overstijgt.
DIGITALISERING
Nieuwe technologieën leggen de basis voor globaliseringsprocessen.
Ze maken de uitwisseling van informatie op globale schaal mogelijk, en de beperkingen van tijd en
ruimte worden daarbij steeds meer doorbroken
Poging tot definitie
6
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1: inleiding, van massa- naar netwerkmaatschappij...........................................5
journalistiek: een kind van haar tijd...................................................................................................... 5
massamaatschappijtheorie................................................................................................................... 5
netwerkmaatschappij............................................................................................................................ 5
digitalisering......................................................................................................................................... 6
impact op journalistiek.......................................................................................................................... 7
gevolgen van de netwerkmaatschappij voor journalistiek....................................................................7
tegengestelde visies op evolutie van journalistiek in de netwerkmaatschappij....................................8
Pessimistisch: commercialisering...................................................................................................... 8
Optimistisch: netwerkjournalistiek..................................................................................................... 8
conclusie............................................................................................................................................... 8
hoofdstuk 2.1: Wie is journalist.........................................................................................9
inleiding................................................................................................................................................ 9
Wie is de journalist? Boundary work.................................................................................................. 9
wie is de journalist? poging tot definitie................................................................................................ 9
invalshoek 1: defenitie van journalist gerelateerd aan journalistiek als beroep vs journalistiek als
vakmanschap...................................................................................................................................... 10
Journalistiek als vakmanschap......................................................................................................... 10
Journalistiek als beroep.................................................................................................................... 10
invalshoek 2: definitie van journalist gerelateerd aan recht vs ethiek................................................11
Rechtsdomein.................................................................................................................................. 11
Ethiek.............................................................................................................................................. 11
rolopvattingen van professionele journalisten....................................................................................11
Normatieve versus analytische traditie (Hanitzsch & Vos, 2018).....................................................11
journalistieke rollen binnen het dagdaagelijkse leven.....................................................................13
Journalist van de toekomst................................................................................................................. 13
Hoofdstuk 2.2 het profiel van de professionele journalist.................................................14
Inleiding.............................................................................................................................................. 14
Beroepsjournalist................................................................................................................................ 14
de eerste PROFIELSTUDIES................................................................................................................. 14
het profiel van de Belgische journalist in 2018...................................................................................15
sociaaldemografische kenmerken................................................................................................... 15
opleiding en diploma....................................................................................................................... 15
politieke opvattingen....................................................................................................................... 15
werksituatie//statuut........................................................................................................................ 15
werkvoorwaarden//netto inkomen................................................................................................... 15
vrouwen in de journalistiek.............................................................................................................. 15
1
, wat doet de belgische journalist?........................................................................................................ 16
brongebruik//informatiekanalen (pwp)............................................................................................. 16
brongebruik// risico’s tot juridische vervolging “slapping”...............................................................16
wat denkt de belgische jounralist?...................................................................................................... 16
gastles pieter knapen..................................................................................................... 17
gastles eva dumon: berichten over zelfdoding.................................................................18
suïcide en preventie............................................................................................................................ 18
impact van media............................................................................................................................... 18
richtlijnen............................................................................................................................................ 19
Hoofdstuk 3.1: nieuwsselectie.........................................................................................20
Vroege sociologische periode............................................................................................................. 20
Middenperiode sociologisch onderzoek............................................................................................... 22
late periode sociologisch onderzoek................................................................................................... 23
integratie verschillende periodes van sociologisch onderzoek naar nieuwsselectie............................24
nieuwsselectie in de netwerkmaatscappij........................................................................................... 24
hoofdstuk 3.2 het brongebruik van journalisten...............................................................26
inleiding.............................................................................................................................................. 26
historisch overzicht van onderzoek naar journalistieke bronnen.........................................................26
vroege sociologische periode: de journalist als individuele beslisser..................................................26
middenperiode van sociologische studies naar nieuwsselectie...........................................................26
late periode van sociologische studies................................................................................................ 27
journalistieke bronnen in de netwerkmaatschappij.............................................................................28
de pessimistische visie: churnalism................................................................................................. 28
de optimistische visie: de sociale media en nieuwsbronnen............................................................29
conclusie............................................................................................................................................. 29
hoofdstuk 3.3 Framing in nieuwsmedia............................................................................29
inleiding.............................................................................................................................................. 30
het ontstaan en de evolutie van framing............................................................................................ 30
media-versus audienceframes............................................................................................................ 30
mediaframes: definitie en voorbeelden...........................................................................................30
audienceframes: definiëring............................................................................................................ 31
mediaframes verder uitgediept en onderzocht...................................................................................32
diverse frames in het framingsproces................................................................................................. 33
de framebuildingfase....................................................................................................................... 33
de framesettingfase......................................................................................................................... 34
frame-effecten................................................................................................................................. 34
empirisch onderzoeken van mediaframes.......................................................................................... 35
inductief versus deductief................................................................................................................ 35
kwalitatief vs kwantitatief................................................................................................................ 35
hoofdstuk 4: het publiek als nieuwsconsument................................................................35
2
, inleiding.............................................................................................................................................. 35
inzicht publiek: 3 benaderingen.......................................................................................................... 35
audience-as-outcome...................................................................................................................... 35
audience- as-mass........................................................................................................................... 36
audience as-agent........................................................................................................................... 36
doorsnedes...................................................................................................................................... 36
inzicht publiek: impact nagaan........................................................................................................ 36
inzicht publiek: meten..................................................................................................................... 36
inzich publiek: begrijpen.................................................................................................................. 37
inspelen op behoeftes publiek............................................................................................................ 38
de jonge nieuwsconsument: kranten/nieuws in klas........................................................................38
de jonge nieuwsconsument: belangrijkste nieuwskanalen...............................................................38
personalisering van nieuws: the daily me........................................................................................38
nieuwsproductie: het publiek als nieuwsproducent..........................................................39
burgerjournalistiek.............................................................................................................................. 39
definitie........................................................................................................................................... 39
subdomeinen................................................................................................................................... 39
uitdagingen..................................................................................................................................... 40
toekomst?........................................................................................................................................ 40
participatieve journalistiek.................................................................................................................. 40
definitie........................................................................................................................................... 40
uitdagingen..................................................................................................................................... 40
hoofdstuk 5: businessmodellen van nieuwsorganisaties..................................................42
Waarom businessmodellen?............................................................................................................... 42
dagbladen........................................................................................................................................... 42
oorzaken verval inkomsten.............................................................................................................. 42
uitdagingen in online omgeving.......................................................................................................... 42
Adverteren in een netwerkomgeving............................................................................................... 42
Strijd om de lezer............................................................................................................................. 43
Ontwrichte distributie...................................................................................................................... 43
op zoek naar nieuwe inkomsten......................................................................................................... 43
Advertenties.................................................................................................................................... 44
Lezers.............................................................................................................................................. 44
Diversificatie.................................................................................................................................... 45
audiovisuele nieuwsmedia.................................................................................................................. 45
net-native nieuwsmedia...................................................................................................................... 45
Verbetering op komst?........................................................................................................................ 45
conclusie............................................................................................................................................. 45
hoofdstuk 6: actueel debat: fake news............................................................................47
inleiding.............................................................................................................................................. 47
fake news: nieuw sinds 2016?............................................................................................................ 47
fake news: waarom vandaag bovenaan de agenda?...........................................................................47
fake news: definitie............................................................................................................................. 47
fake news als genre......................................................................................................................... 48
fake news als label.......................................................................................................................... 49
fake news buzzword........................................................................................................................ 50
3
, impact van fake news......................................................................................................................... 50
hoe en door wie kan fake news worden aangepakt?...........................................................................51
de overheid en het beleid................................................................................................................ 51
de media en journalisten................................................................................................................. 51
technologie- en platformaanbieders................................................................................................51
het publiek....................................................................................................................................... 51
tips om fake news te herkennen......................................................................................................... 51
gastles lonne van erp...................................................................................................... 52
Gastles: Business model, cross-publisher bundling...........................................................53
Platformisering van het nieuwsmediasysteem....................................................................................53
Bedrijfsmodellen van journalistieke producten...................................................................................53
Journalistiek als een ‘gratis goed’....................................................................................................... 54
Perceptie van digitale entertainmentabonnementen..........................................................................54
Krantenbundels................................................................................................................................... 55
Bundelcontext................................................................................................................................. 55
Background..................................................................................................................................... 56
Basic Structure of the European media system...............................................................................56
Voorkeuren voor cross-publisherbundeling......................................................................................56
Theorie van de voorspellende waarde van bundeling.........................................................................57
conclusie............................................................................................................................................. 58
4
,HOOFDSTUK 1: INLEIDING, VAN MASSA- NAAR NETWERKMAATSCHAPPIJ
JOURNALISTIEK: EEN KIND VAN HAAR TIJD
Journalistiek zal er altijd anders uitzien als je het bekijkt in verschillende contexten
komst van sociale media veranderen hoe we kijken naar nieuws
Hoe nieuws eruitziet is sterk veranderd, maar de essentie is wel redelijk hetzelfde gebleven
Nieuwe technologische vernieuwingen dagen de status quo van een maatschappij uit
introductie internet zorgde voor een disruptie: zorgde voor een nieuwe soort maatschappij nl de
netwerkmaatschappij
MASSAMAATSCHAPPIJTHEORIE
Eind 19de eeuw evolutie van kranten tot massamedium en in de loop van de 20ste eeuw radio en
televisie
Massacommunicatie = eenrichtingsverkeer in een lineair proces: “het verspreiden van boodschappen
via media start bij de communicator die het via een medium naar een massa ontvangers verstuurt”
(Loisen & Joye, 2018, p.142). Je hebt een zender, boodschap en ontvanger. Massa is een homogene,
passieve groep die heel beïnvloedbaar is.
Nieuwsorganisaties hebben een monopolie op nieuwsproductie en nieuwsdistributie. Ze verzamelen en
filteren boodschappen van zenders (de bronnen in het nieuws) en verspreiden die naar een groot
publiek. De toegang tot het nieuws wordt met andere woorden gecontroleerd door journalisten. En het
geselecteerde nieuws wordt in een lineair proces verspreid naar een passief en manipuleerbaar
publiek. Er is weinig of geen interactie tussen journalisten en hun publiek.
vanaf dan werden er vragen gesteld over de effecten van de media, zeer negatieve visie op de
effecten van media
Oorspronkelijk erg negatieve visie op effecten van media en publiek als passieve massa (cf.
injectienaaldtheorie, War of the Worlds 1938, )
Vanaf de jaren 1950: groeiende kritiek, er wordt meer rekening gehouden met de complexiteit van
het communicatieproces
- Niet gebaseerd op systematisch wetenschappelijk onderzoek (cf. relatie tussen
mediaberichtgeving en criminaliteit in de jaren 30)
o Berichtgeving over criminaliteit zou aanleiding geven tot het plegen van criminele
feiten, media rapporteerde meer over criminaliteit omdat er meer criminaliteit
gepleegd werd
- Invloed van de massamedia overschat, evenals de passiviteit van het publiek. Het is te
simplistisch om zowel zender als ontvanger voor te stellen als een monolithisch blok, het
publiek werd onderschat
Een meer genuanceerde versie van de massamaatschappijtheorie houdt meer rekening met de
complexiteit van het communicatieproces
NETWERKMAATSCHAPPIJ
5
, De komst van computers in de jaren zeventig luidde het einde van de industriële samenleving en de
start van de informatiesamenleving in. Informatie wordt een grondstof die kan verhandeld worden in de
maatschappij
De netwerkmaatschappij volgde pas in een tweede fase in de jaren negentig door de introductie van
internet en het wegvallen van tijd- en ruimtebeperkingen. Door de komst van het internet werd heel
het lineair proces door elkaar geschud. Er is niet maar 1 dominante zender meer, volume is niet meer
beperkt disruptief
Tijdens het laatste decennium wordt de netwerkmaatschappij bovendien gekenmerkt door mobiele
technologie en verregaande gebruikersparticipatie door de introductie van sociale media. Niet meer
beperkt door de fysieke locatie van een netwerk
De twee centrale kenmerken van de netwerkmaatschappij zijn digitalisering en globalisering
digitalisering gaat over het technologische
globalisering wordt versterkt door de komst van internet, doordat de tijd en ruimtebeperkingen
wegvallen
MANUEL CASTELLS PUBLICEERDE EEN OMVANGRIJK DRIELUIK ‘THE INFORMATION AGE: Economy,
Society, and Culture’ (1996) waar hij in het eerste deel (‘The Rise of the Network Society’) zijn visie op
de maatschappelijke veranderingen ten gevolge van digitalisering uiteenzet
Zijn focus ligt in eerste instantie op de veranderingen in de kapitalistische economie. Waar het in de
industriële samenleving nog energiebronnen (kapitaal en arbeid) waren die garant stonden voor
productiviteitsgroei, zijn kennis en informatie de nieuwe bronnen van productiviteit in de
‘netwerkeconomie’ (wat hij informationeel kapitalisme noemt).
Aan de basis van de netwerkmaatschappij liggen netwerken, is het centrale element van organisatie
Castells: grote nadruk op het belang van elektronische netwerken als
drijvers van maatschappelijke verandering (kritiek: technologisch
determinisme)
Elektronische informatienetwerken zijn de nieuwe dominante sociale
structuren. Zij verbinden actoren over de hele wereld in real time met
elkaar en maken informatie- of kapitaalstromen mogelijk zonder tijd-
en ruimtebeperkingen. Digitalisering gaat bijgevolg hand in hand met
verregaande globalisering
Los van je materiële middelen kan je jezelf opwerken naar een
centrale speler in de elektronische netwerken door de informatie die je bezit.
Knooppunten: waar mensen samenkomen, communiceren, kennis delen
hoe beter geconnecteerd, hoe meer netwerken je hebt, hoe belangrijker je bent
De structuur van netwerken is daardoor meer open en dynamisch, en laat meer ruimte voor niet-elites
om bottom-up een machtspositie uit te bouwen. De macht van deze actoren hangt namelijk vooral af
van de (centrale) positie die ze in het netwerk innemen. Deze positie wordt bepaald door het vermogen
van de actor om het netwerk te versterken met extra informatie. Vb influencers
De toegang tot de elite is bijgevolg meer open dan in de massamaatschappij. Het is niet meer enkel het
bezit van de productiemiddelen die toegang tot de elite bepalen, maar ook bezit van informatie en
kennis. Macht behoort toe aan diegenen die de informatiestromen kunnen controleren. Deze nieuwe
groep van ‘informational elites’ zijn bovendien niet afhankelijk van socio-politieke controle binnen
nationale grenzen, maar zijn kosmopolitisch. Ze vormen een eigen afgeschermde ’society’ en delen een
(homogene) levensstijl die culturele grenzen overstijgt.
DIGITALISERING
Nieuwe technologieën leggen de basis voor globaliseringsprocessen.
Ze maken de uitwisseling van informatie op globale schaal mogelijk, en de beperkingen van tijd en
ruimte worden daarbij steeds meer doorbroken
Poging tot definitie
6
