Auteur: Julia Brugman
De Caluwé & Vermaak (2018)
Leren veranderen
Tweede geheel herziende editie
Inhoud
Hoofdstuk 2. Waarom veranderen zo gecompliceerd is ................................................................................... 5
2.1. Over losjes gekoppelde systemen ............................................................................................................... 5
2.1.1. Ambiguïteiten in organisaties ............................................................................................................... 5
2.1.2. Losse koppeling tussen opvattingen en gedrag .................................................................................... 5
2.1.3. Vuilnisvatbesluitvorming ...................................................................................................................... 5
2.1.4. Implicaties voor veranderaars en verandertrajecten ........................................................................... 5
2.2. Over managen en gemanaged worden ....................................................................................................... 6
2.2.1. Autonome medewerkers en hiërarchische managers .......................................................................... 6
2.2.2. Oerconflict ............................................................................................................................................ 6
2.2.3. Pocket veto ........................................................................................................................................... 6
2.2.4. Implicaties voor veranderaars en verandertrajecten ........................................................................... 7
2.3. Over chaosdenken ....................................................................................................................................... 7
2.3.1. Dynamisch evenwicht ........................................................................................................................... 7
2.3.2. Autonome ontwikkeling ....................................................................................................................... 8
2.3.3. Structurele spanning en structurele conflicten .................................................................................... 9
2.3.4. Implicaties voor veranderaars en verandertrajecten ........................................................................... 9
2.4. Sociopolitieke mechanismen ..................................................................................................................... 10
2.4.1. Actietheorie en macht ........................................................................................................................ 10
2.4.2. Informele organisaties ........................................................................................................................ 10
2.4.3. Economische uitwisseling in groepen ................................................................................................. 10
2.4.4. Implicaties voor veranderaars en verandertrajecten ......................................................................... 11
2.5. Over fixaties ............................................................................................................................................... 11
2.5.1. Gemene problemen ............................................................................................................................ 11
2.5.2. Ontwikkelingspatronen in groepen .................................................................................................... 12
2.5.3. Vergiftigende emoties en verwaarlozing ............................................................................................ 12
2.5.4. Implicaties voor veranderaars en verandertrajecten ......................................................................... 13
2.6. Vijf groepen mechanismen vol irrationaliteit ............................................................................................ 13
Hoofdstuk 3. Denken over veranderen in vijf kleuren .................................................................................... 15
3.1. Veranderingsstrategieën en benaderingen ............................................................................................... 15
3.2. Vijf gekleurde betekenissen van het woord veranderen ........................................................................... 16
1
, Samenvatting De Caluwé
3.3. Vijf kleurendrukken uitgewerkt ................................................................................................................. 17
3.3.1. Geeldrukdenken ................................................................................................................................. 17
3.3.2. Blauwdrukdenken ............................................................................................................................... 17
3.3.3. Rooddrukdenken ................................................................................................................................ 18
3.3.4. Groendrukdenken ............................................................................................................................... 18
3.3.5. Witdrukdenken ................................................................................................................................... 19
3.4. Een paar voorbeelden ................................................................................................................................ 20
3.5. Idealen en valkuilen ................................................................................................................................... 20
3.6. Wat is effectief, waar en werkzaam? ........................................................................................................ 21
3.7. Andere kleuren en ‘superparadigma’ ........................................................................................................ 22
Hoofdstuk 4. Hoofdbestanddelen van geplande verandering ........................................................................ 23
4.1. Bestanddelen van de methode .................................................................................................................. 23
4.2. Uitkomsten, effecten en bestemming ....................................................................................................... 24
4.3. Context en historie: invloedsfactoren op het veranderidee...................................................................... 25
4.4. Rollen en actoren ....................................................................................................................................... 27
4.5. Fasen en processen.................................................................................................................................... 27
4.6. Communicatie en betekenisgeving ............................................................................................................ 29
4.7. Sturing en reflectie .................................................................................................................................... 32
Hoofdstuk 5. Begrijpen wat er aan de hand is ................................................................................................ 33
5.1. Aanloop naar de diagnose ......................................................................................................................... 33
5.2. Diagnose .................................................................................................................................................... 33
5.2.1. Meervoudig kijken .............................................................................................................................. 33
5.2.2. Gebruiken van modellen .................................................................................................................... 35
5.2.3. Diagnose is ook een interventie ......................................................................................................... 38
5.2.4. Diagnose als onderzoeksproces .......................................................................................................... 38
5.3. Kern van het vraagstuk .............................................................................................................................. 39
5.3.1. Betekenis geven: wat is de angel of kiem? ......................................................................................... 39
5.3.2. Inzetten van intuïtie of causale diagrammen ..................................................................................... 40
5.3.3. Participatie: wel of niet? ..................................................................................................................... 42
Hoofdstuk 6. Verandering tot realiteit maken ............................................................................................... 43
6.1. Veranderstrategie ...................................................................................................................................... 43
6.1.1. De eerste vier vragen als indicatoren voor strategiekeuze ................................................................ 44
6.1.2. Vraag vijf: kan het met meer van hetzelfde? ...................................................................................... 44
6.1.3. Vraag zes: wat beweegt mensen hier? ............................................................................................... 46
6.1.4. Wikken en wegen bij de strategievorming ......................................................................................... 48
6.1.5. Vaststellen van de veranderstrategie ................................................................................................. 49
6.2. Interventieplan .......................................................................................................................................... 49
6.2.1. Versterken van de aanpak: focussen .................................................................................................. 49
2
, Samenvatting De Caluwé
6.2.2. Samenhang en consistentie zoeken: balanceren................................................................................ 50
6.2.3. Communiceerbaar maken: managen van verwachtingen .................................................................. 51
6.2.4. De moeite waard: relevant houden .................................................................................................... 51
6.3. Interventies ................................................................................................................................................ 52
Hoofdstuk 7. Voorbeelden van diagnosemodellen ........................................................................................ 53
7.1. Eisenhower-principe, curriculum vitae, tijdschrijven ................................................................................ 54
Eisenhower-principe ..................................................................................................................................... 54
Curriculum vitae ........................................................................................................................................... 54
Tijdschrijven .................................................................................................................................................. 54
7.2. Profijtformule voor professionele organisaties, visgraatdiagram, taakgeledingsschema ......................... 54
Profijtformule voor professionele organisaties ............................................................................................ 54
Visgraatdiagram ............................................................................................................................................ 55
Taakgeledingenschema ................................................................................................................................ 55
7.3. Balanced scorecard, portfolioanalyse, ‘activity based costing’ ................................................................. 55
Balanced scorecard ....................................................................................................................................... 55
Portfolioanalyse ............................................................................................................................................ 56
‘Activity based costing’ ................................................................................................................................. 56
7.4. Concurrentiestructuur, omgevingsanalyse, ‘experience curves’ ............................................................... 56
Concurrentiestructuur .................................................................................................................................. 56
Omgevingsanalyse ........................................................................................................................................ 57
‘Experience curves’ ....................................................................................................................................... 57
7.5. Kernkwaliteiten, I/R-professionals, competenties .................................................................................... 57
Kernkwaliteiten............................................................................................................................................. 57
I/R-professionals ........................................................................................................................................... 58
Competenties ............................................................................................................................................... 58
7.6. Rollen in teams, succesfactoren voor teams, rollen van stafeenheden .................................................... 58
Rollen in teams ............................................................................................................................................. 58
Succesfactoren voor teams .......................................................................................................................... 59
Rollen van stafeenheden .............................................................................................................................. 59
7.7. Cultuurtypen, organisatieconfiguraties, ‘organizational iceberg’ ............................................................. 59
Cultuurtypen ................................................................................................................................................. 59
Organisatieconfiguraties............................................................................................................................... 60
‘Organizational iceberg’ ................................................................................................................................ 60
7.8. Netwerkorganisatie, publiekprivate samenwerking, industriële ecologie ................................................ 60
Netwerkorganisatie ...................................................................................................................................... 60
Publiekprivate samenwerking (PPS) ............................................................................................................. 61
Industriële ecologie ...................................................................................................................................... 61
7.9. Biografische fit, bronnen van macht, niveaus van persoonlijk leren ......................................................... 61
3
, Samenvatting De Caluwé
Biografische fit .............................................................................................................................................. 61
Bronnen van macht ...................................................................................................................................... 62
Niveaus van persoonlijk leren ....................................................................................................................... 62
7.10. Optimaal conflictniveau, leercurve, proces-/resultaatgerichtheid .......................................................... 62
Optimaal conflictniveau ................................................................................................................................ 62
Leercurve ...................................................................................................................................................... 63
Proces-/resultaatgerichtheid ........................................................................................................................ 63
7.11. De klok, verloop van weerstand, twee veranderkrachten....................................................................... 63
De klok .......................................................................................................................................................... 63
Verloop van weerstand................................................................................................................................. 64
Twee veranderkrachten ................................................................................................................................ 64
7.12. Krachtenveldanalyse, megatrends, nationale culturen ........................................................................... 64
Krachtenveldanalyse ..................................................................................................................................... 64
Megatrends .................................................................................................................................................. 65
Nationale culturen ........................................................................................................................................ 65
7.13. Diagnosemodellen naar kleur .................................................................................................................. 66
Hoofdstuk 8. Voorbeelden van interventies .................................................................................................. 67
Overige interventies ......................................................................................................................................... 68
Outplacement (§8.1)..................................................................................................................................... 68
Protégéconstructies (§8.1) ........................................................................................................................... 68
Hygiënisch werken (§8.2) ............................................................................................................................. 68
Werving/selectie (§8.3) ................................................................................................................................ 68
Taakverrijking/taakverbreding (§8.3) ........................................................................................................... 68
Hoofdstuk 9. Veranderaars veranderen ......................................................................................................... 69
9.1. Rollen en stijlen ......................................................................................................................................... 69
9.2. Competenties ............................................................................................................................................ 70
9.3. De professionele loopbaan ........................................................................................................................ 70
9.4. Werken, reflecteren en leren .................................................................................................................... 70
9.4.1. Van observeren tot waarnemen ......................................................................................................... 71
9.4.2. Van conceptualiseren tot betekenis geven ........................................................................................ 71
9.4.3. Van experimenteren tot committeren ............................................................................................... 71
9.4.4. Van ervaren tot (niet) handelen ......................................................................................................... 71
9.5. Trends ........................................................................................................................................................ 71
4