Samenvatting Filosofie Sociaal werk/Orthopedagogie

Hoofdstuk 1: de oorsprong van de filosofie

Inleiding

Filein & sophia (houden van & Griekse Godin Wijsheid)

Oorsprong:

1. zo oud als de mens zelf is -> Plato: verwondering=bron zoektocht begrijpen wat zich voordoet
in onszelf en de wereld

2. in bepaalde periode, bepaalde cultuur (Westerse cultuur: Egeïsche zee, 6e eeuw vChr.)

Mtyhos naar logos

Goden en fantasie -> natuur uit de natuur wordt verklaard

 Oosten: China: Confucius & Lao Tse (Taoïsme) & India Upanishaden met Mahavira en
Boeddha

Omschrijving en indeling

Tussen religie en wetenschap – Crescenzo

Wetenschap bestudeert op systematische wijze de ‘objectieve’ verschijnselen of fenomenen

1. Domein: de materiële (waarneembare?) werkelijkheid

2. Natuurfilosofie werd fysica (1543: Copernicus en Vesalius)

3. Ratio en empirie

Religie zoekt naar iets absoluuts en biedt troost en zingeving

1. Domein: zingeving, waarden, bewustzijn

2. “Voorbij” zintuigen en verstand

Drie grote vragen – Immanuel Kant

1. Wat kan ik weten? (Ons denken)
2. Wat moet ik doen? (Ons handelen)
3. Wat mag ik hopen? (Onze verwachtingen)

 Allemaal teruggebracht naar 1 essentiële vraag “wat is de mens?”

Drie grote domeinen – Luc Ferry

1. Kennis -> objectief, weten hoe die objecten verschijnen en op elkaar inwerken
2. Ethiek
3. Wijsheid -> manier waarop we in het leven staan

-> niet omdat iemand veel ‘kennis’ bezit dat die ook wijs is. (Wijsheid zit in hart, niet brein)

Het huis van de filosofie (domeinen)

 Metafysica/ ontologie = de leer van het zijn (onderverdeling fenomenale werkelijkheid in
Zijnden)
1. Kosmologie

1

, 2. Psyche
3. Wijsgerige antropologie
4. (Theologie)

Drie fundamentele waarden (behoren) – Plato

1. Het ware
a. Epistemologie of kennisleer
b. Logica – wat is geldig redeneren?
c. Wetenschapsfilosofie
d. Taalfilosofie
2. Het schone
a. Esthetica
i. Cultuurfilosofie
3. Het goede
a. Ethiek
b. Sociale en politieke filosofie
c. Rechtsfilosofie

De pre-socratische filosofie

- kosmologisch geïnspireerd

Thales van Milete

 Eerste filosoof – drie redenen
1. Complexe werkelijkheid teruggebracht tot één beginsel = arché  reductionisme
1. Water – zonder water= geen leven mogelijk
2. Wiskundige stelling: A/B=C/D
3. Ken jezelf – oproepen tot zelfkennis, fundamenteel thema filosofie

Anaximander van Milete

 Apeiron= onbegrensde/onbepaalde -> allereerste beginsel waaruit alles voorkomt
 Eerste kosmologie

Pythagoras

 Philosophos = ik blijf zoeken en denken, tot ik de werkelijkheid begrijp
 Stelling
 Via getallen onderlinge verhoudingen wereld vatten en in kaart brengen
 Reïncarnatie

Parmenides Herakleitos
Het ‘zijn’ Verandering ‘alles vloeit’
Er is altijd een essentie die blijft, maar het Oorlog is de vader van alles
tijdelijke verdwijnt in het eeuwige. Logos gesymboliseerd door vuur
Gelijkenissen door taoïsme (yin yang)


Democritos

 Ondeelbare deeltjes (atomos) -> materiële basiseenheden (materiële visie)


2

,Filosofie binnen het hoger onderwijs

Algemeen: verruimende en transformatieve kracht van filosofie

‘Reflective practitioners’: zelfreflectie bij handelen/ beslissen is cruciale competentie als je met
mensen werkt

 Mentale kracht, ‘geneeskunde van de ziel, bereiken van geluk of onverstoorbaarheid
 Zingeving
 Nuttige vaardigheden op vlak van spreken, kritisch denken, argumenteren, morele
keuzes
 Basisvaardigheden op vlak van zelfreflectie, pluralisme, openheid, burgerschap en
praktische wijsheid

Hoofdstuk 2: Socrates en de sofisten

- 5e eeuw vChr. Athene, thema: de mens. Gouden eeuw van Pericles.

De sofisten

Rondtrekkende leraars

 Gaven onderricht
o Grammatica, dialectica, retorica
 Natuur <-> nomos (vanzelf ontwikkeld <-> mens gemaakt)
 Waarden, regels en tradities zijn relatief aan de gemeenschap
o Geen absolute waarheid

Protagoras: de mens is maat

 Materialistische kijk
 Mens = maat van alles  relativisme
o Gebrek aan absolute maatstaf -> bepaalt elk mens op zichzelf goed en juist en
waar
 Agnostisch: bestaan God noch bevestigen, noch ontkennen
 Sceptische: opschorten van een oordeel de weg om gemoedsrust te bereiken, beu
steeds mening te moeten hebben.
 Humanistische voorlopers: wereldburgers: tegen onrechtvaardige privileges tov
vreemdelingen.

Kritiek Plato op sofisten

 De ander overtuigen ipv de waarheid, macht belangrijke factor.
 Wel absolute fundering voor de grote waarden
 Sofisterij: recht praten wat krom was.
a. Sofisme: drogreden
 Te negatief beeld menselijke aard -> natuurlijk & rechtvaardig sterken zwakken
domineren

Socrates

 De horzel
 Daimon dwong hem steeds dieper te graven op zoek naar de waarheid

3

,  Atheners bewust maken van het foutieve oordelen
 Het enige dat ik weet, is dat ik niet weet.
o Basishouding van niet-weten = enige manier nieuwe inzichten en echte wijsheid
te bekomen
o Eigen denkkaders in vraag stelt

Socratische gespreksvoering – socratische methode

 Methode van vraagstelling, waarbij je de partner zelf tot inzicht brengt… je dringt niets
op, maar stelt telkens vragen naar verdere verduidelijking
 Maieutiek (vroedkunde) -> vroedvrouw verlost kind  waarheid naar boven brengen
 De waarheid: ontdekken, herkennen, inzien.
o Je weet je in zeker zin alles al, maar is verdoezeld door allerhande meningen en
oordelen
 Door goeie vragen stellen kom je tot de waarheid
o Ook heel wat zaken aangeleerd en ingeoefend (taal)
o Onderscheidingsvermogen om foute meningen te ontkrachten
 De waarheid staat LOS van de mens  één absolute waarheid  universalisme en
absolutisme
 Leermeester vertrekt vanuit ‘niet weten’ (aporie) en via het stellen van vragen komen de
toehoorder tot een verduidelijking van het probleem
 Echte inzichten komen alleen ‘van binnenuit’

Mensbeeld

- symposion over Eros

 Lofrede over Eros= god liefde
 Menselijk streven naar de schone verbinding, geluk, onsterfelijkheid
o Liefde (meeste mensen) -> tijdelijke aard
o Streven naar ware Eros/ vereniging met het Absolute
 Geestelijke schoonheid = ware schoonheid
 Platonische liefde: niet lichamelijk wordt geuit maar gedachte blijft

- Phaedo over dood en onsterfelijkheid

 Ziel keert terug naar tijds- en ruimteloos bestaan
 Mogelijkheid Absolute te aanschouwen
o > wijsheid, hoe lichter, hoe hoger om het Absolute te aanschouwen
 Incarneren in nieuw lichaam -> hoe hoger, hoe meer inzicht
 Geheugenverlies bij geboorte -> hunkering naar hereniging met waarheid en
deugdzaamheid  Daimon bij Socrates

Thema: waarheid

‘Dictatuur’ van het relativisme

 Paus Benedictus kritiek relativisme
 Zonder God, geen gebod
o Zonder Absolute grond stelt iedereen zijn eigen criteria -> eigen belang

Kinderen van Apate

4

,  God van misleiding en bedrog
 Alicja Gescinska -> eigen belang regeert, waarheid geen betekenis meer
 Twijfel aan waarheid = snel toegenomen
 De leugen is tegendeel van waarachtigheid
o Waarheid= feitelijke term, waar of onwaar kan zijn
o Waarachtigheid: ethische term
 Aan alle mensen om die waarachtigheid te cultiveren en eigenbelang en
misleiding, desinformatie achterwege laten
 Leugen niet bestrijden met feiten checken maar elkaar van aangezicht tot aangezicht
tegemoet treden, oprechte wijze

Universalisme, relativisme en waarachtigheid

Universalisme Relativisme
Absolute Waarheid gefundeerd in God of een Waarheid is relatief: “laat 1000 bloemen
ander metafysisch beginsel bloeien” binnen een ‘open’ samenleving
(Popper)
Voordelen Voordelen
1. Duidelijkheid 1. Openheid
2. Zekerheid 2. Gelijkwaardigheid

Nadelen Nadelen
1. Verstarring en geslotenheid 1. Verlies van zekerheid en duidelijkheid
2. Neiging tot dictatuur en absolutisme 2. Macht en eigenbelang primeren
(om die ENE waarheid te verdedigen) (‘dictatuur van het relativisme’)



Pluralisme als tussenweg?

1. Democratie met gelijkheid als basis

2. Onderhandelen: belang dialoog en overleg

3. Voorbeeld: de ‘universele’ rechten van de mens

4. Onderhandelen vanuit waarachtigheid die
het eigenbelang overstijgt in een gezamenlijk streven naar universele consensus

Hoofdstuk 3: de grot van Plato

Situering – 5e eeuw v.Chr.

De school van Athene – Rafaël

 Houdt de “Timaeus” vast (abstract metafysisch bijna mystiek werk) + wijst naar boven

Achtergrond

 Athene verliest van Sparta
 Aristocratische familie
 Aanvankelijk toneelschrijver




5