Overzicht van het AFWEERSYSTEEM
Thema: Bescherming en evenwicht
1) “Passief” (doel is om ziekteverwekkers/lichaamsvreemde stoffen (antigenen) buiten het
lichaam te houden).
* Mechanische afweer
afweer door speciale bouw van verterings-/uitscheidings-/ademhalingsstelsel en de huid en
slijmvliezen.
Huid: warmteregulatie door:
1) open en dicht zetten van bloedvaatjes in de huid.
2) meer of minder verdamping van zweet op de huid.
3) warmte isolatie door onderhuidse vetlaag.
4) kippenvel door het aanspannen van de haarspiertjes in de huid (alleen warmte-effect bij
een dichte vacht of verenkleed).
Bescherming door:
1) zintuigen (druk-/tast-/pijn-/warmte en koude zintuigen)
2) ondoordringbare hoornlaag (bescherming tegen uitdroging en ziekteverwekkers)
* Chemische afweer
afweer door middel van chemische stoffen (bijv. maagzuur en enzymen in traanvocht).
2) “Actief” (doel is om ziekteverwekkers in het lichaam onschadelijk te maken met behulp van
witte bloedcellen = fagocyten en lymfocyten).
* Aspecifieke afweer:
fagocytose gericht tegen veel verschillende typen ziekteverwekkers.
* Specifieke afweer: gericht tegen 1 type ziekteverwekker.
Humorale afweer (B-lymfocyten die antistoffen vormen)
In geval van infecties door bijv.:
- Bacteriën
- Schimmels; vaak infecties van huid en slijmvliezen
- Parasitaire diertjes
- Stoffen die je inslikt/inademt/via de huid binnen krijgt
- Virussen
Cellulaire afweer (T-lymfocyten die cellen kapot maken)
In geval van bijv.:
- Virusinfecties: virussen dringen cellen binnen
- Afstoting na orgaan-/weefseltransplantaties
- Kankercellen
- Intracellulaire bacteriën en parasieten
Pagina 1 van 8
, Witte bloedcellen: Granulocyten (in bloed en weefsels)
Fagocyten Monocyten Macrofagen
(in rode beenmerg) (in bloed) (in weefsels)
Stamcellen B-Lymfocyten (naar lymfeknopen/milt)
(ontwikkeling in beenmerg)
T-lymfocyten (naar lymfeknopen/milt)
(ontwikkeling in de thymus)
ALGEMENE INFORMATIE:
Lichaamsvreemde stoffen of cellen worden “antigenen” genoemd.
Antigenen zijn vaak eiwitten op het celmembraan van een cel:
1) lichaamseigen antigenen; eiwitten op de celmembranen van eigen cellen.
2) lichaamsvreemde antigenen: eiwitten op de celmembranen van een ander individu of op een
ander soort organisme.
De herkenning van lichaamsvreemde of eigen antigenen gebeurt door receptoreiwitten die op alle
lichaamscellen aanwezig zijn.
Elke macrofaag of lymfocyt heeft één soort receptor eiwit en herkent dus maar één type antigeen.
Maar het lichaam kan heel veel verschillende soorten macrofagen en lymfocyten maken en dus
heel veel ziekteverwekkers onschadelijk maken.
Antistoffen (= immunoglobulinen) worden door geactiveerde B-lymfocyten (plasmacellen)
gemaakt. Antistoffen komen in alle lichaamsvochten voor dus wordt deze vorm van afweer de
humorale afweer genoemd (humor betekent vocht).
Elke plasmacel maakt één type antistof. Meerdere typen antistof kunnen gebruikt worden om één
antigeen onschadelijk te maken.
Antigeen + antistof antigeen/antistofcomplex
Onschadelijk maken van antigeen door:
1) afdekking van antigenen door antistoffen.
2) celmembraan met lichaamsvreemde antigenen kapot maken.
Een cytotoxische T-lymfocyt kan alleen een cel doden die door één specifiek type virus is
geïnfecteerd. (cyto = cel; toxisch = giftig/dodelijk)
Lymfevatsysteem:
1) Lymfoïde organen: (beenmerg/thymus/milt/lymfeknopen)
2) Lymfevaten door het hele lichaam
Pagina 2 van 8
Thema: Bescherming en evenwicht
1) “Passief” (doel is om ziekteverwekkers/lichaamsvreemde stoffen (antigenen) buiten het
lichaam te houden).
* Mechanische afweer
afweer door speciale bouw van verterings-/uitscheidings-/ademhalingsstelsel en de huid en
slijmvliezen.
Huid: warmteregulatie door:
1) open en dicht zetten van bloedvaatjes in de huid.
2) meer of minder verdamping van zweet op de huid.
3) warmte isolatie door onderhuidse vetlaag.
4) kippenvel door het aanspannen van de haarspiertjes in de huid (alleen warmte-effect bij
een dichte vacht of verenkleed).
Bescherming door:
1) zintuigen (druk-/tast-/pijn-/warmte en koude zintuigen)
2) ondoordringbare hoornlaag (bescherming tegen uitdroging en ziekteverwekkers)
* Chemische afweer
afweer door middel van chemische stoffen (bijv. maagzuur en enzymen in traanvocht).
2) “Actief” (doel is om ziekteverwekkers in het lichaam onschadelijk te maken met behulp van
witte bloedcellen = fagocyten en lymfocyten).
* Aspecifieke afweer:
fagocytose gericht tegen veel verschillende typen ziekteverwekkers.
* Specifieke afweer: gericht tegen 1 type ziekteverwekker.
Humorale afweer (B-lymfocyten die antistoffen vormen)
In geval van infecties door bijv.:
- Bacteriën
- Schimmels; vaak infecties van huid en slijmvliezen
- Parasitaire diertjes
- Stoffen die je inslikt/inademt/via de huid binnen krijgt
- Virussen
Cellulaire afweer (T-lymfocyten die cellen kapot maken)
In geval van bijv.:
- Virusinfecties: virussen dringen cellen binnen
- Afstoting na orgaan-/weefseltransplantaties
- Kankercellen
- Intracellulaire bacteriën en parasieten
Pagina 1 van 8
, Witte bloedcellen: Granulocyten (in bloed en weefsels)
Fagocyten Monocyten Macrofagen
(in rode beenmerg) (in bloed) (in weefsels)
Stamcellen B-Lymfocyten (naar lymfeknopen/milt)
(ontwikkeling in beenmerg)
T-lymfocyten (naar lymfeknopen/milt)
(ontwikkeling in de thymus)
ALGEMENE INFORMATIE:
Lichaamsvreemde stoffen of cellen worden “antigenen” genoemd.
Antigenen zijn vaak eiwitten op het celmembraan van een cel:
1) lichaamseigen antigenen; eiwitten op de celmembranen van eigen cellen.
2) lichaamsvreemde antigenen: eiwitten op de celmembranen van een ander individu of op een
ander soort organisme.
De herkenning van lichaamsvreemde of eigen antigenen gebeurt door receptoreiwitten die op alle
lichaamscellen aanwezig zijn.
Elke macrofaag of lymfocyt heeft één soort receptor eiwit en herkent dus maar één type antigeen.
Maar het lichaam kan heel veel verschillende soorten macrofagen en lymfocyten maken en dus
heel veel ziekteverwekkers onschadelijk maken.
Antistoffen (= immunoglobulinen) worden door geactiveerde B-lymfocyten (plasmacellen)
gemaakt. Antistoffen komen in alle lichaamsvochten voor dus wordt deze vorm van afweer de
humorale afweer genoemd (humor betekent vocht).
Elke plasmacel maakt één type antistof. Meerdere typen antistof kunnen gebruikt worden om één
antigeen onschadelijk te maken.
Antigeen + antistof antigeen/antistofcomplex
Onschadelijk maken van antigeen door:
1) afdekking van antigenen door antistoffen.
2) celmembraan met lichaamsvreemde antigenen kapot maken.
Een cytotoxische T-lymfocyt kan alleen een cel doden die door één specifiek type virus is
geïnfecteerd. (cyto = cel; toxisch = giftig/dodelijk)
Lymfevatsysteem:
1) Lymfoïde organen: (beenmerg/thymus/milt/lymfeknopen)
2) Lymfevaten door het hele lichaam
Pagina 2 van 8
