SAMENVATTING
Bescherming van de intellectuele
eigendom
Prof. Mr. P.G.F.A. Geerts
__________
Twaalfde druk
© 2017, P.G.F.A. Geerts
,1. Intellectuele eigendom in het algemeen
Inleiding
In het intellectuele eigendomsrecht kunnen onder meer de volgende terreinen worden onderscheiden:
het octrooirecht, het auteursrecht, het merkenrecht en het handelsnaamrecht. Het centrale thema van
het intellectuele eigendomsrecht zoals dat hier wordt behandeld is de bescherming van prestaties en van
de naam. Dit laatste kan iets preciezer worden uitgedrukt door uit te gaan van de bescherming van
onderscheidingstekens: merk en handelsnaam. Concurrenten willen zich immers van elkaar kunnen
onderscheiden door het tot stand brengen van prestaties en door verwerving van naamsbekendheid bij
het grote publiek. Het rechtsgebied van de intellectuele eigendom omvat een aantal wettelijke systemen
die tot bescherming van de prestaties en de onderscheidingstekens dienen, waarop in de volgende
hoofdstukken nader zal worden ingegaan. Deze beschermingssystemen zijn:
➤ Het octrooirecht: het exclusieve recht van de uitvinder van een nieuw voortbrengsel of een nieuw
industrieel procedé om gedurende een bepaalde termijn de uitvinding te exploiteren.
➤ Het auteursrecht: geeft de maker van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst enkele exclusieve
bevoegdheden met betrekking tot gebruik en exploitatie van zijn werk.
➤ Het merkenrecht: geeft de houder van het recht een naar tijd onbegrensd exclusief recht het
betreffende merk voor bepaalde waren of diensten te gebruiken.
➤ Het handelsnaamrecht: geeft aan degene die een bepaalde handelsnaam voor een onderneming
gebruikt, een zekere vorm van bescherming met betrekking tot het gebruik van die naam.
De wetten inzake de intellectuele eigendom (IE) zijn deels op te vatten als normering van de concurrentie.
Deze wetten geven namelijk een opsomming van handelingen die slechts door of met toestemming van
de rechthebbende mogen worden verricht. Wanneer concurrenten deze handelingen verrichten zonder
daartoe toestemming te hebben verkregen, kan hun handelen worden aangemerkt als ongeoorloofde
mededinging. Het hoeft daarbij niet altijd te gaan om ‘oneerlijke’ mededinging. Een concurrent handelt bij
het schaden van iemands concurrentiepositie niet per se te kwader trouw. Zo kan hij een product
uitvinden zonder te weten dat een andere producent op eenzelfde product reeds een octrooi heeft
verkregen.
De bescherming van de intellectuele eigendom wordt vormgegeven door subjectieve rechten. Door
middel van het subjectieve recht valt een duidelijke grens te trekken tussen beschermd en onbeschermd
gebied. Dit komt duidelijk naar voren bij een subjectief IE-recht dat in tijd begrensd is: gedurende deze tijd
moet eenieder nalaten iets te doen (bv: een boek zonder toestemming uitgeven), na afloop van deze tijd
is zulks volkomen rechtmatig.
De beschermingssystemen van het intellectuele eigendomsrecht zoals eerder genoemd hebben gemeen
dat het steeds gaat om uitsluitende rechten op onstoffelijke objecten. Dat deze onstoffelijke objecten zich
in stoffelijkheid kunnen manifesteren – een geestelijke prestatie omzetten door het in de handel brengen
van een materiële drager, zoals een machine – doet daar niets aan af. Bij het te beschermen object kan
het dus gaan om de bescherming van prestaties en de bescherming van onderscheidingstekens.
In het octrooirecht en het auteursrecht staat de bescherming van prestaties voorop. Een prestatie is
bijvoorbeeld het schrijven van een boek, het ontwikkelen van een televisiesysteem of het ontwikkelen van
software. In het merkenrecht en het handelsnaamrecht staat de bescherming van onderscheidingstekens
voorop. Een onderscheidingsteken dient ertoe een onderneming of product voor het publiek herkenbaar
te maken.
• Doel van de bescherming van een prestatie: een monopolie verschaffen aan degene die de
prestatie heeft geleverd met het vooruitzicht op een beloning voor zijn inspanning uit de
exploitatie.
• Doel van de bescherming van het onderscheidingsteken: voorkomen dat de herkenbaarheid
, verwatert of wordt aangetast.
Duur van de bescherming
Intellectuele eigendomsrechten die berusten op de bescherming van een geestelijke prestatie (octrooi- en
auteursrecht) zijn begrensd naar duur. De bescherming van onderscheidingstekens kan in principe
onbegrensd zijn. De reden dat de bescherming van prestaties niet onbeperkt voortduurt is dat dit de
voortgang van ontwikkelingen in de techniek, wetenschap en kunst in de weg zou kunnen staan.
Om een uitsluitend recht te verkrijgen kunnen drie systemen worden onderscheiden:
1. Verlening na een inhoudelijk onderzoek
Voldoet het object van de aanvrage aan de eisen die de wet stelt (octrooirecht)?
Voor een octrooi wordt een nieuwheidsonderzoek verricht, hoewel het octrooi ongeacht de uitkomst
daarvan wordt verleend. Een derde kan in een gerechtelijke procedure de nietigheid van het verleende
octrooi inroepen. De rechter kijkt dan of het octrooi terecht is verleend.
2. Het inschrijfstelsel
Is voldaan aan de inhoudelijke vereisten voor het verkrijgen van een monopolie (merkenrecht)?
Ook hiervoor geldt dat in het kader van een gerechtelijke procedure kan worden onderzocht of aan de
eisen is voldaan.
3. Verkrijging van rechtswege
Hiervoor behoeven geen onderzoek te worden verricht of formaliteiten plaats te vinden. Dit systeem
geldt voor het auteursrecht en het handelsnaamrecht. In het auteursrecht ontstaat de rechtsbescherming
op het moment van – uiterlijk waarneembare – schepping. In het handelsnaamrecht ontstaat de
rechtsbescherming op het moment dat de handelsnaam wordt gevoerd.
Het monopolie van een gerechtigde heeft de vorm van een absoluut recht. De monopolist heeft namelijk
een exclusief recht om bepaalde handelingen te verrichten (voorbehouden handelingen). De gerechtigde
monopolist heeft aansluitend daarop het recht om eenieder te verbieden voorbehouden handelingen
zonder zijn toestemming te verrichten. Het monopolie kan bij een belangenafweging worden ingeperkt
door het afgeven van een dwanglicentie. Ook de uitputtingsregeling beperkt de monopolist in grote mate.
Uitputting vindt plaats door het op rechtmatige wijze op de markt brengen van goederen (exemplaren).
De uitputtingsregeling heeft louter betrekking op een materiële drager, oftewel de stoffelijkheid, zoals
bijvoorbeeld een machine en niet op het idee – de constructie van de machine die wordt nagemaakt.
Exploitatie van een uitsluitend recht
Het onderscheidingsteken markeert een marktpositie, terwijl de monopolist door de prestatie een
uitsluitend recht op beloning kan ontvangen. Niettemin kan een merk heel wat waard zijn, zoals het merk
Apple met een waarde van rond de € 178 miljard.
Het recht van intellectuele eigendom is een vermogensrecht in de zin van art. 3:6 BW en kan
overdraagbaar zijn. Voor de exploitatie van een intellectueel eigendomsrecht zijn drie vormen denkbaar:
1. Zelf de voorbehouden handeling verrichten
Vb: de schrijver van een toneelstuk regelt eigenhandig de opvoering van een toneelstuk
2. Een ander daarvoor contractueel toestemming geven (de licentie)
Vb: de schrijver geeft een toneelgezelschap de licentie om het toneelstuk op te voeren. Licenties kunnen
onbegrensd, exclusief en beperkt zijn (tijd, plaats).
3. Het recht aan een ander overdragen
De licentiehouder draagt zijn toestemming over op een derde om de voorbehouden handelingen te
verrichten
Bescherming van de intellectuele
eigendom
Prof. Mr. P.G.F.A. Geerts
__________
Twaalfde druk
© 2017, P.G.F.A. Geerts
,1. Intellectuele eigendom in het algemeen
Inleiding
In het intellectuele eigendomsrecht kunnen onder meer de volgende terreinen worden onderscheiden:
het octrooirecht, het auteursrecht, het merkenrecht en het handelsnaamrecht. Het centrale thema van
het intellectuele eigendomsrecht zoals dat hier wordt behandeld is de bescherming van prestaties en van
de naam. Dit laatste kan iets preciezer worden uitgedrukt door uit te gaan van de bescherming van
onderscheidingstekens: merk en handelsnaam. Concurrenten willen zich immers van elkaar kunnen
onderscheiden door het tot stand brengen van prestaties en door verwerving van naamsbekendheid bij
het grote publiek. Het rechtsgebied van de intellectuele eigendom omvat een aantal wettelijke systemen
die tot bescherming van de prestaties en de onderscheidingstekens dienen, waarop in de volgende
hoofdstukken nader zal worden ingegaan. Deze beschermingssystemen zijn:
➤ Het octrooirecht: het exclusieve recht van de uitvinder van een nieuw voortbrengsel of een nieuw
industrieel procedé om gedurende een bepaalde termijn de uitvinding te exploiteren.
➤ Het auteursrecht: geeft de maker van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst enkele exclusieve
bevoegdheden met betrekking tot gebruik en exploitatie van zijn werk.
➤ Het merkenrecht: geeft de houder van het recht een naar tijd onbegrensd exclusief recht het
betreffende merk voor bepaalde waren of diensten te gebruiken.
➤ Het handelsnaamrecht: geeft aan degene die een bepaalde handelsnaam voor een onderneming
gebruikt, een zekere vorm van bescherming met betrekking tot het gebruik van die naam.
De wetten inzake de intellectuele eigendom (IE) zijn deels op te vatten als normering van de concurrentie.
Deze wetten geven namelijk een opsomming van handelingen die slechts door of met toestemming van
de rechthebbende mogen worden verricht. Wanneer concurrenten deze handelingen verrichten zonder
daartoe toestemming te hebben verkregen, kan hun handelen worden aangemerkt als ongeoorloofde
mededinging. Het hoeft daarbij niet altijd te gaan om ‘oneerlijke’ mededinging. Een concurrent handelt bij
het schaden van iemands concurrentiepositie niet per se te kwader trouw. Zo kan hij een product
uitvinden zonder te weten dat een andere producent op eenzelfde product reeds een octrooi heeft
verkregen.
De bescherming van de intellectuele eigendom wordt vormgegeven door subjectieve rechten. Door
middel van het subjectieve recht valt een duidelijke grens te trekken tussen beschermd en onbeschermd
gebied. Dit komt duidelijk naar voren bij een subjectief IE-recht dat in tijd begrensd is: gedurende deze tijd
moet eenieder nalaten iets te doen (bv: een boek zonder toestemming uitgeven), na afloop van deze tijd
is zulks volkomen rechtmatig.
De beschermingssystemen van het intellectuele eigendomsrecht zoals eerder genoemd hebben gemeen
dat het steeds gaat om uitsluitende rechten op onstoffelijke objecten. Dat deze onstoffelijke objecten zich
in stoffelijkheid kunnen manifesteren – een geestelijke prestatie omzetten door het in de handel brengen
van een materiële drager, zoals een machine – doet daar niets aan af. Bij het te beschermen object kan
het dus gaan om de bescherming van prestaties en de bescherming van onderscheidingstekens.
In het octrooirecht en het auteursrecht staat de bescherming van prestaties voorop. Een prestatie is
bijvoorbeeld het schrijven van een boek, het ontwikkelen van een televisiesysteem of het ontwikkelen van
software. In het merkenrecht en het handelsnaamrecht staat de bescherming van onderscheidingstekens
voorop. Een onderscheidingsteken dient ertoe een onderneming of product voor het publiek herkenbaar
te maken.
• Doel van de bescherming van een prestatie: een monopolie verschaffen aan degene die de
prestatie heeft geleverd met het vooruitzicht op een beloning voor zijn inspanning uit de
exploitatie.
• Doel van de bescherming van het onderscheidingsteken: voorkomen dat de herkenbaarheid
, verwatert of wordt aangetast.
Duur van de bescherming
Intellectuele eigendomsrechten die berusten op de bescherming van een geestelijke prestatie (octrooi- en
auteursrecht) zijn begrensd naar duur. De bescherming van onderscheidingstekens kan in principe
onbegrensd zijn. De reden dat de bescherming van prestaties niet onbeperkt voortduurt is dat dit de
voortgang van ontwikkelingen in de techniek, wetenschap en kunst in de weg zou kunnen staan.
Om een uitsluitend recht te verkrijgen kunnen drie systemen worden onderscheiden:
1. Verlening na een inhoudelijk onderzoek
Voldoet het object van de aanvrage aan de eisen die de wet stelt (octrooirecht)?
Voor een octrooi wordt een nieuwheidsonderzoek verricht, hoewel het octrooi ongeacht de uitkomst
daarvan wordt verleend. Een derde kan in een gerechtelijke procedure de nietigheid van het verleende
octrooi inroepen. De rechter kijkt dan of het octrooi terecht is verleend.
2. Het inschrijfstelsel
Is voldaan aan de inhoudelijke vereisten voor het verkrijgen van een monopolie (merkenrecht)?
Ook hiervoor geldt dat in het kader van een gerechtelijke procedure kan worden onderzocht of aan de
eisen is voldaan.
3. Verkrijging van rechtswege
Hiervoor behoeven geen onderzoek te worden verricht of formaliteiten plaats te vinden. Dit systeem
geldt voor het auteursrecht en het handelsnaamrecht. In het auteursrecht ontstaat de rechtsbescherming
op het moment van – uiterlijk waarneembare – schepping. In het handelsnaamrecht ontstaat de
rechtsbescherming op het moment dat de handelsnaam wordt gevoerd.
Het monopolie van een gerechtigde heeft de vorm van een absoluut recht. De monopolist heeft namelijk
een exclusief recht om bepaalde handelingen te verrichten (voorbehouden handelingen). De gerechtigde
monopolist heeft aansluitend daarop het recht om eenieder te verbieden voorbehouden handelingen
zonder zijn toestemming te verrichten. Het monopolie kan bij een belangenafweging worden ingeperkt
door het afgeven van een dwanglicentie. Ook de uitputtingsregeling beperkt de monopolist in grote mate.
Uitputting vindt plaats door het op rechtmatige wijze op de markt brengen van goederen (exemplaren).
De uitputtingsregeling heeft louter betrekking op een materiële drager, oftewel de stoffelijkheid, zoals
bijvoorbeeld een machine en niet op het idee – de constructie van de machine die wordt nagemaakt.
Exploitatie van een uitsluitend recht
Het onderscheidingsteken markeert een marktpositie, terwijl de monopolist door de prestatie een
uitsluitend recht op beloning kan ontvangen. Niettemin kan een merk heel wat waard zijn, zoals het merk
Apple met een waarde van rond de € 178 miljard.
Het recht van intellectuele eigendom is een vermogensrecht in de zin van art. 3:6 BW en kan
overdraagbaar zijn. Voor de exploitatie van een intellectueel eigendomsrecht zijn drie vormen denkbaar:
1. Zelf de voorbehouden handeling verrichten
Vb: de schrijver van een toneelstuk regelt eigenhandig de opvoering van een toneelstuk
2. Een ander daarvoor contractueel toestemming geven (de licentie)
Vb: de schrijver geeft een toneelgezelschap de licentie om het toneelstuk op te voeren. Licenties kunnen
onbegrensd, exclusief en beperkt zijn (tijd, plaats).
3. Het recht aan een ander overdragen
De licentiehouder draagt zijn toestemming over op een derde om de voorbehouden handelingen te
verrichten
