Samenvatting Algemene Opleiding Bankbedrijf – NIBE
1. Het Bankbedrijf..................................................................................................................................3
1.1. Activiteiten van banken...............................................................................................................3
1.2. Hoofdindeling naar klantengroepen.............................................................................................4
2. Particuliere dienstverlening................................................................................................................5
2.1. Particuliere klantsegmenten.........................................................................................................5
2.2. Financieren..................................................................................................................................5
2.3. Spaarproducten............................................................................................................................7
2.4. Betaaldiensten..............................................................................................................................8
2.5. Bemiddelings- en adviesdiensten aan particuliere relaties...........................................................8
3. Zakelijke dienstverlening..................................................................................................................11
3.1. Klantsegmenten.........................................................................................................................11
3.2. Zakelijke kredietverlening.........................................................................................................11
3.3. Beleggen van overtollige liquiditeiten.......................................................................................13
3.4. Betalen en cashmanagement......................................................................................................14
3.5. Bemiddelings- en adviesdiensten aan zakelijke klanten.............................................................16
4. Macro-economische analyse.............................................................................................................20
4.1. Economische groei.....................................................................................................................20
4.2. Inflatie.......................................................................................................................................22
4.3. Rente..........................................................................................................................................22
4.4. Wisselkoersen............................................................................................................................24
4.5. Gevolgen van macro-economische ontwikkelingen voor de beleggingscategoriën....................25
5. Monetair beleid van de Europese Centrale Bank..............................................................................27
5.1. Organisatie en taken van Europese Centrale Bank.....................................................................27
5.2. Werking van monetair beleid van de ECB.................................................................................27
6. Economisch belang van betalingsverkeer.........................................................................................29
6.1. Belang van betalingsverkeer voor economie..............................................................................29
6.2. Belang van tussenpersonen in het betalingsverkeer...................................................................29
7. Interbancaire afwikkeling van betalingen.........................................................................................32
7.1. Clearing en settlement van betalingen in Nederland..................................................................32
7.2. Europese instellingen en systemen voor clearing en settlement.................................................32
7.3. Correspondentbanken................................................................................................................35
7.4. Continuous Linked Settlement...................................................................................................36
7.5. SWIFT.......................................................................................................................................36
8. Regels en afspraken voor het Europese betalingsverkeer.................................................................38
8.1. Hoe kan het Europese betalingsverkeer efficiënter worden.......................................................38
8.2. Welke regels gelden voor grensoverschrijdende betalingen in euro?.........................................38
8.3. Hoe komt het gemeenschappelijke eurobetalingsgebied tot stand?............................................38
8.4. Welke regels gelden voor een open en transparante betaalmarkt?.............................................40
9. Balans en resultatenrekening van een bank.......................................................................................42
9.1. Bankbalans................................................................................................................................42
9.2. Activa van banken.....................................................................................................................42
9.3. Passiva van banken....................................................................................................................45
9.4. Het eigen vermogen...................................................................................................................46
9.5. Off-balanceposten......................................................................................................................48
9.6. Resultatenrekening....................................................................................................................48
9.7. Overige financiële overzichten in jaarrekening..........................................................................49
9.8. Waarderingsgrondslagen...........................................................................................................49
10. Het renteresultaat............................................................................................................................50
10.1. Marktrentemethode..................................................................................................................50
10.2. Rentedragende bankproducten en verrekenrentes....................................................................51
11. Economic Capital...........................................................................................................................52
, 11.1. Rendement op eigen vermogen................................................................................................52
11.2. Risico, vermogen en rendementsmeetinstrumenten.................................................................52
11.3. De selectie van de activiteiten..................................................................................................53
12. Bancair risicobeleid........................................................................................................................54
12.1. Soorten risico’s bij banken.......................................................................................................54
12.2. Het risicomanagementproces...................................................................................................55
12.3. De centrale risicocommissies van de bank...............................................................................56
12.4. Recente ontwikkelingen...........................................................................................................57
13. Kredietrisico...................................................................................................................................58
13.1. Soorten kredietrisico................................................................................................................58
13.2. Indelen in risicoklassen en berekenen van risicofactoren.........................................................59
13.3. Omvang van het kredietrisico..................................................................................................60
13.4. Maatregelen om kredietrisico te beperken bij individuele tegenpartijen..................................61
13.5. Beheren van risico krediet.......................................................................................................63
14. Marktrisico.....................................................................................................................................65
14.1. Handelsactiviteiten in de dealingroom.....................................................................................65
14.2. Value at riskwaarde.................................................................................................................65
14.3. Backtesting..............................................................................................................................66
14.4. Stresstests................................................................................................................................66
14.5. Beheersen van marktrisico.......................................................................................................66
15. Renterisico en liquiditeitsrisico.......................................................................................................67
15.1. Mismatch.................................................................................................................................67
15.2. Vervalkalenders en gaprapportage...........................................................................................68
15.3. Renterisico...............................................................................................................................68
15.4. Liquiditeitsrisico......................................................................................................................68
16. Operationeel risico..........................................................................................................................71
16.1. Risicofactoren van operationeel risico.....................................................................................71
16.2. Verschillen in operationeel risico tussen bedrijfsonderdelen...................................................72
16.3. Meten van operationeel risico..................................................................................................73
16.4. Beheersen van operationeel risico............................................................................................74
17. Toezicht op het bankwezen.............................................................................................................77
17.1. Nederlands toezicht.................................................................................................................77
17.2. Europees toezicht.....................................................................................................................80
17.3. Europese wet- en regelgeving..................................................................................................81
17.4. Implementatie van Europese richtlijnen in nationale wetgeving..............................................82
18. Het raamwerk van Basel.................................................................................................................84
18.1. De drie pijlers van Bazel II......................................................................................................84
18.2. Pijler 2: Supervisory review.....................................................................................................87
18.3. Pijler 3: Bevorderen transparantie............................................................................................88
18.4. Van Bazel II naar Bazel III......................................................................................................88
,1. Het Bankbedrijf
Belangrijkste activiteiten van een bank
- Geld aantrekken van huishoudingen met een overschot en geld uitzetten bij huishoudingen met een
tekort aan geld.
- Klanten in staat stellen gemakkelijk en veilig betalingen te doen.
- Optreden als intermediair waarbij ze partijen bij elkaar brengen om een transactie af te sluiten.
1.1. Activiteiten van banken
- Activiteiten uit hoofde van de transformatiefunctie
- Diensten op het gebied van betalingsverkeer
- Bemiddelingsactiviteiten en overige dienstverlening
- Handel op de financiële markten voor eigen rekening en risico
1.1.1. Activiteiten uit hoofde van de transformatiefunctie
Vermogensmarkt: De markt waar vraag en aanbod van geld elkaar ontmoet
Transformatie: Het omvormen van het aangetrokken vermogen om ervoor te zorgen dat vragers en
aanbieders precies krijgen wat zij wensen.
Transformatiefunctie is een primaire functie van de bank en een afgeleide functie voor verzekeraars en
pensioenfondsen. (De primaire functie van verzekeraars en pensioenfondsen is het verschaffen van een
inkomens- of vermogenszekerheid door het dekken van financiële risico’s.)
Transformatiefunctie op twee manieren:
Transformatie naar risico:
Kredietrisico: Het risico dat de tegenpartij niet in staat is om aan haar verplichtingen te voldoen.
Kredietportefeuille: Alle leningen die een bank verstrekt tezamen.
De kans dat alle tegenpartijen gezamenlijk failliet gaan is nihil
Transformatie naar looptijd:
Banken transformeren kort beschikbare bedragen in langer durende leningen.
Renteresultaat / Nettorentebaten: Het verschil tussen rentekosten en rente-inkomsten
Liquiditeitsrisico: De kans dat geldgevers op grote schaal hun geld opvragen terwijl een deel van de
uitzettingen lang vaststaat. Een bank kan dan niet aan de opvragingen voldoen.
Activiteiten die samenhangen met de transformatiefunctie
Het verstrekken van krediet aan zakelijke en particuliere klanten
Gelde renderend uitzetten voor zakelijke en particuliere klanten
1.1.2. Diensten op het gebied van betalingsverkeer
Betalen: Het ruilen van geld voor een goed of dienst
Betalingsverkeer: Het geheel aan betalingen en ontvangsten van contant, giraal en elektronisch geld.
Banken zorgen ervoor dat betalingen en ontvangsten snel, gemakkelijk en veilig kunnen plaatsvinden.
1.1.3. Bemiddelingsactiviteiten en overige dienstverlening
Intermediair: Het bij elkaar brengen van verschillende partijen zonder dat zijzelf met een van beide
partijen een contract sluiten.
Provisie: Beloning voor het verstrekken van advies en bemiddeling
, Provisiebedrijf:
Dienstverlening bij effectentransacties
Afsluiten van verzekeringen
Begeleiding van fusies en overnames van ondernemingen
Plaatsen van obligatieleningen of aandelen
Overnemen van financiële risico’s
Betaaldiensten van de bank
1.1.4. Handel op de financiële markten voor eigen rekening en risico
Proprietary trading: Banken die handelen voor eigen rekening en risico in financiële producten.
Marktrisico: Het risico dat de koers van het product precies de tegenovergestelde beweging maakt
dan de handelaar van de bank verwacht.
1.2. Hoofdindeling naar klantengroepen
Particuliere klanten
Zakelijke klanten
Professionele klanten
1.2.1. Particuliere klanten
Particuliere klanten: Natuurlijke personen die transacties doen uit hoofde van hun
privéomstandigheden.
Vermogende particulier: Natuurlijke personen met een hoog inkomen of een groot vermogen.
1.2.2. Zakelijke klanten
Zakelijke klanten: Rechtspersonen of natuurlijke personen die transacties doen uit hoofde van hun
beroepsuitoefening.
- MKB
- Grootbedrijf
- Corporaties
1.2.3. Professionele klanten
Professionele klanten: Verzekeringsmaatschappijen, pensioenfondsen, overheden en andere banken.
, 2. Particuliere dienstverlening
2.1. Particuliere klantsegmenten
Gewone particuliere relaties:
Inkomen dat lager is dan €100.000 en hebben geen groot vermogen.
Hebben doorgaans behoefte aan standaardproducten en doen veel zaken via internet of een callcenter.
Retail banking: Dienstverlening aan gewone particuliere relaties
Vermogende relaties:
Een inkomen boven €100.000 en/of een groot vermogen.
Hebben doorgaans behoefte aan meer ingewikkelde financiële producten en krijgen meer aandacht van
de bank.
Private banking: Dienstverlening aan vermogende relaties
2.2. Financieren
Twee hoofdvormen van particulier krediet:
- Woningfinanciering
- Consumptief krediet
2.2.1. Woningfinanciering
Hypothecaire lening: Geld lenen voor de aankoop van een woning waarbij de woning wordt ingezet
als woningpand. Als de lening niet terugbetaald kan worden mag de geldgever de woning verkopen en
de opbrengst gebruiken om de hoofdsom terug te krijgen.
Vaste hypotheek:
- Lening en hypotheek zijn aan elkaar gekoppeld
- Hoofdsom, rentepercentage en aflossing worden in de akte opgenomen
- Wanneer de lening helemaal is afgelost heeft het hypotheekrecht geen waarde meer
Bankhypotheek:
- Hypotheekrecht dient tot zekerheid voor alle vorderingen die de geldgever op de geldnemer heeft
of zal krijgen
- In de hypotheekakte staat alleen het maximumbedrag
- Voor de lening wordt een afzonderlijke overeenkomst opgemaakt
- Recht van hypotheek blijft bestaan
Aflossingsvormen:
- Tijdens de looptijd
- Ineens aan het einde van de looptijd
1. Het Bankbedrijf..................................................................................................................................3
1.1. Activiteiten van banken...............................................................................................................3
1.2. Hoofdindeling naar klantengroepen.............................................................................................4
2. Particuliere dienstverlening................................................................................................................5
2.1. Particuliere klantsegmenten.........................................................................................................5
2.2. Financieren..................................................................................................................................5
2.3. Spaarproducten............................................................................................................................7
2.4. Betaaldiensten..............................................................................................................................8
2.5. Bemiddelings- en adviesdiensten aan particuliere relaties...........................................................8
3. Zakelijke dienstverlening..................................................................................................................11
3.1. Klantsegmenten.........................................................................................................................11
3.2. Zakelijke kredietverlening.........................................................................................................11
3.3. Beleggen van overtollige liquiditeiten.......................................................................................13
3.4. Betalen en cashmanagement......................................................................................................14
3.5. Bemiddelings- en adviesdiensten aan zakelijke klanten.............................................................16
4. Macro-economische analyse.............................................................................................................20
4.1. Economische groei.....................................................................................................................20
4.2. Inflatie.......................................................................................................................................22
4.3. Rente..........................................................................................................................................22
4.4. Wisselkoersen............................................................................................................................24
4.5. Gevolgen van macro-economische ontwikkelingen voor de beleggingscategoriën....................25
5. Monetair beleid van de Europese Centrale Bank..............................................................................27
5.1. Organisatie en taken van Europese Centrale Bank.....................................................................27
5.2. Werking van monetair beleid van de ECB.................................................................................27
6. Economisch belang van betalingsverkeer.........................................................................................29
6.1. Belang van betalingsverkeer voor economie..............................................................................29
6.2. Belang van tussenpersonen in het betalingsverkeer...................................................................29
7. Interbancaire afwikkeling van betalingen.........................................................................................32
7.1. Clearing en settlement van betalingen in Nederland..................................................................32
7.2. Europese instellingen en systemen voor clearing en settlement.................................................32
7.3. Correspondentbanken................................................................................................................35
7.4. Continuous Linked Settlement...................................................................................................36
7.5. SWIFT.......................................................................................................................................36
8. Regels en afspraken voor het Europese betalingsverkeer.................................................................38
8.1. Hoe kan het Europese betalingsverkeer efficiënter worden.......................................................38
8.2. Welke regels gelden voor grensoverschrijdende betalingen in euro?.........................................38
8.3. Hoe komt het gemeenschappelijke eurobetalingsgebied tot stand?............................................38
8.4. Welke regels gelden voor een open en transparante betaalmarkt?.............................................40
9. Balans en resultatenrekening van een bank.......................................................................................42
9.1. Bankbalans................................................................................................................................42
9.2. Activa van banken.....................................................................................................................42
9.3. Passiva van banken....................................................................................................................45
9.4. Het eigen vermogen...................................................................................................................46
9.5. Off-balanceposten......................................................................................................................48
9.6. Resultatenrekening....................................................................................................................48
9.7. Overige financiële overzichten in jaarrekening..........................................................................49
9.8. Waarderingsgrondslagen...........................................................................................................49
10. Het renteresultaat............................................................................................................................50
10.1. Marktrentemethode..................................................................................................................50
10.2. Rentedragende bankproducten en verrekenrentes....................................................................51
11. Economic Capital...........................................................................................................................52
, 11.1. Rendement op eigen vermogen................................................................................................52
11.2. Risico, vermogen en rendementsmeetinstrumenten.................................................................52
11.3. De selectie van de activiteiten..................................................................................................53
12. Bancair risicobeleid........................................................................................................................54
12.1. Soorten risico’s bij banken.......................................................................................................54
12.2. Het risicomanagementproces...................................................................................................55
12.3. De centrale risicocommissies van de bank...............................................................................56
12.4. Recente ontwikkelingen...........................................................................................................57
13. Kredietrisico...................................................................................................................................58
13.1. Soorten kredietrisico................................................................................................................58
13.2. Indelen in risicoklassen en berekenen van risicofactoren.........................................................59
13.3. Omvang van het kredietrisico..................................................................................................60
13.4. Maatregelen om kredietrisico te beperken bij individuele tegenpartijen..................................61
13.5. Beheren van risico krediet.......................................................................................................63
14. Marktrisico.....................................................................................................................................65
14.1. Handelsactiviteiten in de dealingroom.....................................................................................65
14.2. Value at riskwaarde.................................................................................................................65
14.3. Backtesting..............................................................................................................................66
14.4. Stresstests................................................................................................................................66
14.5. Beheersen van marktrisico.......................................................................................................66
15. Renterisico en liquiditeitsrisico.......................................................................................................67
15.1. Mismatch.................................................................................................................................67
15.2. Vervalkalenders en gaprapportage...........................................................................................68
15.3. Renterisico...............................................................................................................................68
15.4. Liquiditeitsrisico......................................................................................................................68
16. Operationeel risico..........................................................................................................................71
16.1. Risicofactoren van operationeel risico.....................................................................................71
16.2. Verschillen in operationeel risico tussen bedrijfsonderdelen...................................................72
16.3. Meten van operationeel risico..................................................................................................73
16.4. Beheersen van operationeel risico............................................................................................74
17. Toezicht op het bankwezen.............................................................................................................77
17.1. Nederlands toezicht.................................................................................................................77
17.2. Europees toezicht.....................................................................................................................80
17.3. Europese wet- en regelgeving..................................................................................................81
17.4. Implementatie van Europese richtlijnen in nationale wetgeving..............................................82
18. Het raamwerk van Basel.................................................................................................................84
18.1. De drie pijlers van Bazel II......................................................................................................84
18.2. Pijler 2: Supervisory review.....................................................................................................87
18.3. Pijler 3: Bevorderen transparantie............................................................................................88
18.4. Van Bazel II naar Bazel III......................................................................................................88
,1. Het Bankbedrijf
Belangrijkste activiteiten van een bank
- Geld aantrekken van huishoudingen met een overschot en geld uitzetten bij huishoudingen met een
tekort aan geld.
- Klanten in staat stellen gemakkelijk en veilig betalingen te doen.
- Optreden als intermediair waarbij ze partijen bij elkaar brengen om een transactie af te sluiten.
1.1. Activiteiten van banken
- Activiteiten uit hoofde van de transformatiefunctie
- Diensten op het gebied van betalingsverkeer
- Bemiddelingsactiviteiten en overige dienstverlening
- Handel op de financiële markten voor eigen rekening en risico
1.1.1. Activiteiten uit hoofde van de transformatiefunctie
Vermogensmarkt: De markt waar vraag en aanbod van geld elkaar ontmoet
Transformatie: Het omvormen van het aangetrokken vermogen om ervoor te zorgen dat vragers en
aanbieders precies krijgen wat zij wensen.
Transformatiefunctie is een primaire functie van de bank en een afgeleide functie voor verzekeraars en
pensioenfondsen. (De primaire functie van verzekeraars en pensioenfondsen is het verschaffen van een
inkomens- of vermogenszekerheid door het dekken van financiële risico’s.)
Transformatiefunctie op twee manieren:
Transformatie naar risico:
Kredietrisico: Het risico dat de tegenpartij niet in staat is om aan haar verplichtingen te voldoen.
Kredietportefeuille: Alle leningen die een bank verstrekt tezamen.
De kans dat alle tegenpartijen gezamenlijk failliet gaan is nihil
Transformatie naar looptijd:
Banken transformeren kort beschikbare bedragen in langer durende leningen.
Renteresultaat / Nettorentebaten: Het verschil tussen rentekosten en rente-inkomsten
Liquiditeitsrisico: De kans dat geldgevers op grote schaal hun geld opvragen terwijl een deel van de
uitzettingen lang vaststaat. Een bank kan dan niet aan de opvragingen voldoen.
Activiteiten die samenhangen met de transformatiefunctie
Het verstrekken van krediet aan zakelijke en particuliere klanten
Gelde renderend uitzetten voor zakelijke en particuliere klanten
1.1.2. Diensten op het gebied van betalingsverkeer
Betalen: Het ruilen van geld voor een goed of dienst
Betalingsverkeer: Het geheel aan betalingen en ontvangsten van contant, giraal en elektronisch geld.
Banken zorgen ervoor dat betalingen en ontvangsten snel, gemakkelijk en veilig kunnen plaatsvinden.
1.1.3. Bemiddelingsactiviteiten en overige dienstverlening
Intermediair: Het bij elkaar brengen van verschillende partijen zonder dat zijzelf met een van beide
partijen een contract sluiten.
Provisie: Beloning voor het verstrekken van advies en bemiddeling
, Provisiebedrijf:
Dienstverlening bij effectentransacties
Afsluiten van verzekeringen
Begeleiding van fusies en overnames van ondernemingen
Plaatsen van obligatieleningen of aandelen
Overnemen van financiële risico’s
Betaaldiensten van de bank
1.1.4. Handel op de financiële markten voor eigen rekening en risico
Proprietary trading: Banken die handelen voor eigen rekening en risico in financiële producten.
Marktrisico: Het risico dat de koers van het product precies de tegenovergestelde beweging maakt
dan de handelaar van de bank verwacht.
1.2. Hoofdindeling naar klantengroepen
Particuliere klanten
Zakelijke klanten
Professionele klanten
1.2.1. Particuliere klanten
Particuliere klanten: Natuurlijke personen die transacties doen uit hoofde van hun
privéomstandigheden.
Vermogende particulier: Natuurlijke personen met een hoog inkomen of een groot vermogen.
1.2.2. Zakelijke klanten
Zakelijke klanten: Rechtspersonen of natuurlijke personen die transacties doen uit hoofde van hun
beroepsuitoefening.
- MKB
- Grootbedrijf
- Corporaties
1.2.3. Professionele klanten
Professionele klanten: Verzekeringsmaatschappijen, pensioenfondsen, overheden en andere banken.
, 2. Particuliere dienstverlening
2.1. Particuliere klantsegmenten
Gewone particuliere relaties:
Inkomen dat lager is dan €100.000 en hebben geen groot vermogen.
Hebben doorgaans behoefte aan standaardproducten en doen veel zaken via internet of een callcenter.
Retail banking: Dienstverlening aan gewone particuliere relaties
Vermogende relaties:
Een inkomen boven €100.000 en/of een groot vermogen.
Hebben doorgaans behoefte aan meer ingewikkelde financiële producten en krijgen meer aandacht van
de bank.
Private banking: Dienstverlening aan vermogende relaties
2.2. Financieren
Twee hoofdvormen van particulier krediet:
- Woningfinanciering
- Consumptief krediet
2.2.1. Woningfinanciering
Hypothecaire lening: Geld lenen voor de aankoop van een woning waarbij de woning wordt ingezet
als woningpand. Als de lening niet terugbetaald kan worden mag de geldgever de woning verkopen en
de opbrengst gebruiken om de hoofdsom terug te krijgen.
Vaste hypotheek:
- Lening en hypotheek zijn aan elkaar gekoppeld
- Hoofdsom, rentepercentage en aflossing worden in de akte opgenomen
- Wanneer de lening helemaal is afgelost heeft het hypotheekrecht geen waarde meer
Bankhypotheek:
- Hypotheekrecht dient tot zekerheid voor alle vorderingen die de geldgever op de geldnemer heeft
of zal krijgen
- In de hypotheekakte staat alleen het maximumbedrag
- Voor de lening wordt een afzonderlijke overeenkomst opgemaakt
- Recht van hypotheek blijft bestaan
Aflossingsvormen:
- Tijdens de looptijd
- Ineens aan het einde van de looptijd
