Samenvatting Onderzoeksmethoden

Samenvatting wetenschappelijk leeronderzoek

Hoofdstuk 1: Sociaalwetenschappelijk onderzoek en wetenschappelijke integriteit
1.1 Inleiding en leerdoelen
Sociaalwetenschappelijk onderzoek waarbij de onderwerpen van onderzoek de verschijnselen binnen
samenlevingen zijn.
Maatschappijwetenschappen  samenlevingen als geheel en groeperingen daarbinnen met de factoren die het
functioneren van de groeperingen beïnvloeden.
Gedragswetenschappen  het gedrag van individuen en factoren die dit individuele gedrag beïnvloeden zowel
factoren in de mens als in de omgeving.
De mens als sociale wezens zijn hierbij dus de focus.

1.2 Sociaalwetenschappelijk onderzoek
Wetenschap  het systematische geheel van kennis. De kennis is theoretisch van aard  het samenhangend
geheel van uitspraken waarmee wordt geprobeerd om allerlei sociale verschijnselen te beschrijven, te verklaren of
te voorspellen.
Om hiertoe te komen moeten wetenschappers een onderzoeksplan maken  een aantal stappen die elke
onderzoeker voorafgaand aan de uitvoering van onderzoek moet maken:
 Het plan begint met een probleemstelling  vraagstelling en doelstelling worden onderscheiden, wat wil
je onderzoeken en waarom.
 Vanuit de probleemstelling naar onderzoeksontwerp  hoe ga je te werk om antwoorden te verkrijgen

Wetenschappers zijn geïnteresseerd in de losse waarnemingen en antwoorden van respondenten, maar ook in de
patronen en relaties tussen die antwoorden. De waarnemingen hebben dan met elkaar gemeen dat ze zintuigelijk
en empirisch waarneembaar zijn. De antwoorden en gedragingen moeten op een systematische manier worden
bekeken om zo op deze manier theoretische inzichten te verkrijgen.

Benaderingen in de sociale wetenschappen
Er is dus een gedeelde focus onder wetenschappers dat het draait om het ontwikkelen en toetsen van theoretische
inzichten op grond van empirische waarnemingen.
Wel zijn er twee benaderingen in de sociale wetenschappen  de empirisch-interpretatieve en de empirisch-
analytische.
 Ze verschillen van probleemstellingen
 Verschillen over de keuze van onderzoeksontwerp
 Waarnemingen worden op verschillende manieren geanalyseerd.

Fundamenteel en praktijkgericht onderzoek
Twee typen wetenschappelijk onderzoek:
 Fundamenteel wetenschappelijk onderzoek  tot doel een bijdrage te leveren aan de wetenschappelijke
kennis
 Praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek  het doel de oplossingen te leveren van praktijkproblemen
die bestaan bij aanwijsbare personen, groepen of organisaties buiten de wetenschap
o Beiden weergegeven in een cycli; de empirische of regulatieve cycli.

Theorievorming en theorietoetsing
Explorerend onderzoek  wanneer een aspect van de werkelijkheid waar je onderzoek naar wilt doen nog vrijwel
geen onderzoek naar gedaan is en je dus gedwongen bent om met je onderzoek de sociale werkelijkheid te
verkennen of exploreren

,Toetsend onderzoek  wanneer over een vraagstelling als theoretische inzichten zijn en kan gebruiken om daaruit
specifieke hypothesen af te leiden en wel specifieke uitspraken te doen over hetgeen je verwacht aan te treffen in
de sociale werkelijkheid.

Om de relatie tussen de uitspraken en waarnemingen te krijgen, moeten eerst wetenschappelijke definities worden
opgesteld van de abstracte begrippen die gebruikt worden. Wetenschappers moeten op een transparante wijze
kenbaar maken hoe ze de begrippen waarneembaar maken.
Daarbij komen de validiteit en de betrouwbaarheid aan bod voor de kwaliteit.

Probleemstellingen en onderzoeksontwerpen
Vanuit verschillende disciplines hebben onderzoekers uiteenlopende tradities ontwikkeld als het gaat om keuzes
voor de probleemstellingen en de onderzoeksontwerpen. Ze maken daarbij ook gebruik van verschillende termen
voor dezelfde of nagenoeg dezelfde zaken. Toch bedoelen ze vaak hetzelfde.

Methodenleer  het geheel van onderzoeksmethoden waarover de sociale wetenschappen beschikken. Er is een
innerlijke samenhang en men kan zich in de methoden verdiepen en ze aan anderen overdragen.
Methodologie  het omvat de methodenleer, maar het gaat om de wetenschap van de sociaalwetenschappelijke
methoden en er kunnen uitspraken over gedaan worden.

1.3 Wetenschap is communicatie van onderzoek
Wetenschappers communiceren met elkaar binnen hun vakgebied (disciplinair) en met collega’s uit andere
vakgebieden (multidisciplinair). Ze communiceren vooral met elkaar via artikelen en dat helpt om de kwaliteit van
het wetenschappelijk product te kunnen verhogen. Ook met het bredere publiek wordt meer gecommuniceerd,
valorisatie is hierbij van belang  wetenschappers tonen dan aan dat hun wetenschappelijke inzichten ook van
belang zijn voor de maatschappij.

Communicatiemodel
Om wetenschappelijke communicatie te bestuderen is het handig om te weten over communicatie in het
algemeen:
 Klassiek model van Lasswell  het zender-boodschap-ontvangermodel  Wie zegt Wat tegen Wie, Hoe
en met Welk effect?
o Bezwaar  het ordent vanuit het perspectief van de zender; hoe breng ik mijn boodschap over?
o Weinig aandacht voor de positie van de ontvanger
 Later hebben andere auteurs beschreven dat het een tweerichtingsverkeer is en dat de
intensiteit en de directheid van de terugkoppeling kunnen wisselen.
o Geen aandacht aan de context van de communicatie
 De context van de maatschappij en de organisatie is van belang voor de wetenschappen
want het geeft aan hoe je dingen kunt publiceren.
o Een betere omschrijving zou zijn om aan de bovenstaande vraag, met welke Terugkoppeling en in
welke Context toe te voegen.

Functies van communicaties
Als de ontvanger centraal staat is het de vraag wat de ontvanger doet met de boodschap. McQuail onderscheidde
daaruit vier functies van de boodschap:
 De boodschap als bron van informatie
 Boodschap als vermaak
 Boodschap als middel om de persoonlijke identiteit te versterken  het bijdragen van waarden, normen
en gedragsmodellen
 Boodschap als voertuig voor sociale integratie en interacite  wetenschappers kunnen via de media
gespreksstof bieden en dus zorgen voor sociale interactie en dragen bij aan gemeenschappelijke
belangstelling voor thema’s dus sociale integratie

, o Mensen zijn selectief en zullen alleen de boodschappen halen die zij kunnen gebruiken 
selectieprocessen
De boodschap kan ook centraal staan  kenmerkend voor de communicatie tussen wetenschappers onderling.
Wetenschappers citeren elkaar en hierdoor een netwerk van documenten.

1.4 Onderzoek in de media
Media kunnen ook het algemene publiek informeren over wetenschappelijk onderzoek via bijv. boeken, radio, tv en
kranten.

In de publieksmedia gebruiken journalisten de bevindingen van wetenschappelijk onderzoek op verschillende
manieren:
 Door middel van onderzoek kan een oplossing voor een belangrijk probleem zijn gevonden
 Onderzoek kan systematische kennis en inzicht verschaffen op het fragmentarische en tegenstrijdige
alledaagse kennis
 Het kan een fundament geven maar ook vooroordelen weghalen.
 Vaak details die nog niet waren opgemerkt
 De bevindingen komen ook in het nieuws wanneer het probleem weer speelt
 Een amusementsfunctie
 Journalisten maken wel eens gebruik van de hulp van sociaalwetenschappelijke onderzoekers.

1.5 De onderzoeker als professional: wetenschappelijke integriteit
Er zijn in de media ook steeds meer schandalen met wetenschapsfraude naar buiten gekomen  steeds is er dan
een aanleiding om regels op te stellen voor hoe je je als onderzoekers moet gedragen tegenover de mensen die
meedoen met je onderzoek. Mensenrechten staan hierbij centraal.

Zo is in 1974 de National Commision for the Protection of Human Subjects of Biomedical and Behavioral Research
in het leven geroepen  ethische basisprincipes.

In het Belmont-rapport van 1979 staat drie fundamentele ethische principes:
1. Respect voor persoon  autonomie van mensen en het recht op zelfbeschikking. Mensen moeten een
informed consent geven.
2. Goed doen  de risico’s voor de deelnemers tot het minimum beperken
3. Gerechtigheid  vergewissen van eerlijke, redelijke en niet-explorerende procedures voor
studieparticipanten. Eerlijke verdeling van lasten en lusten.

In Nederland is in 1998 de Wet medisch-wetenschappelijk onderzoek en daaruit een commissie voortgevloeid.

In sociaalwetenschappelijk onderzoek zijn ook steeds meer onderzoeksprotocollen die ethisch worden getoetst en
er moet steeds vaker een verklaring van geen ethisch bezwaar kenbaar worden gemaakt  daarom een aantal
instellingen voor de ethische verantwoording.

1.6 Wetenschappelijke integriteit en onderzoeksontwerpen
Twijfel aan de integriteit was gebleken doordat bij herhaling andere resultaten werden verkregen. Om een studie te
kunnen herhalen moet je als onderzoeker weten hoe het oorspronkelijke onderzoeksontwerp eruit ziet; wat voor
opzet, wat voor empirische gegevens, welke mensen, wanneer en waar en op elke wijze analyseren. Het streven
van de wetenschap naar replicaties is steeds groter blijk uit de Nederlandse Gedragscode Wetenschapsbeoefening.

Onderzoekers willen hun artikelen publiceren in wetenschappelijke tijdschriften, maar voordat dat gebeurt spreken
onderzoekers onderling nog met elkaar over hun onderzoek. Ze zijn dan critical friends  door met andere
wetenschappers te spreken, proberen zij hun onderzoekswerk bloot te stellen aan constructieve commentaren om
het zodoende beter te maken.

, Dit kan op via een peer review  een proces waarbij wetenschappelijk onderzoekers zich blootstellen aan collega-
onderzoekers maar ook aan andere leden van de samenleving. Volgens een serie principes wordt de kwaliteit
beoordeeld.

Zes principes van wetenschappelijke integriteit
 Eerlijk, openhartig en zorgvuldig zijn  een wetenschapper moet precies zijn en daarom correcte
bronvermelding
 Wetenschappers moeten betrouwbaar zijn  in de nauwgezette uitvoering van het onderzoek, in de
rapportages en in de overdracht van kennis in onderwijs en publicaties.
o Onderzoek is hiermee controleerbaar, traceerbaar en toetsbaar
o Onderzoekers mogen geen eigen gegevens maken en niet manipuleren
 Controleerbaarheid  alle stappen van het onderzoeksproces moeten duidelijk zijn gemaakt zodat de
repliceerbaarheid van het onderzoek vergroot wordt.
 Onpartijdigheid van de wetenschappers  onpartijdig en objectief zijn bij oordeelsvorming en beslissingen
en geen ander belang dan wetenschappelijk belang
o Relevante nevenfuncties moeten kenbaar worden gemaakt
 Onafhankelijkheid van de wetenschapper  ongeacht van de belangen van de opdrachtgever het
onderzoek zonder belangenverstrengeling uitvoeren
 Verantwoordelijkheid die wetenschappers hebben voor de maatschappelijke implicaties van het
wetenschappelijk werk

Ethische toetsing van onderzoek
De DSW (Discipline overleg Sociale Wetenschappen) heeft gesteld dat alle ethische aspecten van het onderzoek
getoetst moeten worden. Onderzoekers moeten zich dus bewust zijn van de ethische vraagstukken die
samenhangen met methodologie.

Het is dus van belang om goed stil te staan bij de stappen in het onderzoeksontwerp.