Philemon & Baucis
De riviergod heeft net verhalen verteld over riviernimfen die hem niet genoeg hebben
vereerd en daarom heeft hij ze in eilanden veranderd. Lelex is de verteller van het
verhaal, niet Ovidius zelf.
A: De Goden zijn almachtig
Amnis ab his tacuit.
De riviergod heeft gezwegen direct na deze verhalen.
Personificatie: amnis riviergod, namelijk Acheloüs
His verwijst naar de metamorfose uit het vorige verhaal.
Factum mirabile cunctos moverat; inridet credentes, utque deorum spretor erat
mentisque ferox, Ixione natus: ‘Ficta refers nimiumque putas, Acheloe, potentes esse
deos, dixit, ‘si dant adimuntque figuras.’
Factum + mirabile
Het wonderlijke voorval had allen bewogen: de zoon van Ixion bespot de
gelovigen, in zoverre als hij de verachter van de goden was en strijdlustig
van geest heeft hij gezegd: ‘jij vertelt leugels en jij gelooft al te veel,
Acheloüs, dat de goden machtig zijn als zij de gestaltes geven en
ontnemen.’
Factum mirabile verwijst naar de metamorfose in het vorige verhaal (de verandering van
nimfen in eilanden, ook die van Perimèle).
De zoon van Ixion praat hier en hij is tegen de goden. Gestaltes geven en ontnemen staat
voor de metamorfosen, wat wordt afgebeeld als een verzinsel. De naam Ixion wordt expres
gebruikt, omdat Ixion zelf ook de goden tegenwerkte.
Antithese: credentes met (deorum) spretor moverat met indridet
Iuxtapositie: moverat en inridet
Deze iuxtapositie, het uit elkaar plaatsen van inridet en het subject daarvan, Ixione natus en
het enjambement van spretor wordt de tegenstelling tussen de gelovers en de ongevoligen
benadrukt.
Chiasme: cunctos moverat inridet credentes
Dit stuk is ook een beetje zelfspot. De hele metamorfosen gaan er namelijk om dat de goden
mensen veranderen in dieren/voorwerpen. Er wordt hier gesuggereerd dat dat allemaal onzin
is.
Obstipuere omnes nec talia dicta probaverunt, ante omnesque Lelex animo maturus
et aevo sic ait: ‘Immensa est finemque potentia caeli non habet et, quidquid superi
voluere, peractum est.
Lelex + maturus
Allen verbaasden zich en keurden dergelijke woorden niet goed, en voor
allen sprak Lelex, rijp van geest en van leeftijd, als volgt: ‘Oneindig is de
macht van de goden en zij heeft geen einde, en alwat de goden hebben
gewild, is volbracht.
Talia: de nogal groffe en beledigend woorden van Ixions zoon uit het voorgaande vers.
, Lelex nam het woord omdat niemand anders sprak, terwijl iedereen het niet vond kunnen wat
er werd gezegd.
Antithese: animo maturus en maturus aevo constrasteert met het eerdergenoemde mentis
ferox.
Metonymia: caeli de plaats van de goden ipv de goden zelf wordt genoemd.
Superi is een typisch dichterlijk woord voor goden.
Tautologie: Lelex zegt hier eigenlijk drie keer hetzelfde.
Quoque minus dubites, tilae contermina quercus collibus est Phrygiis, medio
circumdata muro.
Dubites is een coni finalis, die een doel aangeeft. Een logisch vervolg op de opmerking dat de
macht van de goden onbeperkt is en geen grenzen kent is dat dus nu over die onbegrense
goddelijke macht verder gaat. Maar nee, Lelex beschrijft alleen maar een omgeving. In die
omgeving (blijkt later), kun je het bewijs van de onbeperkte goddelijke macht waarnemen.
Circumdata + quercus Collibus + Phrygiis medio + muro
En opdat je des te minder twijfelt, op de Phrygische heuvels is een eik naast
een linde, omgeven door een lage muur.
Er is sprake van een ommuring (muro) omdat het een heilige plek is. Op deze plek stond eerst
het huisje van Philemon en Baucis.
In deze zin komt de introductie (en dus de betrekking tot een ander verhaal) tot een einde. Dit
is vanaf het stukje “dubites”.
(Ipse locum vidi; nam me Pelopeia Pittheus misit in arva suo quandam regnata
parenti).
Ipse + vidi Pelopeia + arva Suo + parenti Regnata + arva
(Ik heb de plek zelf gezien: want Pittheus stuurde mij naar het land van
Pelops, dat eens bestuurd werd door zijn vader).
Parenti = Pelops
Haud procul hinc stagnum est, tellus habitabilis olim, nunc celebres mergis fulicisque
palustribus undae.’
Undae + stagnum tellus + stagnum celebres + undae
Helemaal niet ver hiervandaan is een meer, eens een bewoonbaar gebied,
nu water, drukbezocht door in het moeras levende duikers en meerkoeten.’
Hinc verwijst naar collibus Phrygiis Phrygië in Klein-Azië was het land van koning Pelops.
Antithese + iuxtapositie: olim + nunc tellus + undae
Chiasme: habitabilis (a) olim (b) nunc (b) celebres (a)
tellus (a) habitalibis (b) olim (c) nunc (c) celebres (b) undae (a)
Om de tegenstelling tussen vroeger en nu te markeren
Metoymia: undae = golven, betekent water
B: Jupiter en Mercurius bezoeken Phrygië
‘Iuppiter huc sepcia mortali cumue parente venit Atlantiades positis caducifer alis.
ABLABS: positis alis caducifer hoort bij Atlantiades
De riviergod heeft net verhalen verteld over riviernimfen die hem niet genoeg hebben
vereerd en daarom heeft hij ze in eilanden veranderd. Lelex is de verteller van het
verhaal, niet Ovidius zelf.
A: De Goden zijn almachtig
Amnis ab his tacuit.
De riviergod heeft gezwegen direct na deze verhalen.
Personificatie: amnis riviergod, namelijk Acheloüs
His verwijst naar de metamorfose uit het vorige verhaal.
Factum mirabile cunctos moverat; inridet credentes, utque deorum spretor erat
mentisque ferox, Ixione natus: ‘Ficta refers nimiumque putas, Acheloe, potentes esse
deos, dixit, ‘si dant adimuntque figuras.’
Factum + mirabile
Het wonderlijke voorval had allen bewogen: de zoon van Ixion bespot de
gelovigen, in zoverre als hij de verachter van de goden was en strijdlustig
van geest heeft hij gezegd: ‘jij vertelt leugels en jij gelooft al te veel,
Acheloüs, dat de goden machtig zijn als zij de gestaltes geven en
ontnemen.’
Factum mirabile verwijst naar de metamorfose in het vorige verhaal (de verandering van
nimfen in eilanden, ook die van Perimèle).
De zoon van Ixion praat hier en hij is tegen de goden. Gestaltes geven en ontnemen staat
voor de metamorfosen, wat wordt afgebeeld als een verzinsel. De naam Ixion wordt expres
gebruikt, omdat Ixion zelf ook de goden tegenwerkte.
Antithese: credentes met (deorum) spretor moverat met indridet
Iuxtapositie: moverat en inridet
Deze iuxtapositie, het uit elkaar plaatsen van inridet en het subject daarvan, Ixione natus en
het enjambement van spretor wordt de tegenstelling tussen de gelovers en de ongevoligen
benadrukt.
Chiasme: cunctos moverat inridet credentes
Dit stuk is ook een beetje zelfspot. De hele metamorfosen gaan er namelijk om dat de goden
mensen veranderen in dieren/voorwerpen. Er wordt hier gesuggereerd dat dat allemaal onzin
is.
Obstipuere omnes nec talia dicta probaverunt, ante omnesque Lelex animo maturus
et aevo sic ait: ‘Immensa est finemque potentia caeli non habet et, quidquid superi
voluere, peractum est.
Lelex + maturus
Allen verbaasden zich en keurden dergelijke woorden niet goed, en voor
allen sprak Lelex, rijp van geest en van leeftijd, als volgt: ‘Oneindig is de
macht van de goden en zij heeft geen einde, en alwat de goden hebben
gewild, is volbracht.
Talia: de nogal groffe en beledigend woorden van Ixions zoon uit het voorgaande vers.
, Lelex nam het woord omdat niemand anders sprak, terwijl iedereen het niet vond kunnen wat
er werd gezegd.
Antithese: animo maturus en maturus aevo constrasteert met het eerdergenoemde mentis
ferox.
Metonymia: caeli de plaats van de goden ipv de goden zelf wordt genoemd.
Superi is een typisch dichterlijk woord voor goden.
Tautologie: Lelex zegt hier eigenlijk drie keer hetzelfde.
Quoque minus dubites, tilae contermina quercus collibus est Phrygiis, medio
circumdata muro.
Dubites is een coni finalis, die een doel aangeeft. Een logisch vervolg op de opmerking dat de
macht van de goden onbeperkt is en geen grenzen kent is dat dus nu over die onbegrense
goddelijke macht verder gaat. Maar nee, Lelex beschrijft alleen maar een omgeving. In die
omgeving (blijkt later), kun je het bewijs van de onbeperkte goddelijke macht waarnemen.
Circumdata + quercus Collibus + Phrygiis medio + muro
En opdat je des te minder twijfelt, op de Phrygische heuvels is een eik naast
een linde, omgeven door een lage muur.
Er is sprake van een ommuring (muro) omdat het een heilige plek is. Op deze plek stond eerst
het huisje van Philemon en Baucis.
In deze zin komt de introductie (en dus de betrekking tot een ander verhaal) tot een einde. Dit
is vanaf het stukje “dubites”.
(Ipse locum vidi; nam me Pelopeia Pittheus misit in arva suo quandam regnata
parenti).
Ipse + vidi Pelopeia + arva Suo + parenti Regnata + arva
(Ik heb de plek zelf gezien: want Pittheus stuurde mij naar het land van
Pelops, dat eens bestuurd werd door zijn vader).
Parenti = Pelops
Haud procul hinc stagnum est, tellus habitabilis olim, nunc celebres mergis fulicisque
palustribus undae.’
Undae + stagnum tellus + stagnum celebres + undae
Helemaal niet ver hiervandaan is een meer, eens een bewoonbaar gebied,
nu water, drukbezocht door in het moeras levende duikers en meerkoeten.’
Hinc verwijst naar collibus Phrygiis Phrygië in Klein-Azië was het land van koning Pelops.
Antithese + iuxtapositie: olim + nunc tellus + undae
Chiasme: habitabilis (a) olim (b) nunc (b) celebres (a)
tellus (a) habitalibis (b) olim (c) nunc (c) celebres (b) undae (a)
Om de tegenstelling tussen vroeger en nu te markeren
Metoymia: undae = golven, betekent water
B: Jupiter en Mercurius bezoeken Phrygië
‘Iuppiter huc sepcia mortali cumue parente venit Atlantiades positis caducifer alis.
ABLABS: positis alis caducifer hoort bij Atlantiades
