samenvatting biologie waarnemen vwo 5

Biologie - waarnemen

Paragraaf 1 zintuigcellen
Beide evenwichtsorganen in je oren bestaan uit een centraal deel, het vestibulum, en drie
halfcirkelvormige kanalen. Vestibulum en halfcirkelvormige kanalen zijn gevuld met een
vloeistof: endolymfe. Over rechtlijnige beweging krijg je informatie uit je maculae. Deze
kleine zintuigorgaantjes bevinden zich in het vestibulum. De zintuigcellen in een macula
steken met lage zintuigharen in een geleilaag met daar bovenop een laag kalksteentjes. De
massa van de kalksteentjes geeft de geleilaag traagheid. De zintuigharen buigen bij
beweging in een bepaalde richting. Maculae reageren op snelheidsveranderingen bij
rechtlijnige bewegingen. Informatie over draaibewegingen komt uit drie halfcirkelvormige
kanalen.
 Bovenkanaal = ja knikken
 Achterkanaal = hoofd van links naar rechts naar de schouder laten zakken
 Zijkanaal = nee schudden
Elk kanaal heeft aan de basis een knobbel met daarin zintuigcellen met lange zintuigharen.
De haren steken in een geleiachtige massa, de cupula, die vrij heen en weer kan bewegen
met de endolymfe. Door vertragingen buigen de zintuighaarcellen.
Het evenwichtscentrum in de hersenstam ontvangt naast informatie uit het evenwichtsorgaan
ook informatie van andere organen. De kleine hersenen spelen een grote rol bij het
terugkoppelen van informatie naar de spieren. Misselijkheid ontstaat door het
evenwichtscentrum tegenstrijdige prikkels ontvangt van organen. Dit kan ontstaan als de
endolymfe nog doordraait terwijl je al stil staat.
Zintuigcellen zijn receptorcellen. De zintuigcellen in de capulae en maculae van je
evenwichtsorgaan zijn mechanoreceptoren. Ze zijn gevoelig voor mechanische prikkeling.
Thermoreceptoren reageren op temperatuur en chemoreceptoren op bepaalde stoffen en
fotoreceptoren op licht. Elk type receptorcel is gevoelig voor zijn eigen type prikkel, de
adequate prikkel. Receptorcellen hebben over hun membraan een rustpotentiaal net als
neuronen. Een adequate prikkel leidt in de cel tot een verandering van het
membraanpotentiaal bij mechanoreceptoren gaan door vormverandering van het
celmembraan natriumpoorten open. De binding van een stof bij chemoreceptoren zorgt voor
de afgifte van een G-eiwit dat de energierijke stof GTP en een boodschapperstof in werking
zet. De secundaire boodschapperstof bindt aan doelwitmoleculen op de natriumpoorten die
daardoor opengaan. Als de prikkeldrempel bereikt is, vindt er depolarisatie plaats en gaan de
calciumpoorten open. En wordt nu exciterende neurotransmitter geloosd voor een
sensorische neuron. Hoe sterker de prikkel bij de receptorcel, hoe meer neurotransmitter
vrijkomt, hoe hoger de impulsfrequentie.
Pijnreceptoren zijn zenuwcellen die schadelijke prikkels kunnen waarnemen. Zij geven
informatie aan de pijncentra in de grote hersenen.
Door langdurig prikkelen boen de prikkeldrempel kan de prikkeldrempel omhoog gaan. De
receptorcel reageert dan minder op de adequate prikkel. Die heet gewenning of adaptatie.
Pijnzintuigen vertonen geen gewenning.

Paragraaf 2 het gehoorzintuig
De adequate prikkel voor het menselijk gehoor bestaat uit trillingen met een frequentie van
20-20000 Hz. De oorschelp vangt geluidstrillingen op en geleidt ze via de gehoorgang het
oor in. Oorschelp en gehoorgang vormen het buitenoor. De trillingen bereiken het
trommelvlies, dat de gehoorgang afsluit van het middenoor. De trillingen worden doorgeven
als er gelijke druk is. De buis van Eustachius van het middenoor naar de keelholte gaat open
bij slikken en verwijdert de druk. In het middenoor zijn drie gehoorbeentjes verbonden met
het trommelvlies: hamer, aambeeld en stijgbeugel. Deze beentjes versterken de trillingen
voor het binnenoor. De trillingen van de stijgbeugel brengen via het ovale venster, een
membraan in de wand van het slakkenhuis, de vloeistof in het slakkenhuis in trilling. Het
ovale venster is kleiner dan het trommelvlies, wat tot een extra versterking van de trillingen