samenvatting biologie voeding en vertering vwo 5

Biologie - voeding en gezondheid
Paragraaf 1 gezond eten
Voedingsstoffen zijn de stoffen die je lichaam uit de voedingsmiddelen opneemt. Er zijn zes
groepen voedingsstoffen:
 Koolhydraten: brandstof en bouwstof
 Vetten: brandstof, bouwstof en warmte-isolatie. Vetten zijn ook reservestoffen die
energie leveren in tijdens van voedselschaarste.
 Eiwitten: bouwstof. In tijden van schaarste kunnen ze ook als brandstof dienen.
 Vitaminen: beschermende stof. Het lichaam heeft ze nodig om optimaal te kunnen
functioneren.
 Mineralen: bouwstof en onderdeel van chemische processen.
 Water: bouwstof, oplosmiddel, transportvloeistof en warmtebuffer.
De ADH is de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid. In voeding kunnen daarnaast additieven
zitten: stoffen die zijn toegevoegd om het product aantrekkelijker of langer houdbaar te
maken. Er is hiervoor een maximale grens voor wat je binnen mag krijgen. De ADI de
aanvaardbare dagelijkse inname.
Door te kauwen bereid je de vertering van het voedsel voor. Deze mechanische stap
vergroot het oppervlak van den voedsel. Verderop in het darmkanaal kan voedsel zo
makkelijker verteerd worden. Speeksel levert slijm dat als glijmiddel fungeert. Het strotklepje
en de huig sluiten de luchtpijp en de neusholte af. Spieren in de darmen duwen het eten
voort met peristaltische bewegingen. Bij deze bewegingen trekken lengtespieren voor de
voedselresten samen en maken ruimte, waarop kringspieren achter de voedselresten de
voedselresten naar voren knijpen.
Bepaalde koolhydraten ( cellulose en pectine) zijn niet of slecht verteerbaar. Deze moleculen
stimuleren de darmperistaltiek. Ook houden ze water vast wat de ontlasting soepel houdt.
Deze moleculen het voedingsvezels of ballaststoffen.
Speeksel bevat lysozomen, stoffen die de celwand van micro-organismen aantasten. Deze
aangetasten organismen sterven vervolgens in het zoutzuur van het maagsap. Je darmen
bevatten ook nuttige bacteriën: de darmflora.
De wand van de dunne darm heeft plooien met daarop darmvlokken, opgebouwd uit
darmepitheel (=haarvaten en lymfevat). Het darmepitheel scheidt de darminhoud van de rest
van het lichaam. De celmembranen van de darmepitheelcellen hebben ook weer
uitstulpingen, de microvilli. Het darmoppervlak is nu erg groot. Hierdoor kan er snel worden
opgenomen (=resorptie). Gaan de stoffen tegen het concentratieverval in dan heet dat
actieftransport, anders is het transport passief. Vetachtige stoffen kunnen de membranen
zonder transporteiwit passeren. Stoffen waarvoor geen transporteiwitten zijn en die niet
passief kunnen transporteren, blijven in de darm. De epitheelcellen vormen een tight-
junction, een ondoordringbare laag.

Paragraaf 2 vitamines en mineralen
Vitaminen zijn organische stoffen die je lichaam niet zelf kan maken en waarvan je maar heel
weinig nodig hebt. Sommige vitaminen zijn hydrofiel (C) en andere zijn hydrofoob (A).
hydrofiele vitaminen verlaten via de nieren weer snel het lichaam. Hydrofobe vitaminen
kunnen stapelen in het lichaam en je daardoor ziek maken. Vitamine D is een ander verhaal.
Je huid maakt deze vitamine onder invloed van zonlicht.
Vitamine A: meerdere stoffen werken als vitamine A. in dierlijk voedsel is retinol de meest
voorkomende vitamine A. de darmepitheelcellen stoppen het hydrofobe retinol in
membraanblaasjes voor transport naar de lever. Op hun beurt koppelen levercellen het
retinol aan speciale transporteiwitten bestemd voor de cellen van het netvlies. Levercellen
kunnen uit retinol ook retinoïden maken. Die stoffen zetten de stamcellen aan tot deling. Bij
weinig vitamine A beschadigen zo de darmepitheelcellen en wordt er minder opgenomen,
waardoor de osmotische waarde van de darminhoud hoog is. Water vloeit naar de