Recht als wetenschap
L1: Wat is wetenschap? Het demarcatieprobleem
Wat is het demarcatieprobleem
- De vraag hoe wetenschappelijke kennis onderscheiden moet worden van
andere vormen van kennis.
- Pseudowetenschappelijk: theorie of stroming dat door voorstanders wordt
gepresenteerd als wetenschappelijk, maar wat niet wetenschappelijk is.
- Er moet gezocht worden naar de grens tussen wetenschap en
pseudowetenschap.
2 benaderingen van het demarcatieprobleem
Descriptieve benadering: als het demarcatieprobleem een definitieprobleem is,
zou het opgelost kunnen worden door een lijst met “criteria voor
wetenschappelijkheid” op te stellen. Indien kennis aan de opgestelde criteria
voldoet, is zij wetenschappelijk en anders niet.
1. Systematisch geordende kennis
2. Methodisch getoetst
3. Vorm van een wetmatigheid of theorie
Het demarcatieprobleem is met deze criteria echter nog niet opgelost.
Voornoemde criteria roepen namelijk onmiddellijk een aantal vragen op. Wat voor
methodische toetsing volstaat? Wat is een wetmatigheid? En wat is een theorie?
Normatieve benadering: men toetst kennis aan een bepaald ideaalbeeld van
wetenschappelijke kennis dat men voor ogen heeft. Kroes bespreekt de twee
belangrijkste ideaalbeelden van wetenschappelijke kennis:
Verificatie (logisch positivisten, Bertrand Russell)
- Alleen de kennis die verifieerbaar is (waargemaakt kan worden) behoort
tot de wetenschappelijke kennis.
- Dit betekent dat iedere uitspraak waarvan de (on)waarheid niet op basis
van zintuiglijke waarneming is vast te stellen, buiten het domein van
wetenschappelijke kennis valt.
o Basis: vaststaande empirische feiten, weergegeven in
observationele uitspraken in ideale taal.
o Logisch redeneren: wetten worden hieruit afgeleid, evenals
theorieën.
Falsificatie (Karl Popper)
- Alleen de kennis die op grond van empirische feiten gefalsifieerd kan
worden is wetenschappelijke kennis.
- We leren alleen van onze fouten.
- Het is juist kenmerkend voor de rationaliteit van de wetenschap dat ideeën
voortdurend en systematisch blootgesteld worden aan kritiek.
, o Problemen: veel uitspraken zijn niet te weerleggen vanwege de
logische vorm ervan en statistische theorieën zijn ook niet
weerlegbaar.
Volgens Kroes valt voor beide benaderingen iets te zeggen, hij bepleit dan ook
dat wetenschapsfilosofen zowel een descriptief als normatief uitgangspunt in
acht nemen. Enerzijds dienen wetenschapsfilosofen de wetenschap (aan de hand
van criteria) te beschrijven, anderzijds dienen zij kritisch (aan de hand van een
ideaalbeeld) op de wetenschap te reflecteren.
Dactyloscopie (vingersporenonderzoek)
- Dit onderzoek is mager wetenschappelijk onderbouwd om de volgende
redenen:
o Het is tot ontwikkeling gekomen binnen de praktische context van
het opsporingsonderzoek (door politiefunctionarissen voor
politiefunctionarissen).
o De beoefenaars van dactyloscopie rapporteren uitsluitend “absolute
identificaties & eliminaties.” Er wordt dus niet geredeneerd in
termen van mogelijkheid en waarschijnlijkheid (zoals bij DNA-
onderzoek).
o Hiermee maken zij hun oordeel veel minder wetenschappelijk, want
vanuit wetenschappelijk oogpunt bestaat er geen absolute, positieve
zekerheid. Er zijn enkel mogelijk- en waarschijnlijkheden.
Het demarcatieprobleem in de huidige rechtspraak
- Wie is de expert?
- Welke van de conflicterende experts opinies moet men geloven?
- Wat is wetenschappelijk en wat niet?
In strafzaken kan gebruik worden gemaakt van informatie verstrekt door of
onderzoek uitgevoerd door een deskundige om tot een bewijsvoering te komen
(deskundigenbewijs). De bewijswaarde van de verstrekte informatie of het
uitgevoerde onderzoek kan worden betwist, indien getwijfeld wordt over de
deskundigheid van de deskundige of over de betrouwbaarheid van de door de
deskundige gebruikte methode.
Zaak Luicia de B.: de dood van het patiëntje waarmee deze zaak aan het rollen
kwam, bleek bij nader inzien niet te zijn veroorzaakt door vergiftiging met het
hartmedicijn digoxine. De patholoog-anatoom die na een medische obductie had
verklaard dat het kind was gestorven door een digoxinevergiftiging, baseerde
deze conclusie o.a. op onderzoek naar bloederig vocht dat hij had aangetroffen in
gaasjes die waren gebruikt bij de behandeling. In de herzieningsprocedure
verklaarden andere deskundigen dat dit geen betrouwbare methode was om een
digoxinevergiftiging vast te stellen.
Om de kwaliteit van deskundigenbewijs beter te waarborgen, is de Wet
deskundige in strafzaken in het leven geroepen, die op 1 januari 2010 in werking
is getreden. De eisen van het deskundigenregister lijken op de eerdergenoemde
algemene criteria voor wetenschappelijkheid die Kroes noemt. Het is belangrijk
wetenschappelijk te expliciteren waarop de deskundigheid van deskundigen is
gebaseerd. Daarvoor moet, indien het wetenschapsfilosofische uitgangspunt van
L1: Wat is wetenschap? Het demarcatieprobleem
Wat is het demarcatieprobleem
- De vraag hoe wetenschappelijke kennis onderscheiden moet worden van
andere vormen van kennis.
- Pseudowetenschappelijk: theorie of stroming dat door voorstanders wordt
gepresenteerd als wetenschappelijk, maar wat niet wetenschappelijk is.
- Er moet gezocht worden naar de grens tussen wetenschap en
pseudowetenschap.
2 benaderingen van het demarcatieprobleem
Descriptieve benadering: als het demarcatieprobleem een definitieprobleem is,
zou het opgelost kunnen worden door een lijst met “criteria voor
wetenschappelijkheid” op te stellen. Indien kennis aan de opgestelde criteria
voldoet, is zij wetenschappelijk en anders niet.
1. Systematisch geordende kennis
2. Methodisch getoetst
3. Vorm van een wetmatigheid of theorie
Het demarcatieprobleem is met deze criteria echter nog niet opgelost.
Voornoemde criteria roepen namelijk onmiddellijk een aantal vragen op. Wat voor
methodische toetsing volstaat? Wat is een wetmatigheid? En wat is een theorie?
Normatieve benadering: men toetst kennis aan een bepaald ideaalbeeld van
wetenschappelijke kennis dat men voor ogen heeft. Kroes bespreekt de twee
belangrijkste ideaalbeelden van wetenschappelijke kennis:
Verificatie (logisch positivisten, Bertrand Russell)
- Alleen de kennis die verifieerbaar is (waargemaakt kan worden) behoort
tot de wetenschappelijke kennis.
- Dit betekent dat iedere uitspraak waarvan de (on)waarheid niet op basis
van zintuiglijke waarneming is vast te stellen, buiten het domein van
wetenschappelijke kennis valt.
o Basis: vaststaande empirische feiten, weergegeven in
observationele uitspraken in ideale taal.
o Logisch redeneren: wetten worden hieruit afgeleid, evenals
theorieën.
Falsificatie (Karl Popper)
- Alleen de kennis die op grond van empirische feiten gefalsifieerd kan
worden is wetenschappelijke kennis.
- We leren alleen van onze fouten.
- Het is juist kenmerkend voor de rationaliteit van de wetenschap dat ideeën
voortdurend en systematisch blootgesteld worden aan kritiek.
, o Problemen: veel uitspraken zijn niet te weerleggen vanwege de
logische vorm ervan en statistische theorieën zijn ook niet
weerlegbaar.
Volgens Kroes valt voor beide benaderingen iets te zeggen, hij bepleit dan ook
dat wetenschapsfilosofen zowel een descriptief als normatief uitgangspunt in
acht nemen. Enerzijds dienen wetenschapsfilosofen de wetenschap (aan de hand
van criteria) te beschrijven, anderzijds dienen zij kritisch (aan de hand van een
ideaalbeeld) op de wetenschap te reflecteren.
Dactyloscopie (vingersporenonderzoek)
- Dit onderzoek is mager wetenschappelijk onderbouwd om de volgende
redenen:
o Het is tot ontwikkeling gekomen binnen de praktische context van
het opsporingsonderzoek (door politiefunctionarissen voor
politiefunctionarissen).
o De beoefenaars van dactyloscopie rapporteren uitsluitend “absolute
identificaties & eliminaties.” Er wordt dus niet geredeneerd in
termen van mogelijkheid en waarschijnlijkheid (zoals bij DNA-
onderzoek).
o Hiermee maken zij hun oordeel veel minder wetenschappelijk, want
vanuit wetenschappelijk oogpunt bestaat er geen absolute, positieve
zekerheid. Er zijn enkel mogelijk- en waarschijnlijkheden.
Het demarcatieprobleem in de huidige rechtspraak
- Wie is de expert?
- Welke van de conflicterende experts opinies moet men geloven?
- Wat is wetenschappelijk en wat niet?
In strafzaken kan gebruik worden gemaakt van informatie verstrekt door of
onderzoek uitgevoerd door een deskundige om tot een bewijsvoering te komen
(deskundigenbewijs). De bewijswaarde van de verstrekte informatie of het
uitgevoerde onderzoek kan worden betwist, indien getwijfeld wordt over de
deskundigheid van de deskundige of over de betrouwbaarheid van de door de
deskundige gebruikte methode.
Zaak Luicia de B.: de dood van het patiëntje waarmee deze zaak aan het rollen
kwam, bleek bij nader inzien niet te zijn veroorzaakt door vergiftiging met het
hartmedicijn digoxine. De patholoog-anatoom die na een medische obductie had
verklaard dat het kind was gestorven door een digoxinevergiftiging, baseerde
deze conclusie o.a. op onderzoek naar bloederig vocht dat hij had aangetroffen in
gaasjes die waren gebruikt bij de behandeling. In de herzieningsprocedure
verklaarden andere deskundigen dat dit geen betrouwbare methode was om een
digoxinevergiftiging vast te stellen.
Om de kwaliteit van deskundigenbewijs beter te waarborgen, is de Wet
deskundige in strafzaken in het leven geroepen, die op 1 januari 2010 in werking
is getreden. De eisen van het deskundigenregister lijken op de eerdergenoemde
algemene criteria voor wetenschappelijkheid die Kroes noemt. Het is belangrijk
wetenschappelijk te expliciteren waarop de deskundigheid van deskundigen is
gebaseerd. Daarvoor moet, indien het wetenschapsfilosofische uitgangspunt van
