Samenvatting Communicatie
en Media hfst 3 par 2.6, 3 en 4
Een circulair communicatieproces: het procesmodel van Oomkes
In de loop van de ontwikkeling van de communicatewetenschappen als wetenschappelijk
studiegebied merken we een fundamentele shif in de modellen en, bijgevolg, het denken over het
communicateproces.
Terwijl men in de beginperiode van het veld vasthield aan een lineair model waarbij de
communicate in de (technische) transmissie van kennis of informate was en de zender
allesbepalend. De kriteken op dit model leidde tot een procesmodel waarbij communicate
beschouwd wordt als een circulair proces en de ontvanger een even belangrijke rol inneemt als de
zender. Dit procesmodel of circulair model werd vooral door Oomkes (2000) uitgewerkt. En vertrekt
vanuit het kernidee dat communicate niet louter een overdracht is van informate maar ook een
betekenis creërend proces met een centrale voor het proces van encoderen en decoderen.
De premisse (aanname van dat iets waar is) van een circulair communicateproces is communicate
als een proces van uitwisseling tussen zender en ontvanger. Het circulaire element komt hier vooral
tot uitng in het decoderen van de boodschap door de ontvanger. Een lineair model maakt het
namelijk niet mogelijk dat de ontvanger actef een boodschap interpreteert volgens zijn/haar eigen
referentekader. De gelijkwaardigheid van communicator en ontvanger komt verder tot uitng door
de opname van feedback en feedforward in het model. Tot slot wordt communicate ook meer
begrepen vanuit de context of situate, waaronder concrete zaken begrepen worden, zoals de plaats,
het tjdstp of de huisstjl maar het referentekader van de zender en de ontvanger.
Figuur 1 Het procesmodel van communicate volgens Oomkes
Wanneer is een communicatieproces geslaagd?
, Het concept van ruis wees al eerder op het feit dat niet elk communicateproces probleemloos
verloopt en dat er in bepaalde omstandigheden zelfs sprake kan zijn van miscommunicatiee In het
algemeen kunnen we drie verschillende antwoorden op deze vraag onderscheiden:
1. Sommige auteurs hanteren geslaagdheid als de voorwaarde om van communicate te kunnen
spreken. Volgens het effectiviteitscriterium moet het vooropgestelde doel van de zender of
het gewenste efect gerealiseerd worden opdat er van communicate sprake is. Of je
communicate als zender geslaagd zal zijn, hangt af van de ontvanger, zijn/haar interpretate
van de boodschap en wat hij/zij er vervolgens mee doet.
2. Een andere strekking is het intentionaliteitscriteriume Bij dit criterium staat de intente en
dus niet het efect centraal in de bepaling of iets beschouwd kan worden als communicate.
Voor de auteurs van dit boek volstaat het dat een communicator doelbewust een boodschap
verstuurt om van geslaagde communicate te spreken.
3. De derde stroming baseert zich op het interactiviteitscriterium. Los van het feit of de
communicate al dan niet efectef of bewust is, volstaat het in deze strekking dat er
interacte is tussen een communicator en een ontvanger als gelijkwaardige actoren in het
proces.
Verschillende visie op het communicatieproces
We bespreken de vier belangrijkste visies zoals ze geïdenticeerd werden door McQuail (2010).
1. De transmissievisie is een oudere visie op communicatee ze legt de nadruk op het
overbrengen (transmissie) van een inhoud of een vastgelegde hoeveelheid kennis van punt A
(communicator) naar punt B (ontvanger). Communicate betekent in deze visie een transport
of vervoer van data en is dus vooral gericht op kennis- en informateoverdracht. Deze lineaire
modellen waren lange tjd het dominante denkkader in communicatewetenschappelijk
onderzoek en lijken een tweede adem te hebben gevonden door de sterkte opkomst van
digitale media en nieuwe communicatetechnologieën. Het model gaat verder sterk uit van
causaliteit of cause-and-efect relates.
2. De rituele visie of het expressiemodel werd grotendeels ontwikkeld door James Carey in
1975 in de publicate met de veelzeggende ttel A cultural approach to communicatonn. In
deze visie ligt met andere woorden de klemtoon op het culturele en het sociale aspect, het
met elkaar deelnemen aan gemeenschappelijke normen en waarden. Informateoverdracht
staat hier niet centraal, maar wel hoe mensen met die informate omgaan. Zo communiceert
de zender niet alleen om louter praktsche of functonele redenen, maar bijvoorbeeld ook uit
intrinsieke en persoonlijke motvates of uit een zeker genoegen en plezier, net als de
ontvanger. Een bijkomend element in dat in deze visie veel aandacht gaat naar de
emotonele en sociale lading van een boodschap.
3. De attentievisie of het publiciteitsmodel vertrekt van het idee dat een communicateproces
niet als hoofddoel heef om bepaalde informate te transporteren (transmissievisie) noch om
een gemeenschap te verbinden aan de hand van de expressie van cultuur of waarden (rituele
visie) maar wel gericht is op het maximaal vasthouden van de aandacht van de
mediagebruiker. Dat doet men om bijvoorbeeld zo veel mogelijk kijkers te lokken en zo deze
publieksaandacht te verkopenn aan adverteerders, wat aansluit bij de economische dimensie
van media. McQuail stelt dat het beeld van de ontvanger of het publiek in deze visie
samengevat kan worden als spectators of toeschouwers die niet actef deelnemen aan een
communicateproces. Hun meest essentële eigenschap is dat ze aandacht besteden aan een
boodschap en dat loutere gegeven is belangrijker dan de kwaliteit van deze aandacht. Alle
communicate-inspanningen zijn kortom gericht op het wekken van de interesse van het
publiek.
4. De receptievisie of het encoding-decoding-model werd vooral ontwikkeld in de cultural
studies en bevalt binnen het kritsche paradigma(zienswijze) te situeren met veel
en Media hfst 3 par 2.6, 3 en 4
Een circulair communicatieproces: het procesmodel van Oomkes
In de loop van de ontwikkeling van de communicatewetenschappen als wetenschappelijk
studiegebied merken we een fundamentele shif in de modellen en, bijgevolg, het denken over het
communicateproces.
Terwijl men in de beginperiode van het veld vasthield aan een lineair model waarbij de
communicate in de (technische) transmissie van kennis of informate was en de zender
allesbepalend. De kriteken op dit model leidde tot een procesmodel waarbij communicate
beschouwd wordt als een circulair proces en de ontvanger een even belangrijke rol inneemt als de
zender. Dit procesmodel of circulair model werd vooral door Oomkes (2000) uitgewerkt. En vertrekt
vanuit het kernidee dat communicate niet louter een overdracht is van informate maar ook een
betekenis creërend proces met een centrale voor het proces van encoderen en decoderen.
De premisse (aanname van dat iets waar is) van een circulair communicateproces is communicate
als een proces van uitwisseling tussen zender en ontvanger. Het circulaire element komt hier vooral
tot uitng in het decoderen van de boodschap door de ontvanger. Een lineair model maakt het
namelijk niet mogelijk dat de ontvanger actef een boodschap interpreteert volgens zijn/haar eigen
referentekader. De gelijkwaardigheid van communicator en ontvanger komt verder tot uitng door
de opname van feedback en feedforward in het model. Tot slot wordt communicate ook meer
begrepen vanuit de context of situate, waaronder concrete zaken begrepen worden, zoals de plaats,
het tjdstp of de huisstjl maar het referentekader van de zender en de ontvanger.
Figuur 1 Het procesmodel van communicate volgens Oomkes
Wanneer is een communicatieproces geslaagd?
, Het concept van ruis wees al eerder op het feit dat niet elk communicateproces probleemloos
verloopt en dat er in bepaalde omstandigheden zelfs sprake kan zijn van miscommunicatiee In het
algemeen kunnen we drie verschillende antwoorden op deze vraag onderscheiden:
1. Sommige auteurs hanteren geslaagdheid als de voorwaarde om van communicate te kunnen
spreken. Volgens het effectiviteitscriterium moet het vooropgestelde doel van de zender of
het gewenste efect gerealiseerd worden opdat er van communicate sprake is. Of je
communicate als zender geslaagd zal zijn, hangt af van de ontvanger, zijn/haar interpretate
van de boodschap en wat hij/zij er vervolgens mee doet.
2. Een andere strekking is het intentionaliteitscriteriume Bij dit criterium staat de intente en
dus niet het efect centraal in de bepaling of iets beschouwd kan worden als communicate.
Voor de auteurs van dit boek volstaat het dat een communicator doelbewust een boodschap
verstuurt om van geslaagde communicate te spreken.
3. De derde stroming baseert zich op het interactiviteitscriterium. Los van het feit of de
communicate al dan niet efectef of bewust is, volstaat het in deze strekking dat er
interacte is tussen een communicator en een ontvanger als gelijkwaardige actoren in het
proces.
Verschillende visie op het communicatieproces
We bespreken de vier belangrijkste visies zoals ze geïdenticeerd werden door McQuail (2010).
1. De transmissievisie is een oudere visie op communicatee ze legt de nadruk op het
overbrengen (transmissie) van een inhoud of een vastgelegde hoeveelheid kennis van punt A
(communicator) naar punt B (ontvanger). Communicate betekent in deze visie een transport
of vervoer van data en is dus vooral gericht op kennis- en informateoverdracht. Deze lineaire
modellen waren lange tjd het dominante denkkader in communicatewetenschappelijk
onderzoek en lijken een tweede adem te hebben gevonden door de sterkte opkomst van
digitale media en nieuwe communicatetechnologieën. Het model gaat verder sterk uit van
causaliteit of cause-and-efect relates.
2. De rituele visie of het expressiemodel werd grotendeels ontwikkeld door James Carey in
1975 in de publicate met de veelzeggende ttel A cultural approach to communicatonn. In
deze visie ligt met andere woorden de klemtoon op het culturele en het sociale aspect, het
met elkaar deelnemen aan gemeenschappelijke normen en waarden. Informateoverdracht
staat hier niet centraal, maar wel hoe mensen met die informate omgaan. Zo communiceert
de zender niet alleen om louter praktsche of functonele redenen, maar bijvoorbeeld ook uit
intrinsieke en persoonlijke motvates of uit een zeker genoegen en plezier, net als de
ontvanger. Een bijkomend element in dat in deze visie veel aandacht gaat naar de
emotonele en sociale lading van een boodschap.
3. De attentievisie of het publiciteitsmodel vertrekt van het idee dat een communicateproces
niet als hoofddoel heef om bepaalde informate te transporteren (transmissievisie) noch om
een gemeenschap te verbinden aan de hand van de expressie van cultuur of waarden (rituele
visie) maar wel gericht is op het maximaal vasthouden van de aandacht van de
mediagebruiker. Dat doet men om bijvoorbeeld zo veel mogelijk kijkers te lokken en zo deze
publieksaandacht te verkopenn aan adverteerders, wat aansluit bij de economische dimensie
van media. McQuail stelt dat het beeld van de ontvanger of het publiek in deze visie
samengevat kan worden als spectators of toeschouwers die niet actef deelnemen aan een
communicateproces. Hun meest essentële eigenschap is dat ze aandacht besteden aan een
boodschap en dat loutere gegeven is belangrijker dan de kwaliteit van deze aandacht. Alle
communicate-inspanningen zijn kortom gericht op het wekken van de interesse van het
publiek.
4. De receptievisie of het encoding-decoding-model werd vooral ontwikkeld in de cultural
studies en bevalt binnen het kritsche paradigma(zienswijze) te situeren met veel
