De diagnostische cyclus: een
praktijkleer
Deel 1 referentiekader
Hoofdstuk 1 Wat is het belang van de diagnostische cyclus in de
klinische psychodiagnostiek?
Psychodiagnostiek: onderscheiden van personen naar hun individuele psychische kenmerken, zoals
die zich manifesten in hun typische gedrags- en uitingsvormen, met behulp van tests.
Klinisch oordeel: beslissing op basis van eigen ervaring en intuïtie van diagnosticus
Ongewapend oordeel: oordelen uitspreken zonder expliciet een beroep te doen op methodologische
principes of systematische procedures. Leidt vaak tot tekorten en vertekeningen.
Prescriptief kader of model: helpt bij heuristische procedures die sturing geven aan het diagnostisch
proces. Het is een soort richtlijn.
Heuristische procedures: procedures die de kans op succes vergroten, kennis en vaardigheden over
diagnostische instrumenten en beslissingsprocedures zijn hierin verwerkt
Hulpmiddelen in diagnostiek:
- Inhoudelijke theorieën over het ontstaan en in stand blijven van probleemgedrag
- Kennis voer normale en afwijkende ontwikkelingspatronen
- Instrumenten en technieken om gedragsverschijnselen in kaart te brengen
- Statistische en psychometrische technieken om gegevens te verwerken
Empirisch-analytische aanpak: handelen volgens (zelf geformuleerde) regels
Hoofdstuk 2 Wat zijn de uitgangspunten van de diagnostische
cyclus?
Wetenschappelijke diagnostiek: adhv wetenschappelijke empirische kennis eigen of andermans
problemen verklaren en oplossen.
Psychodiagnostische cyclus: empirische cyclus in fasen.
Fase 1: observatie
Fase 2: inductie, deductie en toetsing
Fase 3: evaluatie
Verwetenschappelijking van de diagnostische praktijk:
1. In verband brengen van theorieën en verschillende theorieniveaus
2. Bewust uitleggen waarom je voor een theorie kiest
3. Onderzoek naar waarde en effect van theorieën en ingrepen
4. Denkstappen tot advies vastleggen
5. Resultaten uitwisselen
Een kant-en-klaar beslissingsmodel bestaat niet. De methodologische, instrumentelen en
ervaringskennis dienen als inspiratiebron. Vaak moet de diagnosticus oordelen en beslissen in
onzekerheid.
,De diagnosticus moet proberen verwachtingen te ondersteunen en beargumenteren vanuit
literatuur.
Heuristieken: zoekstrategieën die tot oplossingen kunnen leiden.
Beschikbaarheidsheuristiek:
- Je schat de kans op het vinden van een verschijnsel hoger in als je je een voorbeeld hiervan
voor de geest kan halen.
- Mensen hebben de neiging om informatie te zoeken die hun opvatting ondersteunt.
Het is belangrijk om op eigen stappen te reflecteren.
Twee soorten beslissingstheorieën:
- Descriptieve beslissingstheorie: beschrijvend van aard. Nagegaan hoe het oordelen en
beslissen feitelijk verloopt ipv hoe het zou moeten verlopen.
- Normatieve beslissingstheorie: verder dan beschrijven en verklaren. Ook hoe je te werk moet
gaan op basis van rationele grondregels (axioma’s) vind plaats in de besliskunde.
o Besliskunde: verzameling van modellen en procedures die aangeven hoe de beslisser
in de verschillende stappen van het beslissingsproces het beste kan handelen met
oog op het te bereiken doel. Ook vermijden van fouten en vertekeningen.
Normatieve diagnostiek: houdt zich bezig met het formuleren, funderen en onderzoeken van
diagnostische regels en procedures.
Prescriptieve diagnostiek: leer van de diagnostiek. Grondkenmerken van het professionele
diagnostische proces. Begonnen met de empirische cyclus, waarin het voortbrengen en toetsen van
hypothesen centraal staat. Hypothese-toetsende diagnostische modellen: modellen die georiënteerd
zijn op de empirische cyclus.
3 redenen om prescriptieve diagnostiek ipv normatieve diagnostiek te bespreken:
1. Normatief heeft een algoritmische betekenis ipv heuristieken betekenis
2. Algoritmische modellen zijn alleen bruikbaar in goed gedefinieerde beslissingssituaties, die in
de klinische diagnostiek zelden voorkomen.
3. Prescriptieve diagnostiek zorgt voor beslisondersteuning in complexe, naturalistische
situaties
Een kant-en-klaar beslissingsmodel bestaat niet: diagnostiek is immers een combinatie van
methodologische kennis en het inzetten van die kennis op een specifieke cliënt.
Hoofdstuk 3 Verloop van de diagnostische cyclus
Van hulpvraag tot cyclus
Bij aanmelding heeft de cliënt één of meerdere hulpvragen. Niet elke hulpvraag leidt tot diagnostisch
handelen (niet elke hulpvraag is een diagnostische hulpvraag).
Cyclus is het kort: Hulpvraag (C) type diagnostische hulpvraag (D) type vraagstelling (C en D)
type onderzoek (D).
Er zijn 4 typen diagnostische hulpvragen, vraagstellingen en onderzoek:
Onderzoekstype Stap Component Code
Verhelderend 1 Klachtenanalyse (KA)
Onderkennend 2 Probleemanalyse (PA)
,Verklarend 3 Verklaringsanalyse (VA)
Indicerend 4 Indicatieanalyse (IA)
, Het diagnostische scenario heeft een noodzakelijke volgorde. Het begint altijd met verheldering van
de hulpvraag. Er zijn verschillende soorten scenario’s mogelijk:
- Scenario 0: na verhelderend onderzoek komen cliënt en diagnosticus tot de conclusie dat ver
onderzoek niet nodig is.
- Scenario 1: na verhelderend onderzoek nog één type onderzoek (bijv. verhelderend –
onderkennend)
- Scenario 2: na verhelderend onderzoek nog 2 typen onderzoek (bijv. verhelderend –
onderkennend – indicerend)
- Scenario 3: na verhelderend onderzoek nog 3 typen onderzoek. Meest volledige scenario. 3-
scenario is niet altijd nodig om de beste interventie te kunnen bepalen.
Hypothesen: voorlopige uitspraken die nog aan (nieuw) feitenmateriaal moeten worden getoetst.
Een optimaal diagnostisch beslissingsproces heeft een cyclisch verloop. De diagnostische cyclus is
prescriptief: de stappen en substappen die de diagnosticus moet doorlopen, worden
voorgeschreven.
Lineaire diagnostische sequentie: als iedere stap de eerste keer tot voldoende zekerheid leidt, wordt
de cyclus maar 1 keer doorlopen.
De diagnostische cyclus
De diagnostische cyclus start met aanmelding, dan klachtenanalyse, probleemanalyse,
indicatieanalyse, probleemanalyse en advies. Elke stap levert een conclusie op. Bij onvoldoende
zekerheid wordt de stap herhaald.
Rol van de klachtenanalyse: klachten zijn uitspraken die aangeven dat iets door de cliënt als negatief
wordt beoordeeld. De diagnosticus verzamelt in de klachtenanalyse de klachten en gaat na of de
verwoording overeenkomt met wat de cliënt bedoelt. De uitkomst van de klachtenanalyse is een
ordening van klachten, we spreken dan van verhelderende diagnostiek.
Rol van de probleemanalyse: problemen zijn gedragingen of situaties van de cliënt waarover de
diagnosticus op empirische of theoretische gronden kan aannemen dat er voor de cliënt spraken is
van een ongunstige toestand (de psychosociale aanpassingen en ontwikkeling van de cliënt worden
verstoord of bedreigd). Wat doet de diagnosticus in de probleemanalyse?
- Een verband leggen tussen klachten en problemen
- Controleren van dit verband
- Benoemen en groeperen van de problemen
- Taxeren van de ernst van het probleem
Onderkennende diagnostiek: de uitkomst van de probleemanalyse is het benoemen v/h probleem.
Rol van de verklaringsanalyse: verklaringen zijn empirisch getoetste uitspraken over condities die
een probleem in stand houden of hebben laten ontstaan. Voordat de uitspraken getoetst zijn heten
dit nog hypotheses. Wat doet een diagnosticus in de indicatieanalyse:
- Ontwerpen van hypothesen
- Empirisch toetsbare voorspellingen afleiden van de hypothese
- Het toetsen en formuleren van de voorspellingen
- Het opstellen van een integratief beeld
Verklarende diagnose: de uitkomst van de verklaringsanalyse geeft een samenhangend beeld voor
één of meerdere condities die verklaringen van het probleem zijn.
praktijkleer
Deel 1 referentiekader
Hoofdstuk 1 Wat is het belang van de diagnostische cyclus in de
klinische psychodiagnostiek?
Psychodiagnostiek: onderscheiden van personen naar hun individuele psychische kenmerken, zoals
die zich manifesten in hun typische gedrags- en uitingsvormen, met behulp van tests.
Klinisch oordeel: beslissing op basis van eigen ervaring en intuïtie van diagnosticus
Ongewapend oordeel: oordelen uitspreken zonder expliciet een beroep te doen op methodologische
principes of systematische procedures. Leidt vaak tot tekorten en vertekeningen.
Prescriptief kader of model: helpt bij heuristische procedures die sturing geven aan het diagnostisch
proces. Het is een soort richtlijn.
Heuristische procedures: procedures die de kans op succes vergroten, kennis en vaardigheden over
diagnostische instrumenten en beslissingsprocedures zijn hierin verwerkt
Hulpmiddelen in diagnostiek:
- Inhoudelijke theorieën over het ontstaan en in stand blijven van probleemgedrag
- Kennis voer normale en afwijkende ontwikkelingspatronen
- Instrumenten en technieken om gedragsverschijnselen in kaart te brengen
- Statistische en psychometrische technieken om gegevens te verwerken
Empirisch-analytische aanpak: handelen volgens (zelf geformuleerde) regels
Hoofdstuk 2 Wat zijn de uitgangspunten van de diagnostische
cyclus?
Wetenschappelijke diagnostiek: adhv wetenschappelijke empirische kennis eigen of andermans
problemen verklaren en oplossen.
Psychodiagnostische cyclus: empirische cyclus in fasen.
Fase 1: observatie
Fase 2: inductie, deductie en toetsing
Fase 3: evaluatie
Verwetenschappelijking van de diagnostische praktijk:
1. In verband brengen van theorieën en verschillende theorieniveaus
2. Bewust uitleggen waarom je voor een theorie kiest
3. Onderzoek naar waarde en effect van theorieën en ingrepen
4. Denkstappen tot advies vastleggen
5. Resultaten uitwisselen
Een kant-en-klaar beslissingsmodel bestaat niet. De methodologische, instrumentelen en
ervaringskennis dienen als inspiratiebron. Vaak moet de diagnosticus oordelen en beslissen in
onzekerheid.
,De diagnosticus moet proberen verwachtingen te ondersteunen en beargumenteren vanuit
literatuur.
Heuristieken: zoekstrategieën die tot oplossingen kunnen leiden.
Beschikbaarheidsheuristiek:
- Je schat de kans op het vinden van een verschijnsel hoger in als je je een voorbeeld hiervan
voor de geest kan halen.
- Mensen hebben de neiging om informatie te zoeken die hun opvatting ondersteunt.
Het is belangrijk om op eigen stappen te reflecteren.
Twee soorten beslissingstheorieën:
- Descriptieve beslissingstheorie: beschrijvend van aard. Nagegaan hoe het oordelen en
beslissen feitelijk verloopt ipv hoe het zou moeten verlopen.
- Normatieve beslissingstheorie: verder dan beschrijven en verklaren. Ook hoe je te werk moet
gaan op basis van rationele grondregels (axioma’s) vind plaats in de besliskunde.
o Besliskunde: verzameling van modellen en procedures die aangeven hoe de beslisser
in de verschillende stappen van het beslissingsproces het beste kan handelen met
oog op het te bereiken doel. Ook vermijden van fouten en vertekeningen.
Normatieve diagnostiek: houdt zich bezig met het formuleren, funderen en onderzoeken van
diagnostische regels en procedures.
Prescriptieve diagnostiek: leer van de diagnostiek. Grondkenmerken van het professionele
diagnostische proces. Begonnen met de empirische cyclus, waarin het voortbrengen en toetsen van
hypothesen centraal staat. Hypothese-toetsende diagnostische modellen: modellen die georiënteerd
zijn op de empirische cyclus.
3 redenen om prescriptieve diagnostiek ipv normatieve diagnostiek te bespreken:
1. Normatief heeft een algoritmische betekenis ipv heuristieken betekenis
2. Algoritmische modellen zijn alleen bruikbaar in goed gedefinieerde beslissingssituaties, die in
de klinische diagnostiek zelden voorkomen.
3. Prescriptieve diagnostiek zorgt voor beslisondersteuning in complexe, naturalistische
situaties
Een kant-en-klaar beslissingsmodel bestaat niet: diagnostiek is immers een combinatie van
methodologische kennis en het inzetten van die kennis op een specifieke cliënt.
Hoofdstuk 3 Verloop van de diagnostische cyclus
Van hulpvraag tot cyclus
Bij aanmelding heeft de cliënt één of meerdere hulpvragen. Niet elke hulpvraag leidt tot diagnostisch
handelen (niet elke hulpvraag is een diagnostische hulpvraag).
Cyclus is het kort: Hulpvraag (C) type diagnostische hulpvraag (D) type vraagstelling (C en D)
type onderzoek (D).
Er zijn 4 typen diagnostische hulpvragen, vraagstellingen en onderzoek:
Onderzoekstype Stap Component Code
Verhelderend 1 Klachtenanalyse (KA)
Onderkennend 2 Probleemanalyse (PA)
,Verklarend 3 Verklaringsanalyse (VA)
Indicerend 4 Indicatieanalyse (IA)
, Het diagnostische scenario heeft een noodzakelijke volgorde. Het begint altijd met verheldering van
de hulpvraag. Er zijn verschillende soorten scenario’s mogelijk:
- Scenario 0: na verhelderend onderzoek komen cliënt en diagnosticus tot de conclusie dat ver
onderzoek niet nodig is.
- Scenario 1: na verhelderend onderzoek nog één type onderzoek (bijv. verhelderend –
onderkennend)
- Scenario 2: na verhelderend onderzoek nog 2 typen onderzoek (bijv. verhelderend –
onderkennend – indicerend)
- Scenario 3: na verhelderend onderzoek nog 3 typen onderzoek. Meest volledige scenario. 3-
scenario is niet altijd nodig om de beste interventie te kunnen bepalen.
Hypothesen: voorlopige uitspraken die nog aan (nieuw) feitenmateriaal moeten worden getoetst.
Een optimaal diagnostisch beslissingsproces heeft een cyclisch verloop. De diagnostische cyclus is
prescriptief: de stappen en substappen die de diagnosticus moet doorlopen, worden
voorgeschreven.
Lineaire diagnostische sequentie: als iedere stap de eerste keer tot voldoende zekerheid leidt, wordt
de cyclus maar 1 keer doorlopen.
De diagnostische cyclus
De diagnostische cyclus start met aanmelding, dan klachtenanalyse, probleemanalyse,
indicatieanalyse, probleemanalyse en advies. Elke stap levert een conclusie op. Bij onvoldoende
zekerheid wordt de stap herhaald.
Rol van de klachtenanalyse: klachten zijn uitspraken die aangeven dat iets door de cliënt als negatief
wordt beoordeeld. De diagnosticus verzamelt in de klachtenanalyse de klachten en gaat na of de
verwoording overeenkomt met wat de cliënt bedoelt. De uitkomst van de klachtenanalyse is een
ordening van klachten, we spreken dan van verhelderende diagnostiek.
Rol van de probleemanalyse: problemen zijn gedragingen of situaties van de cliënt waarover de
diagnosticus op empirische of theoretische gronden kan aannemen dat er voor de cliënt spraken is
van een ongunstige toestand (de psychosociale aanpassingen en ontwikkeling van de cliënt worden
verstoord of bedreigd). Wat doet de diagnosticus in de probleemanalyse?
- Een verband leggen tussen klachten en problemen
- Controleren van dit verband
- Benoemen en groeperen van de problemen
- Taxeren van de ernst van het probleem
Onderkennende diagnostiek: de uitkomst van de probleemanalyse is het benoemen v/h probleem.
Rol van de verklaringsanalyse: verklaringen zijn empirisch getoetste uitspraken over condities die
een probleem in stand houden of hebben laten ontstaan. Voordat de uitspraken getoetst zijn heten
dit nog hypotheses. Wat doet een diagnosticus in de indicatieanalyse:
- Ontwerpen van hypothesen
- Empirisch toetsbare voorspellingen afleiden van de hypothese
- Het toetsen en formuleren van de voorspellingen
- Het opstellen van een integratief beeld
Verklarende diagnose: de uitkomst van de verklaringsanalyse geeft een samenhangend beeld voor
één of meerdere condities die verklaringen van het probleem zijn.
