HR 14 februari 1916, NJ 1916, 681 (Melk en water)
Essentie:
In dit arrest introduceerde de Hoge Raad een nieuwe schulduitsluitingsgrond, namelijk ‘afwezigheid van
alle schuld’, vaak afgekort tot ‘avas’. Avas is, in tegenstelling tot alle overige strafuitsluitingsgronden, niet
opgenomen in ons Wetboek van Strafrecht.
Rechtsregel:
Bij afwezigheid van alle schuld, dient een verdachte niet te worden veroordeeld. Afwezigheid van alle
schuld is een buitenwettelijke schulduitsluitingsgrond. Niets dwingt ertoe dat bij gebleken afwezigheid
van alle schuld, niettemin strafbaarheid zou moeten worden aangenomen.
Inhoud:
Een knecht in Amsterdam verkocht melk voor een boer in de stad. De knecht wist niet dat de melk die
hij verkocht, vermengd was met water. Melk met water vermengen was strafbaar gesteld in de
Algemene Politie Verordening. De delictsomschrijving van art. 303 APV Amsterdam luidde als volgt: “Het
is verboden melk af te leveren onder de benaming melk/volle melk, indien daaraan iets is toegevoegd of
onttrokken.” De knecht vervulde deze delictsomschrijving.
De knecht kon zich niet beroepen op een rechtvaardigingsgrond of schulduitsluitingsgrond. Eigenlijk
doet dat er niet toe. De knecht stond namelijk niet terecht. Het ging om de boer. De boer stond terecht
voor het doen plegen van uitventen van melk. Voor doen plegen is het noodzakelijk dat de materiële
dader zelf niet strafbaar is. De knecht was in dit geval wel strafbaar, dus kon de boer niet worden
veroordeeld voor het ten laste gelede feit.
De Hoge Raad besloot dat het bestraffen van een persoon alleen is toegestaan als zijn gedrag
verwijtbaar is. Aangezien de knecht helemaal niet wist dat de melk verdund was, viel dit delict hem ook
niet te verwijten. Omdat hij in geen enkele strafuitsluitingsgrond paste, riep de Hoge Raad avas is het
leven. Op deze manier was de knecht toch niet strafbaar en kon de boer alsnog worden berecht voor het
doen plegen van het uitventen van melk.
, HR 15 oktober 1923, NJ 1923, 1329 (Opticien)
Essentie:
Wanneer men als een goedwillend persoon een ander uit een gevaarlijke, dan wel hulpbehoevende
toestand redt en daarmee een wettelijke bepaling schendt, dan kan men niet strafbaar worden
gehouden voor het feit dat hij heeft begaan in deze noodtoestand. Er is dus sprake van een
schulduitsluitingsgrond in de zin van artikel 40 Sr, waardoor aan de goedwillende persoon voor dit feit
geen straf kan worden opgelegd.
Rechtsregel:
Indien er sprake is van een situatie waarin iemand in een gevaarlijke, dan wel hulpbehoevende toestand
verkeert, hebben de mensen een maatschappelijke verplichting om de van hen te verwachten hulp te
verlenen. In dit geval had de opticien de verplichting om de slechtziende man na sluitingstijd te helpen.
In de gegeven noodtoestand had de opticien dus mogen kiezen voor het overtreden van de verordening
om zo de man te kunnen helpen. Op grond van artikel 40 Sr kan hij zich in deze situatie beroepen op
overmacht, een schulduitsluitingsgrond. Dit brengt met zich mee dat hij niet strafrechtelijk kan worden
vervolgd voor het overtreden van de wettelijke verplichting. Belangrijk om hierbij op te merken is dat
men wel een juiste keuze moet maken tussen een wettelijke en een maatschappelijke verplichting. Niet
in alle gevallen is het rechtvaardig om de wettelijke verplichting achter de maatschappelijke verplichting
te stellen.
In dit arrest bepaalt de Hoge Raad voor het eerst dat een noodtoestand ook onder het bereik valt van
een overmachtssituatie, zoals bedoeld in artikel 40 Sr. Voorheen werd alleen de psychische overmacht
aangemerkt als een schulduitsluitingsgrond. In de wetsgeschiedenis werd ook de nadruk gelegd op de
psychische overmacht als schulduitsluitingsgrond, in de zin van artikel 40 Sr. Na het Opticien-arrest werd
er nog veelvuldig een geslaagd beroep gedaan op overmacht in de zin van een noodtoestand
Inhoud:
De heer De Grooth loopt op een oktoberavond vrij laat binnen bij een opticien, van Groen & Co, die
gevestigd is aan de Keizersgracht 506 te Amsterdam. Hij kan op dat moment geen hand voor ogen zien.
Hij zit zonder bril of lorgnet en wil onmiddellijk een andere bril of lorgnet aanschaffen. Opticien Groen
ziet dat de heer De Grooth direct een andere bril nodig heeft. Als een goede man verkoopt hij de heer
De Grooth dan ook een nieuwe bril. Met deze handeling overtreedt opticien Groen artikel 9 van de
Verordening op de winkelsluiting te Amsterdam. Na sluitingstijd heeft hij de winkel voor het publiek
open gehad en er was een man, de heer De Grooth, aanwezig in zijn winkel. Wegens deze schending van
artikel 9 Verordening op de winkelsluiting te Amsterdam, wordt meneer de Groen strafrechtelijk
vervolgd.
Essentie:
In dit arrest introduceerde de Hoge Raad een nieuwe schulduitsluitingsgrond, namelijk ‘afwezigheid van
alle schuld’, vaak afgekort tot ‘avas’. Avas is, in tegenstelling tot alle overige strafuitsluitingsgronden, niet
opgenomen in ons Wetboek van Strafrecht.
Rechtsregel:
Bij afwezigheid van alle schuld, dient een verdachte niet te worden veroordeeld. Afwezigheid van alle
schuld is een buitenwettelijke schulduitsluitingsgrond. Niets dwingt ertoe dat bij gebleken afwezigheid
van alle schuld, niettemin strafbaarheid zou moeten worden aangenomen.
Inhoud:
Een knecht in Amsterdam verkocht melk voor een boer in de stad. De knecht wist niet dat de melk die
hij verkocht, vermengd was met water. Melk met water vermengen was strafbaar gesteld in de
Algemene Politie Verordening. De delictsomschrijving van art. 303 APV Amsterdam luidde als volgt: “Het
is verboden melk af te leveren onder de benaming melk/volle melk, indien daaraan iets is toegevoegd of
onttrokken.” De knecht vervulde deze delictsomschrijving.
De knecht kon zich niet beroepen op een rechtvaardigingsgrond of schulduitsluitingsgrond. Eigenlijk
doet dat er niet toe. De knecht stond namelijk niet terecht. Het ging om de boer. De boer stond terecht
voor het doen plegen van uitventen van melk. Voor doen plegen is het noodzakelijk dat de materiële
dader zelf niet strafbaar is. De knecht was in dit geval wel strafbaar, dus kon de boer niet worden
veroordeeld voor het ten laste gelede feit.
De Hoge Raad besloot dat het bestraffen van een persoon alleen is toegestaan als zijn gedrag
verwijtbaar is. Aangezien de knecht helemaal niet wist dat de melk verdund was, viel dit delict hem ook
niet te verwijten. Omdat hij in geen enkele strafuitsluitingsgrond paste, riep de Hoge Raad avas is het
leven. Op deze manier was de knecht toch niet strafbaar en kon de boer alsnog worden berecht voor het
doen plegen van het uitventen van melk.
, HR 15 oktober 1923, NJ 1923, 1329 (Opticien)
Essentie:
Wanneer men als een goedwillend persoon een ander uit een gevaarlijke, dan wel hulpbehoevende
toestand redt en daarmee een wettelijke bepaling schendt, dan kan men niet strafbaar worden
gehouden voor het feit dat hij heeft begaan in deze noodtoestand. Er is dus sprake van een
schulduitsluitingsgrond in de zin van artikel 40 Sr, waardoor aan de goedwillende persoon voor dit feit
geen straf kan worden opgelegd.
Rechtsregel:
Indien er sprake is van een situatie waarin iemand in een gevaarlijke, dan wel hulpbehoevende toestand
verkeert, hebben de mensen een maatschappelijke verplichting om de van hen te verwachten hulp te
verlenen. In dit geval had de opticien de verplichting om de slechtziende man na sluitingstijd te helpen.
In de gegeven noodtoestand had de opticien dus mogen kiezen voor het overtreden van de verordening
om zo de man te kunnen helpen. Op grond van artikel 40 Sr kan hij zich in deze situatie beroepen op
overmacht, een schulduitsluitingsgrond. Dit brengt met zich mee dat hij niet strafrechtelijk kan worden
vervolgd voor het overtreden van de wettelijke verplichting. Belangrijk om hierbij op te merken is dat
men wel een juiste keuze moet maken tussen een wettelijke en een maatschappelijke verplichting. Niet
in alle gevallen is het rechtvaardig om de wettelijke verplichting achter de maatschappelijke verplichting
te stellen.
In dit arrest bepaalt de Hoge Raad voor het eerst dat een noodtoestand ook onder het bereik valt van
een overmachtssituatie, zoals bedoeld in artikel 40 Sr. Voorheen werd alleen de psychische overmacht
aangemerkt als een schulduitsluitingsgrond. In de wetsgeschiedenis werd ook de nadruk gelegd op de
psychische overmacht als schulduitsluitingsgrond, in de zin van artikel 40 Sr. Na het Opticien-arrest werd
er nog veelvuldig een geslaagd beroep gedaan op overmacht in de zin van een noodtoestand
Inhoud:
De heer De Grooth loopt op een oktoberavond vrij laat binnen bij een opticien, van Groen & Co, die
gevestigd is aan de Keizersgracht 506 te Amsterdam. Hij kan op dat moment geen hand voor ogen zien.
Hij zit zonder bril of lorgnet en wil onmiddellijk een andere bril of lorgnet aanschaffen. Opticien Groen
ziet dat de heer De Grooth direct een andere bril nodig heeft. Als een goede man verkoopt hij de heer
De Grooth dan ook een nieuwe bril. Met deze handeling overtreedt opticien Groen artikel 9 van de
Verordening op de winkelsluiting te Amsterdam. Na sluitingstijd heeft hij de winkel voor het publiek
open gehad en er was een man, de heer De Grooth, aanwezig in zijn winkel. Wegens deze schending van
artikel 9 Verordening op de winkelsluiting te Amsterdam, wordt meneer de Groen strafrechtelijk
vervolgd.
