Samenvatting natuuronderwijs 1.4
Hoofdstuk 7 Jonge kinderen en natuuronderwijs
7.1 Natuuronderwijs en kleuters
De concrete werkelijkheid staat centraal en dezelfde doelen liggen in het verschiet. Bij kleuters zijn hun eigen
activiteit en ervaring, hun beleving en betrokken voorwaarden om effectief te kunnen leren.
Het denken van kleuters
Bij jonge kinderen is spontaan ontdekkend leren onvervangbaar: de samenhang tussen hun eigen activiteiten en
hun waarnemingen kunnen allee zij ontdekken. De activiteiten met concrete materialen zijn van grote invloed op
de denkbeelden die kinderen zich over de werkelijkheid vormen. Kleuters ontwikkelen zich vanuit de sterk
egocentrische peuterfase. Jonge kinderen maken nog geen onderscheid tussen levend en levenloos.
Langzamerhand verliest de omgeving zijn vanzelfsprekendheid en vragen jonge kinderen zich af waarom dingen
en gebeurtenissen zijn zoals ze zijn. kleuters zien vaak de wil van iets als verklaring voor een verschijnsel. Uit
uitspraken van kleuters blijkt dat ze vaak het doel of nut van feiten en gebeurtenissen zien als oorzaak. Op zoek
naar samenhang in hun wereldbeeld, stellen kinderen veel waaromvragen.
Spelenderwijs leren, concrete ervaringen
Jonge kinderen verkennen hun omgeving met een onbevangen nieuwsgierigheid. Deze ‘experimentele dialoog’
met de dingen en organismen verloopt spelenderwijs en associatief. Voor kleuters is een uitnodigende omgeving
dan ook een voorwaarde voor leren. kleuters die aanrommelen hebben meestal geen duidelijk
verwachtingspatroon. Ze zijn nog volop bezig om te ervaren dat verschijnselen uit hun omgeving gehoorzamen
aan wetmatigheden. Er zijn veel ervaringen nodig om de ‘aard van de dingen’ te kunnen ontdekken.
7.2 De praktijk afstemmen op kleuters
Voorwaarden om een zinvolle ervaring mogelijk te maken:
- Een gevoel van veiligheid
- Omgeving die overzichtelijk is en uitnodigt tot actie
- Gevoel van vrijheid
Aanbiedingsvormen en werkvormen
kleuters moeten de gelegenheid krijgen om zelf ervaringen op te doen. Door de associatieve manier waarop zij
het materiaal verkennen, is een open en flexibele aanpak nodig. Naarmate de kinderen meer inbreng hebben,
ontstaat vanzelf differentiatie. Naast waarnemingsoefeningen en ordeningsactiviteiten zijn de werkvormen
observatiekring, ontdekhoek en buitenwerk het best bruikbaar.
Materialen, onderwerpen en thema’s
Het wereldbeeld van kleuters is opgebouwd vanuit ervaringen die voor hen relevant zijn. daarom zullen thema’s
die aansluiten op de werkelijkheid van alledag de kinderen aanspreken. De keuze van datgene waarmee je
kinderen laat werken, wordt soms bepaald door de actualiteit. Ook een thema geeft richting aan de
materiaalkeuze. In andere gevallen kies je de spullen waarvan je uit ervaring weet dat ze kinderen boeien. Bij het
kiezen van materiaal is vooral van belang dat het materiaal zelf uitnodigt tot veelzijdige activiteiten en
onderzoekjes. Het is meestal niet verstandig om veel materiaal tegelijk aan te bieden; dat maakt de keuze
waarmee te beginnen alleen maar moeilijker.
7.3 Visies op onderwijs aan kleuters
De Reggio Emilia-benadering
In deze benadering nemen de volwassenen de ideeën van kleuters zeer serieus, zowel in kunst als techniek krijgt
hun creativiteit alle ruimte. De leidsters begeleiden zonder iets op te dringen. De kinderen starten zelf projecten
en gaan door zolang ze erdoor geboeid blijven en nieuwe leervragen zich aandienen.
Basisontwikkeling
Drie doelencirkels:
- In het centrum staan de basiskenmerken: zelfvertrouwen, nieuwsgierigheid en emotioneel vrij.
- In de cirkel daaromheen staan negen brede ontwikkelingsdoelen, onder meer de ‘wereld verkennen’.
- In de derde cirkel staan speciefieke kennis en vaardigheden, gericht op de ontwikkeling in de kleuterperiod
In deze visie heeft natuur- en techniekonderwijs vooral een plek bij de doelgebieden ‘waarnemen en ordenen’ en
‘gereedschappen en technieken’. De onderwijspraktijk onderscheidt de volgende leersituaties:
- Open situaties-> spontane activiteit met zelf gevonden/meegenomen spullen
- Georganiseerde begeleide situaties-> ontdekhoek en verschillende vormen van buitenwerk
, - Georganiseerde geleide sitauteies-> observatiekring
ErvaringsGericht (Kleuter)Onderwijs-> Ferre Laevers
EGO wil de emancipatie van kinderen als einddoel bereiken:
- Doordat kinderen worden bevrijd van emotionele problemen-> bevrijdingsprocessen
- Doordat kinderen op school met volle overgave bezig kunnen zijn-> creatieve processen
Laevers beschrijft enkele praktijkprincipes die krachtig leren bevorderen:
- Boor de exploratiedrang aan en zorg voor betrokkenheid
- Zorg voor een rijk en uitdagend milieu
- Werk volgens het ‘open-frameworkmodel’
- Zorg voor aanzetten tot expressie en reflectie
- Help kinderen hun talenten te ontdekken en ontwikkelen
Hoofdstuk 12
12.1 Bedoelingen van vragen
1. verwondering en nieuwsgierigheid oproepen
2. waarnemningen onder woorden laten brengen
3. natuurbeleving stimuleren
4. een beeld krijgen van relevantie ervaringen of denkbeelden
5. uitnodigen om iets te onderzoeken
6. concepten openen
7. onderzoek laten samenvatten
8. denken stimuleren door toepassingen te laten zoeken
9. aandacht vragen
10. inzicht stimuleren door argumenten te vragen bij voorspellingen
12.2 Waarderingsvragen
Je maakt kinderen bewust van de waarde die zij toekennen aan planten, dieren en zaken uit de levenloze natuur.
Waarderingsvragen zijn persoonlijk dus subjectief. Sluit aan bij de betekenis en waarde die kinderen voor de
natuur hebben. Je kunt kinderen laten vertellen over hun belevenissen met natuur in hun directe omgeving.
Kinderen kennen waarde toe aan de levende of levenloze natuur in een context van uitdaging en
gebruiksmogelijkheden. Gebruiksmogelijkheden van ‘gewone’ dingen sluiten dan ook aan bij de beleving.
12.3 Denkvragen in soorten
Tijdens demonstratielessen en bij de begeleiding van kinderen die onderzoekend bezig zijn, vragen leerkrachten
vaak verklaringsvragen. Deze vragen helpt kinderen samenhang te ontdekken tussen oorzaak en gevolg.
Verklaringsvragen hebben pas nut als kinderen zelf een ‘als… dan’- relatie tussen oorzaak en gevolg kunnen
leggen, gebaseerd op voorspellingen en voldoende eigen waarnemingen. Bij de nabespreking zijn dit type vragen
wel zinvol.
Voorspellingsvragen als effectieve denkvragen
Wil je dat kinderen oorzaak-gevolgrelaties gaan leggen, dan zijn voorspellingsvragen effectiever dan
verklaringsvragen. Door voorspellingsvragen worden kinderen zich bewust van hun denkbeelden. Er zijn
verschillende niveaus waarop kinderen antwoorden op voorspellingsvragen:
- Eerdere ervaringen toepassen
- Raden
- Beredeneren vanuit de theorie van het boek
- Toepassen van analoge ervaringen
Zone van de naaste ontwikkeling
Kinderen interpreteren voorspellingsvragen vanzelf op hun eigen niveau. Voorspellen is een voorbeeld van
pendelen tussen denkbeeld en werkelijkheid (heen-en-weerdenken). Als de situatie niet al te sterk afwijkt van het
bekende, dan wordt het denken van het kind in de zone van de naaste ontwikkeling gestimuleerd.
12.4 Operationele vragen
Bij operationele vragen gaat het om een categorie vragen die van fundamenteel belang is voor ontdekkend leren.
Deze vragen nodigen uit om datgene te doen met het materiaal wat een antwoord of ontdekking oplevert.
Hoofdstuk 7 Jonge kinderen en natuuronderwijs
7.1 Natuuronderwijs en kleuters
De concrete werkelijkheid staat centraal en dezelfde doelen liggen in het verschiet. Bij kleuters zijn hun eigen
activiteit en ervaring, hun beleving en betrokken voorwaarden om effectief te kunnen leren.
Het denken van kleuters
Bij jonge kinderen is spontaan ontdekkend leren onvervangbaar: de samenhang tussen hun eigen activiteiten en
hun waarnemingen kunnen allee zij ontdekken. De activiteiten met concrete materialen zijn van grote invloed op
de denkbeelden die kinderen zich over de werkelijkheid vormen. Kleuters ontwikkelen zich vanuit de sterk
egocentrische peuterfase. Jonge kinderen maken nog geen onderscheid tussen levend en levenloos.
Langzamerhand verliest de omgeving zijn vanzelfsprekendheid en vragen jonge kinderen zich af waarom dingen
en gebeurtenissen zijn zoals ze zijn. kleuters zien vaak de wil van iets als verklaring voor een verschijnsel. Uit
uitspraken van kleuters blijkt dat ze vaak het doel of nut van feiten en gebeurtenissen zien als oorzaak. Op zoek
naar samenhang in hun wereldbeeld, stellen kinderen veel waaromvragen.
Spelenderwijs leren, concrete ervaringen
Jonge kinderen verkennen hun omgeving met een onbevangen nieuwsgierigheid. Deze ‘experimentele dialoog’
met de dingen en organismen verloopt spelenderwijs en associatief. Voor kleuters is een uitnodigende omgeving
dan ook een voorwaarde voor leren. kleuters die aanrommelen hebben meestal geen duidelijk
verwachtingspatroon. Ze zijn nog volop bezig om te ervaren dat verschijnselen uit hun omgeving gehoorzamen
aan wetmatigheden. Er zijn veel ervaringen nodig om de ‘aard van de dingen’ te kunnen ontdekken.
7.2 De praktijk afstemmen op kleuters
Voorwaarden om een zinvolle ervaring mogelijk te maken:
- Een gevoel van veiligheid
- Omgeving die overzichtelijk is en uitnodigt tot actie
- Gevoel van vrijheid
Aanbiedingsvormen en werkvormen
kleuters moeten de gelegenheid krijgen om zelf ervaringen op te doen. Door de associatieve manier waarop zij
het materiaal verkennen, is een open en flexibele aanpak nodig. Naarmate de kinderen meer inbreng hebben,
ontstaat vanzelf differentiatie. Naast waarnemingsoefeningen en ordeningsactiviteiten zijn de werkvormen
observatiekring, ontdekhoek en buitenwerk het best bruikbaar.
Materialen, onderwerpen en thema’s
Het wereldbeeld van kleuters is opgebouwd vanuit ervaringen die voor hen relevant zijn. daarom zullen thema’s
die aansluiten op de werkelijkheid van alledag de kinderen aanspreken. De keuze van datgene waarmee je
kinderen laat werken, wordt soms bepaald door de actualiteit. Ook een thema geeft richting aan de
materiaalkeuze. In andere gevallen kies je de spullen waarvan je uit ervaring weet dat ze kinderen boeien. Bij het
kiezen van materiaal is vooral van belang dat het materiaal zelf uitnodigt tot veelzijdige activiteiten en
onderzoekjes. Het is meestal niet verstandig om veel materiaal tegelijk aan te bieden; dat maakt de keuze
waarmee te beginnen alleen maar moeilijker.
7.3 Visies op onderwijs aan kleuters
De Reggio Emilia-benadering
In deze benadering nemen de volwassenen de ideeën van kleuters zeer serieus, zowel in kunst als techniek krijgt
hun creativiteit alle ruimte. De leidsters begeleiden zonder iets op te dringen. De kinderen starten zelf projecten
en gaan door zolang ze erdoor geboeid blijven en nieuwe leervragen zich aandienen.
Basisontwikkeling
Drie doelencirkels:
- In het centrum staan de basiskenmerken: zelfvertrouwen, nieuwsgierigheid en emotioneel vrij.
- In de cirkel daaromheen staan negen brede ontwikkelingsdoelen, onder meer de ‘wereld verkennen’.
- In de derde cirkel staan speciefieke kennis en vaardigheden, gericht op de ontwikkeling in de kleuterperiod
In deze visie heeft natuur- en techniekonderwijs vooral een plek bij de doelgebieden ‘waarnemen en ordenen’ en
‘gereedschappen en technieken’. De onderwijspraktijk onderscheidt de volgende leersituaties:
- Open situaties-> spontane activiteit met zelf gevonden/meegenomen spullen
- Georganiseerde begeleide situaties-> ontdekhoek en verschillende vormen van buitenwerk
, - Georganiseerde geleide sitauteies-> observatiekring
ErvaringsGericht (Kleuter)Onderwijs-> Ferre Laevers
EGO wil de emancipatie van kinderen als einddoel bereiken:
- Doordat kinderen worden bevrijd van emotionele problemen-> bevrijdingsprocessen
- Doordat kinderen op school met volle overgave bezig kunnen zijn-> creatieve processen
Laevers beschrijft enkele praktijkprincipes die krachtig leren bevorderen:
- Boor de exploratiedrang aan en zorg voor betrokkenheid
- Zorg voor een rijk en uitdagend milieu
- Werk volgens het ‘open-frameworkmodel’
- Zorg voor aanzetten tot expressie en reflectie
- Help kinderen hun talenten te ontdekken en ontwikkelen
Hoofdstuk 12
12.1 Bedoelingen van vragen
1. verwondering en nieuwsgierigheid oproepen
2. waarnemningen onder woorden laten brengen
3. natuurbeleving stimuleren
4. een beeld krijgen van relevantie ervaringen of denkbeelden
5. uitnodigen om iets te onderzoeken
6. concepten openen
7. onderzoek laten samenvatten
8. denken stimuleren door toepassingen te laten zoeken
9. aandacht vragen
10. inzicht stimuleren door argumenten te vragen bij voorspellingen
12.2 Waarderingsvragen
Je maakt kinderen bewust van de waarde die zij toekennen aan planten, dieren en zaken uit de levenloze natuur.
Waarderingsvragen zijn persoonlijk dus subjectief. Sluit aan bij de betekenis en waarde die kinderen voor de
natuur hebben. Je kunt kinderen laten vertellen over hun belevenissen met natuur in hun directe omgeving.
Kinderen kennen waarde toe aan de levende of levenloze natuur in een context van uitdaging en
gebruiksmogelijkheden. Gebruiksmogelijkheden van ‘gewone’ dingen sluiten dan ook aan bij de beleving.
12.3 Denkvragen in soorten
Tijdens demonstratielessen en bij de begeleiding van kinderen die onderzoekend bezig zijn, vragen leerkrachten
vaak verklaringsvragen. Deze vragen helpt kinderen samenhang te ontdekken tussen oorzaak en gevolg.
Verklaringsvragen hebben pas nut als kinderen zelf een ‘als… dan’- relatie tussen oorzaak en gevolg kunnen
leggen, gebaseerd op voorspellingen en voldoende eigen waarnemingen. Bij de nabespreking zijn dit type vragen
wel zinvol.
Voorspellingsvragen als effectieve denkvragen
Wil je dat kinderen oorzaak-gevolgrelaties gaan leggen, dan zijn voorspellingsvragen effectiever dan
verklaringsvragen. Door voorspellingsvragen worden kinderen zich bewust van hun denkbeelden. Er zijn
verschillende niveaus waarop kinderen antwoorden op voorspellingsvragen:
- Eerdere ervaringen toepassen
- Raden
- Beredeneren vanuit de theorie van het boek
- Toepassen van analoge ervaringen
Zone van de naaste ontwikkeling
Kinderen interpreteren voorspellingsvragen vanzelf op hun eigen niveau. Voorspellen is een voorbeeld van
pendelen tussen denkbeeld en werkelijkheid (heen-en-weerdenken). Als de situatie niet al te sterk afwijkt van het
bekende, dan wordt het denken van het kind in de zone van de naaste ontwikkeling gestimuleerd.
12.4 Operationele vragen
Bij operationele vragen gaat het om een categorie vragen die van fundamenteel belang is voor ontdekkend leren.
Deze vragen nodigen uit om datgene te doen met het materiaal wat een antwoord of ontdekking oplevert.
