Samenvatting
gezondheidsgedrag: interactie
tussen individu en omgeving
Thema 1
De omgeving als determinant van gezond gedrag
Johannes Brug & Frank J. van Lenthe
Gezondheid is een toestand van volledig lichamelijk, sociaal en geestelijk welzijn, en niet slechts de
afwezigheid van ziekte of handicap. (Health is a state of complete physical, mental, and social well-
being and not merely the absence of disease or infrmity..
Een gezonde leefomgeving is een leefomgeving die als pretg wordt ervaren, die uitnodigt tot
gezond gedrag en waar de druk op de gezondheid zo laag mogelijk is.
Bedreigingen van de publieke gezondheid vinden hun oorzaak in wat mensen doen en laten.
Verwachtng is dat obesitas roken zal passeren als belangrijkste determinant van vermijdbare ziekte
en sterfe.
De volksgezondheid in Nederland blijf achter bij die van omringende landen. Het ongezonde gedrag
in Nederland is daarvan de oorzaak.
Ongezond gedrag is een belangrijke oorzaak van ziekte en sterfe.
Om gezond gedrag te bevorderen is inzicht nodig in waarom mensen zich gezond of ongezond
gedragen.
Vooral gezondheidsvoorlichtng wordt nu ingezet om gezond gedrag te bevorderen.
Gezondheidsvoorlichting: Alle combinates van leerervaringen die bedoeld zijn om op vrijwillige basis
gezond gedrag te stmuleren.
Naast voorlichtng is het ook belangrijk om de omgeving te veranderen, zodat gezond gedrag
makkelijker wordt.
Gezondheidsvoorlichtng (health educaton. moet daarom gezondheidsbevordering (health
promoton. worden.
Health promotion: een combinate van voorlichtng en omgevingsverandering die (samen. gezond
gedrag en gezonde leef condites stmuleren.
Gezondheidsvoorlichtng en opvoeding (GVO. richt zich alleen op beïnvloeding van persoonlijke,
cogniteve determinanten van gezondheidsgerelateerd gedrag terwijl gezondheidsbevordering een
combinate van voorlichtng en omgevingsverandering is die samen gezond gedrag en gezonde leef
condites stmuleren.
Het RIVM is hét publieke kennisinsttuut in Nederland op het gebied van volksgezondheid, voeding,
milieu en veiligheid.
Het RIVM bevordert de publieke gezondheid en een schoon en veilig leefmilieu.
Zij realiseren dit door middel van de volgende taken:
beleidsondersteuning
natonale coördinate
prevente- en interventeprogramma’s
informate aan professionals en burgers
, kennisontwikkeling en onderzoek
ondersteuning aan inspecte
Omgeving: alles buiten de persoon.
Hierbij gaat het dus om factoren waarover het individu niet altjd direct de controle heef en waarbij
eventuele blootstelling voor meer dan 1 persoon tegelijkertjd geldt.
TPB (theory of planned behavior.
Volgens deze theorie is de gedragsintente de meest proximale determinant van gedrag. Mensen
maken plannen en handelen hiernaar.
Deze intente wordt beïnvloed door categorieën:
1. Attudes
2. Subjecteve normen
. Ervaren gedragscontrole
In de vroege ecologische modellen werden 5 niveaus van omgevingsinvloeden onderscheiden:
1. Intrapersoonlijke factoren
2. Interpersoonlijke processen
. Insttutonele factoren
4. Community factoren
5. Beleidsfactoren
Story en collega’s onderscheiden sociale omgevingsinvloeden, fysieke omgevingsinvloeden en
‘macrosysteem’ invloeden.
Flay en Petraits maken onderscheid tussen sociale omgeving, culturele omgeving en fysieke
omgeving, en binnen die categorieën een nader onderscheid tussen proximale, distale en ulteme
determinanten.
ANGELO model (Analysis Grid for Environments Linked to Obesity.
Is een matrixmodel. Heef 2 assen:
1. Onderscheid gemaakt naar de omvang van de omgeving in micro- en macro-
omgevingsfactoren (micro: waar mensen elkaar persoonlijk ontmoeten (thuis, school,
winkel., macro: anoniem (provincie, landelijk bijv. hoe het ov is geregeld en de wet.
2. Onderscheid van 4 verschillende typen van omgeving:
a. Fysieke omgeving (beschikbaarheid, bijv. voldoende fruit op werk of voetpaden.
b. Economische omgeving (kosten en dus bereikbaarheid, bijv. belastng op sigareten
of subsidie sportschool.
c. Politeke omgeving (wet- en regelgeving, bijv. rookverbod, maar ook regels van
ouders over hoeveel er gesnoept mag worden.
d. Sociaal-culturele omgeving (normen, steun en druk.
ANGELO helpt om een overzicht te krijgen in diversiteit aan onderzochte omgevingsdeterminanten
en –interventes en bij het identfceren van lacunes in onderzoek naar omgevingsdeterminanten en
–interventes.
Micro-omgeving Macro-omgeving
Fysieke omgeving
Economische omgeving
Politeke omgeving
Sociaal-culturele omgeving
,Gezondheid bevorderend:
Micro-omgeving Macro-omgeving
Fysieke gezonde producten in huis of aanbod gezonde voeding
omgeving wandelroutes in de buurt in alle Nederlandse
supermarkten
Economische kortng op sportabonnement sigaretenaccijns
omgeving via werkgever
Politek regels die ouders hanteren ten rookverbod in horeca
omgeving opzichte van het snoepgedrag
van de kinderen
Sociaal- niet roken in huis beweegnorm in
culturele gezonde traktates op school Nederland minimaal 1/2
omgeving uur beweging per dag
Gezondheid belemmerend:
Micro-omgeving Macro-omgeving
Fysieke ongezonde snacks in de roltrappen in grote warenhuizen
omgeving Bedrijfskantne
Economische biertje is goedkoper dan hoge prijzen van groenten en
omgeving een jus d'orange in de fruit of de lage prijzen van snacks
lokale voetbalkantne in Nederland
Politek inconsequente onvoldoende werkend
omgeving opvoedregels over preventef gezondheidsbeleid
snoepgedrag met name in stedelijke
achterstandswijken
Sociaal- druk van klasgenoten alcoholtolerante bij
culturele om te gaan roken sportevenementen
omgeving
Met betrekking tot cel nummers 5 en 6: gezondheid belemmerende voorbeelden vanuit de politeke
omgeving zouden niet mogen bestaan, maar hierover is discussie mogelijk. Denk maar eens aan de
aanhoudende gezondheidskloof tussen arm en rijk.
Kinderen van ouders met een lagere opleiding en/of een lager inkomen bewegen minder en eten
ongezonder dan hun rijkere leefijdsgenoten.
, Veel onderzoek gedaan naar micro-omgeving, maar niet naar macro-omgeving.
Onderzoek wat er is heef meestal 1 van de 4 volgende tekortkomingen:
1. Zwak theoretsch raamwerk
2. Beperkte scope
. Zwak onderzoeksdesign
4. Zwak meetnstrumentarium
De schuld van obesitas ligt niet bij onszelf of bij de omgeving, maar in de interacte tussen gedrag en
omgeving. Ons gedrag wordt gestuurd door motvates, vaardigheden en mogelijkheden.
Chapter 19: social marketing
J. Douglas Storey, Gary B. Saftz, Jose G. Rimon
Sociale marketingg
Defnite volgens Kotler en Zaltman: a social inuuence technology involving the design,
implementaton and control of programs aimed at increasing the acceptability of a social idea or
practce in one or more groups of target adopters.
Andreasen: social marketng is the applicaton of commercial marketng technologies tot he analysis,
planning, executon and evaluaton of programs designed to inuuence the voluntary behaviour of
target audience in order to improve their personal welfare and that of their society.
Voluntary exchange, from a consumer’s point of view, means that interacton fulfls some felt need
or desire, the perceived cost-social, economic, physical- of which does not outweigh the perceived
gain.
In economic terms, the return on investment (ROI. - the need or desire fulflled at some expanse – is
judged to be net positve.
Voluntary exchange, from the marketers’ point of view, means providing a good or service that is
also in their best interest – that is, not provided at a loss.
In commercial setng this means that the cost of providing and promotng a product or service is
more than ofset by what consumers pay in exchange for it.
In the case of social marketng, consumers and marketers presumably share the same goal, namely
increasing benefts to society as a whole, so the ROI is a combined sum of consumer and marketer
costs and benefts.
Zie tabel 19.1 blz 2 en 24
Basis principes van sociale marketng:
1. Focus op gedrag. Hierbij kan het gaan om het stmuleren van eenmalig gedrag, zoals het zich
laten testen op tuberculose, of om het vestgen van een nieuwe gewoonte en het uitlokken
van gezond gedrag, zoals handen wassen.
2. Ga ervan uit dat het individu, de groep, of de samenleving als geheel de begunstgde vormt.
Anders dan in de commerciële marketng, waarbij de investeerders van de onderneming de beoogde
begunstgden zijn, draait het in een programma voor sociale en health marketng om het individu, de
groep, of de samenleving als geheel.
De grootste uitdaging van de sociale en health marketng vormt wellicht het aspect dat ze zwaar
leunt op welwillendheid, en niet op juridische, economische of dwingende vormen van beïnvloeding.
In veel gevallen kan niet eens beloofd worden dat er direct gezondheidsvoordeel of rendement
tegenover de voorgestelde gedragsverandering komt te staan, denk bijvoorbeeld aan de discussie
rondom de kosten-baten van de massale inentng tegen de Mexicaanse griep in 2010.
gezondheidsgedrag: interactie
tussen individu en omgeving
Thema 1
De omgeving als determinant van gezond gedrag
Johannes Brug & Frank J. van Lenthe
Gezondheid is een toestand van volledig lichamelijk, sociaal en geestelijk welzijn, en niet slechts de
afwezigheid van ziekte of handicap. (Health is a state of complete physical, mental, and social well-
being and not merely the absence of disease or infrmity..
Een gezonde leefomgeving is een leefomgeving die als pretg wordt ervaren, die uitnodigt tot
gezond gedrag en waar de druk op de gezondheid zo laag mogelijk is.
Bedreigingen van de publieke gezondheid vinden hun oorzaak in wat mensen doen en laten.
Verwachtng is dat obesitas roken zal passeren als belangrijkste determinant van vermijdbare ziekte
en sterfe.
De volksgezondheid in Nederland blijf achter bij die van omringende landen. Het ongezonde gedrag
in Nederland is daarvan de oorzaak.
Ongezond gedrag is een belangrijke oorzaak van ziekte en sterfe.
Om gezond gedrag te bevorderen is inzicht nodig in waarom mensen zich gezond of ongezond
gedragen.
Vooral gezondheidsvoorlichtng wordt nu ingezet om gezond gedrag te bevorderen.
Gezondheidsvoorlichting: Alle combinates van leerervaringen die bedoeld zijn om op vrijwillige basis
gezond gedrag te stmuleren.
Naast voorlichtng is het ook belangrijk om de omgeving te veranderen, zodat gezond gedrag
makkelijker wordt.
Gezondheidsvoorlichtng (health educaton. moet daarom gezondheidsbevordering (health
promoton. worden.
Health promotion: een combinate van voorlichtng en omgevingsverandering die (samen. gezond
gedrag en gezonde leef condites stmuleren.
Gezondheidsvoorlichtng en opvoeding (GVO. richt zich alleen op beïnvloeding van persoonlijke,
cogniteve determinanten van gezondheidsgerelateerd gedrag terwijl gezondheidsbevordering een
combinate van voorlichtng en omgevingsverandering is die samen gezond gedrag en gezonde leef
condites stmuleren.
Het RIVM is hét publieke kennisinsttuut in Nederland op het gebied van volksgezondheid, voeding,
milieu en veiligheid.
Het RIVM bevordert de publieke gezondheid en een schoon en veilig leefmilieu.
Zij realiseren dit door middel van de volgende taken:
beleidsondersteuning
natonale coördinate
prevente- en interventeprogramma’s
informate aan professionals en burgers
, kennisontwikkeling en onderzoek
ondersteuning aan inspecte
Omgeving: alles buiten de persoon.
Hierbij gaat het dus om factoren waarover het individu niet altjd direct de controle heef en waarbij
eventuele blootstelling voor meer dan 1 persoon tegelijkertjd geldt.
TPB (theory of planned behavior.
Volgens deze theorie is de gedragsintente de meest proximale determinant van gedrag. Mensen
maken plannen en handelen hiernaar.
Deze intente wordt beïnvloed door categorieën:
1. Attudes
2. Subjecteve normen
. Ervaren gedragscontrole
In de vroege ecologische modellen werden 5 niveaus van omgevingsinvloeden onderscheiden:
1. Intrapersoonlijke factoren
2. Interpersoonlijke processen
. Insttutonele factoren
4. Community factoren
5. Beleidsfactoren
Story en collega’s onderscheiden sociale omgevingsinvloeden, fysieke omgevingsinvloeden en
‘macrosysteem’ invloeden.
Flay en Petraits maken onderscheid tussen sociale omgeving, culturele omgeving en fysieke
omgeving, en binnen die categorieën een nader onderscheid tussen proximale, distale en ulteme
determinanten.
ANGELO model (Analysis Grid for Environments Linked to Obesity.
Is een matrixmodel. Heef 2 assen:
1. Onderscheid gemaakt naar de omvang van de omgeving in micro- en macro-
omgevingsfactoren (micro: waar mensen elkaar persoonlijk ontmoeten (thuis, school,
winkel., macro: anoniem (provincie, landelijk bijv. hoe het ov is geregeld en de wet.
2. Onderscheid van 4 verschillende typen van omgeving:
a. Fysieke omgeving (beschikbaarheid, bijv. voldoende fruit op werk of voetpaden.
b. Economische omgeving (kosten en dus bereikbaarheid, bijv. belastng op sigareten
of subsidie sportschool.
c. Politeke omgeving (wet- en regelgeving, bijv. rookverbod, maar ook regels van
ouders over hoeveel er gesnoept mag worden.
d. Sociaal-culturele omgeving (normen, steun en druk.
ANGELO helpt om een overzicht te krijgen in diversiteit aan onderzochte omgevingsdeterminanten
en –interventes en bij het identfceren van lacunes in onderzoek naar omgevingsdeterminanten en
–interventes.
Micro-omgeving Macro-omgeving
Fysieke omgeving
Economische omgeving
Politeke omgeving
Sociaal-culturele omgeving
,Gezondheid bevorderend:
Micro-omgeving Macro-omgeving
Fysieke gezonde producten in huis of aanbod gezonde voeding
omgeving wandelroutes in de buurt in alle Nederlandse
supermarkten
Economische kortng op sportabonnement sigaretenaccijns
omgeving via werkgever
Politek regels die ouders hanteren ten rookverbod in horeca
omgeving opzichte van het snoepgedrag
van de kinderen
Sociaal- niet roken in huis beweegnorm in
culturele gezonde traktates op school Nederland minimaal 1/2
omgeving uur beweging per dag
Gezondheid belemmerend:
Micro-omgeving Macro-omgeving
Fysieke ongezonde snacks in de roltrappen in grote warenhuizen
omgeving Bedrijfskantne
Economische biertje is goedkoper dan hoge prijzen van groenten en
omgeving een jus d'orange in de fruit of de lage prijzen van snacks
lokale voetbalkantne in Nederland
Politek inconsequente onvoldoende werkend
omgeving opvoedregels over preventef gezondheidsbeleid
snoepgedrag met name in stedelijke
achterstandswijken
Sociaal- druk van klasgenoten alcoholtolerante bij
culturele om te gaan roken sportevenementen
omgeving
Met betrekking tot cel nummers 5 en 6: gezondheid belemmerende voorbeelden vanuit de politeke
omgeving zouden niet mogen bestaan, maar hierover is discussie mogelijk. Denk maar eens aan de
aanhoudende gezondheidskloof tussen arm en rijk.
Kinderen van ouders met een lagere opleiding en/of een lager inkomen bewegen minder en eten
ongezonder dan hun rijkere leefijdsgenoten.
, Veel onderzoek gedaan naar micro-omgeving, maar niet naar macro-omgeving.
Onderzoek wat er is heef meestal 1 van de 4 volgende tekortkomingen:
1. Zwak theoretsch raamwerk
2. Beperkte scope
. Zwak onderzoeksdesign
4. Zwak meetnstrumentarium
De schuld van obesitas ligt niet bij onszelf of bij de omgeving, maar in de interacte tussen gedrag en
omgeving. Ons gedrag wordt gestuurd door motvates, vaardigheden en mogelijkheden.
Chapter 19: social marketing
J. Douglas Storey, Gary B. Saftz, Jose G. Rimon
Sociale marketingg
Defnite volgens Kotler en Zaltman: a social inuuence technology involving the design,
implementaton and control of programs aimed at increasing the acceptability of a social idea or
practce in one or more groups of target adopters.
Andreasen: social marketng is the applicaton of commercial marketng technologies tot he analysis,
planning, executon and evaluaton of programs designed to inuuence the voluntary behaviour of
target audience in order to improve their personal welfare and that of their society.
Voluntary exchange, from a consumer’s point of view, means that interacton fulfls some felt need
or desire, the perceived cost-social, economic, physical- of which does not outweigh the perceived
gain.
In economic terms, the return on investment (ROI. - the need or desire fulflled at some expanse – is
judged to be net positve.
Voluntary exchange, from the marketers’ point of view, means providing a good or service that is
also in their best interest – that is, not provided at a loss.
In commercial setng this means that the cost of providing and promotng a product or service is
more than ofset by what consumers pay in exchange for it.
In the case of social marketng, consumers and marketers presumably share the same goal, namely
increasing benefts to society as a whole, so the ROI is a combined sum of consumer and marketer
costs and benefts.
Zie tabel 19.1 blz 2 en 24
Basis principes van sociale marketng:
1. Focus op gedrag. Hierbij kan het gaan om het stmuleren van eenmalig gedrag, zoals het zich
laten testen op tuberculose, of om het vestgen van een nieuwe gewoonte en het uitlokken
van gezond gedrag, zoals handen wassen.
2. Ga ervan uit dat het individu, de groep, of de samenleving als geheel de begunstgde vormt.
Anders dan in de commerciële marketng, waarbij de investeerders van de onderneming de beoogde
begunstgden zijn, draait het in een programma voor sociale en health marketng om het individu, de
groep, of de samenleving als geheel.
De grootste uitdaging van de sociale en health marketng vormt wellicht het aspect dat ze zwaar
leunt op welwillendheid, en niet op juridische, economische of dwingende vormen van beïnvloeding.
In veel gevallen kan niet eens beloofd worden dat er direct gezondheidsvoordeel of rendement
tegenover de voorgestelde gedragsverandering komt te staan, denk bijvoorbeeld aan de discussie
rondom de kosten-baten van de massale inentng tegen de Mexicaanse griep in 2010.
