Kennismaken met de psychologie
Psychologisch kader
Leerdoelen.................................................................................................................................................................6
1. onenigheid in de psychologie................................................................................................................................7
1.1 interne onenigheid..........................................................................................................................................7
1.2 externe onenigheid.........................................................................................................................................7
2. de definitie van de psychologie.............................................................................................................................8
2.1 wetenschappelijke benadering van gedragingen, gevoelens, gedachten en interacties...............................8
2.1.1 wetenschappelijke kennis vs mensenkennis............................................................................................8
2.1.2 Twee wetenschappelijke tradities............................................................................................................9
2.2 gedragingen, gevoelens, gedachten en interacties......................................................................................10
2.3 factoren die gedrag, gevoelens, gedachten en interacties beïnvloeden......................................................11
2.1.3 interne en externe gedragsdeterminanten............................................................................................11
2.3.2 het overbenadrukken van internse gedragselementen.........................................................................12
3. verschillende benaderingen in de psychologie...................................................................................................13
3.1 overzicht van verschillende benaderingen...................................................................................................13
3.2 de verschillende benaderingen naast elkaar................................................................................................14
Leerdoelen...............................................................................................................................................................15
1. uitgangspunten....................................................................................................................................................16
1.1 ons gedrag, gevoelens, gedachten en interacties worden bepaald door ons onbewuste...........................16
1.2 ons gedrag, gevoelens, gedachten en interacties worden bepaald door onze ervaringen uit de eerste
levensjaren..........................................................................................................................................................16
1.3 een psychoanalitische benadering gaat uit van conflictmodel.....................................................................17
1.4 Een psychoanalytische benadering gaat uit van casestudy’s om aan wetenschap te doen........................17
2. de geschiedenis...................................................................................................................................................18
3. hedendaagse denkers.........................................................................................................................................18
4. kritische kanttekening.........................................................................................................................................19
5. basisbegrippen....................................................................................................................................................21
5.1 het bewuste, voorbewuste en onbewuste...................................................................................................21
5.2 het id, ego en super-ego...............................................................................................................................22
5.3 constructieve en destructieve drift...............................................................................................................23
6. de psychoanalitische kijk op persoonlijkheid......................................................................................................24
6.1 situering van de persoonlijkheidstheorie van freud.....................................................................................24
6.4 projectieve technieken..................................................................................................................................25
7. de psychoanalytische kijk op motivatie..............................................................................................................25
7.1 motivatietheorie van freud...........................................................................................................................26
7.1.1 het begrip ‘drift’.....................................................................................................................................26
7.1.2 het primaire en het secundaire proces..................................................................................................27
7.1.3 afweermechanisemen............................................................................................................................29
7.2 kritische bedenkingen bij de motivatietheorie van freud.............................................................................33
1
,Leerdoelen...............................................................................................................................................................34
1. uitgangspunten en basisbegrippen.....................................................................................................................36
1.1 ons gedrag, onze gevoelens, onze gedachten en onze interacties worden bepaald door allerlei externe
prikkels in onze omgeving...................................................................................................................................36
1.2 Ons gedrag, onze gevoelens, onze gedachten en onze interacties worden bepaald door wat we geleerd
hebben.................................................................................................................................................................37
1.3 Een behavioristische benadering gaat uit van een leermodel......................................................................38
1.4 Een behavioristische benadering gaat uit van een positivistisch wetenschaps-model................................38
2. geschiedenis........................................................................................................................................................39
3. hedendaagse denkers.........................................................................................................................................40
4. kritische kanttekeningen.....................................................................................................................................40
5. behavioristische kijk op leren..............................................................................................................................41
5.1 klassieke conditionering................................................................................................................................41
5.1.1 basismodel van pavlov...........................................................................................................................41
5.1.2 voorbeelden van klassieke conditionering.............................................................................................42
5.1.3 bijkomende processen...........................................................................................................................42
5.1.4 factoren die conditioneringsproces beïnvloeden..................................................................................45
5.1.5 gebruik van klassieke conditionering in de hulpverlening.....................................................................46
5.2 opreante conditionering...............................................................................................................................47
5.2.1 basismodel..............................................................................................................................................47
5.2.2 factoren die operante conditionering beïnvloeden...............................................................................49
5.2.3 bijkomende processen...........................................................................................................................49
5.2.4 gebruik van conditionering in opvoeding, onderwijs en hulpverlening................................................52
5.2.5 combinatie klassieke en operante conditionering.................................................................................53
5.2.6 Sociaal leren...........................................................................................................................................53
Leerdoelen:..............................................................................................................................................................54
1. uitgangspunten en basisbegrippen.....................................................................................................................56
1.1 Ons gedrag, onze gevoelens en onze gedachten worden bepaald vanuit betekenissen.............................56
1.2 Ons gedrag, onze gevoelens en onze gedachten worden bepaald vanuit onze vrije wil.............................57
1.3 Een humanistische benadering gaat uit van een ontwikkelings-/groei-/procesmodel................................57
1.3 Een humanistische benadering probeert de mens als een geheel te zien...................................................58
2. de geschiedenis...................................................................................................................................................59
3. hedendaagse denkers.........................................................................................................................................59
4. kritische kanttekeningen.....................................................................................................................................60
5. de humanistische kijk op motivatie.....................................................................................................................63
5.1 kenmerken van de theorie van Maslow........................................................................................................63
5.1.1 Maslow gaat uit van vijf fundamentele en dus aangeboren behoeften................................................63
5.1.2 Maslow gaat uit van een duidelijke hiërarchie in die vijf niveaus.........................................................63
5.1.3 Maslow gaat uit van vijf behoeften die permanent aanwezig zijn........................................................63
5.2 de behoeftepiramide van maslow................................................................................................................65
5.2.1 de lagere fysiologische behoeften.........................................................................................................65
2
, 5.2.2 De behoefte aan veiligheid en controle.................................................................................................65
5.2.3 De behoefte aan liefde en samenhorigheid...........................................................................................66
5.2.4 De behoefte aan waardering en achting................................................................................................66
5.2.5 De behoefte aan zelfrealisatie................................................................................................................67
5.3 kanttekeningen bij de motivatietheorie........................................................................................................68
6. humanistische kijk op gedrag, gevoelens, gedachten en interacties..................................................................69
6.1 situering van carl rogers................................................................................................................................69
6.2 de theorie van Rogers...................................................................................................................................71
6.3 de drie grondhoudingen................................................................................................................................73
6.3.1 echtheid..................................................................................................................................................73
6.3.2 onvoorwaardelijke aanvaarding.............................................................................................................73
6.3.3 empathie................................................................................................................................................74
6.4 kanttekeningen bij theorie van rogers..........................................................................................................75
Leerdoelen...............................................................................................................................................................76
1. Uitganspunten en basisbegrippen......................................................................................................................78
1.1 Ons gedrag, onze gevoelens, onze gedachten en onze interacties worden bepaald door cognitieve
processen............................................................................................................................................................78
1.2 Ons gedrag, onze gevoelens en onze gedachten worden bepaald door de black box.................................79
1.3 De cognitieve psychologie gaat uit van een informatieverwerkingsmodel..................................................79
2. geschiedenis........................................................................................................................................................80
3. hedendaagse denkers.........................................................................................................................................80
4. kritische kanttekeningen.....................................................................................................................................81
5. cognitieve kijk op waarneming............................................................................................................................81
5.1 inleiding.........................................................................................................................................................82
5.2 fysische prikkels worden omgezet in zintuigelijke prikkels...........................................................................82
5.2.1 de werking van onze zintuigen...............................................................................................................82
5.2.2 selectiviteit van onze zintuigen..............................................................................................................84
5.2.3 de constructie door onze zintuigen........................................................................................................84
5.3 Zintuigelijke prikkels worden omgezet tot gestructureerde gehelen...........................................................85
5.3.1 Mensen hebben de neiging hun waarnemingen te groeperen in gehelen...........................................85
5.3.2 Mensen organiseren in een figuur-achtergrond-relatie........................................................................85
5.4 Gestructureerde gehelen worden omgezet in betekenisvolle gehelen.......................................................86
5.4.1 het top-down- en het bottom-upmodel................................................................................................86
5.4.2 cognitieve schema’s...............................................................................................................................87
5.4.3 eigen behoeften.....................................................................................................................................88
5.4.4 emoties...................................................................................................................................................88
5.4.5 context....................................................................................................................................................88
5.5 sociale perceptie...........................................................................................................................................88
5.5.1 Fysische prikkels worden omgezet in zintuigelijke prikkels...................................................................88
5.5.2 Zintuigelijke prikkels worden omgezet in gestructureerde gehelen.....................................................88
5.5.3 gestructureerde gehelen worden omgezet in betekenisvolle gehelen.................................................89
3
, 6. cognitieve kijk op geheugen................................................................................................................................90
6.1 het model van Atkinson en Shiffrin...............................................................................................................90
6.1.1 drie soorten geheugens.........................................................................................................................91
6.1.2 drie stadia in de informatieverwerking..................................................................................................91
6.2 de sensorische geheugens............................................................................................................................92
6.3 de kortetermijngeheugens............................................................................................................................92
6.3.1 definitie, functie en vormen...................................................................................................................92
6.3.2 het opnemen van informatie in de KTG’s..............................................................................................92
6.3.3 het opslaan van informatie in de KTG’s.................................................................................................94
6.3.3 het oproepen van informatie uit de KTG’s.............................................................................................94
6.4 de lange termijn geheugens..........................................................................................................................94
6.4.1 definitie, functie en vormen...................................................................................................................95
6.4.2 het opnemen van informatie in LTG’s....................................................................................................96
6.4.3 het opslaan van informatie in de ltg’s....................................................................................................96
6.4.4 het oproepen van informatie uit de ltg’s...............................................................................................97
6.5 vervorming van onze herinneringen.............................................................................................................98
6.5.1 vervorming bij interpreteren.................................................................................................................98
6.5.2 vervorming bij opslaan...........................................................................................................................99
6.5.3 vervorming bij oproepen........................................................................................................................99
6.6 besluit..........................................................................................................................................................100
Leerdoelen:............................................................................................................................................................101
1. uitgangspunten en basisbegrippen...................................................................................................................103
1.1 ons gedrag, gevoelens, gedachten en interacties situeren zich in een systeem........................................103
1.2 ons gedrag, gevoelens, gedachten en interacties worden circulair bepaald..............................................103
1.3 ons gedrag, gevoelens, gedachten en interacties situeren zich in het hier en nu......................................104
1.4 de systeemtheorie is een manier van denken die de psychologie overstijgt.............................................104
2. de geschiedenis.................................................................................................................................................104
3. hedendaagse denkers.......................................................................................................................................105
4. kanttekeningen..................................................................................................................................................105
5. systemische kijk op communicatie....................................................................................................................106
5.1 wat is communicatie...................................................................................................................................106
5.2 Axioma 1: mensen kunnen niet niet communiceren..................................................................................106
5.3 axioma 2: elke boodschap bevat een inhouds- en een betrekkingsniveau................................................106
5.4 axioma 3: elke interpunctie is arbitrair.......................................................................................................107
5.5 axioma 4: mensen communiceren zowel digitaal als analoog....................................................................107
5.6 axioma 5: elke uitwisseling van communicatie is ofwel symmetrisch, ofwel complementair...................108
6. systemische kijk op systemen...........................................................................................................................109
6.1 wat is een systeem......................................................................................................................................109
6.2 een systeem moet je als totaliteit zien.......................................................................................................109
6.3 een systeem is een regelgeleid systeem.....................................................................................................109
6.4 elk levend systeem is een open systeem....................................................................................................110
4
Psychologisch kader
Leerdoelen.................................................................................................................................................................6
1. onenigheid in de psychologie................................................................................................................................7
1.1 interne onenigheid..........................................................................................................................................7
1.2 externe onenigheid.........................................................................................................................................7
2. de definitie van de psychologie.............................................................................................................................8
2.1 wetenschappelijke benadering van gedragingen, gevoelens, gedachten en interacties...............................8
2.1.1 wetenschappelijke kennis vs mensenkennis............................................................................................8
2.1.2 Twee wetenschappelijke tradities............................................................................................................9
2.2 gedragingen, gevoelens, gedachten en interacties......................................................................................10
2.3 factoren die gedrag, gevoelens, gedachten en interacties beïnvloeden......................................................11
2.1.3 interne en externe gedragsdeterminanten............................................................................................11
2.3.2 het overbenadrukken van internse gedragselementen.........................................................................12
3. verschillende benaderingen in de psychologie...................................................................................................13
3.1 overzicht van verschillende benaderingen...................................................................................................13
3.2 de verschillende benaderingen naast elkaar................................................................................................14
Leerdoelen...............................................................................................................................................................15
1. uitgangspunten....................................................................................................................................................16
1.1 ons gedrag, gevoelens, gedachten en interacties worden bepaald door ons onbewuste...........................16
1.2 ons gedrag, gevoelens, gedachten en interacties worden bepaald door onze ervaringen uit de eerste
levensjaren..........................................................................................................................................................16
1.3 een psychoanalitische benadering gaat uit van conflictmodel.....................................................................17
1.4 Een psychoanalytische benadering gaat uit van casestudy’s om aan wetenschap te doen........................17
2. de geschiedenis...................................................................................................................................................18
3. hedendaagse denkers.........................................................................................................................................18
4. kritische kanttekening.........................................................................................................................................19
5. basisbegrippen....................................................................................................................................................21
5.1 het bewuste, voorbewuste en onbewuste...................................................................................................21
5.2 het id, ego en super-ego...............................................................................................................................22
5.3 constructieve en destructieve drift...............................................................................................................23
6. de psychoanalitische kijk op persoonlijkheid......................................................................................................24
6.1 situering van de persoonlijkheidstheorie van freud.....................................................................................24
6.4 projectieve technieken..................................................................................................................................25
7. de psychoanalytische kijk op motivatie..............................................................................................................25
7.1 motivatietheorie van freud...........................................................................................................................26
7.1.1 het begrip ‘drift’.....................................................................................................................................26
7.1.2 het primaire en het secundaire proces..................................................................................................27
7.1.3 afweermechanisemen............................................................................................................................29
7.2 kritische bedenkingen bij de motivatietheorie van freud.............................................................................33
1
,Leerdoelen...............................................................................................................................................................34
1. uitgangspunten en basisbegrippen.....................................................................................................................36
1.1 ons gedrag, onze gevoelens, onze gedachten en onze interacties worden bepaald door allerlei externe
prikkels in onze omgeving...................................................................................................................................36
1.2 Ons gedrag, onze gevoelens, onze gedachten en onze interacties worden bepaald door wat we geleerd
hebben.................................................................................................................................................................37
1.3 Een behavioristische benadering gaat uit van een leermodel......................................................................38
1.4 Een behavioristische benadering gaat uit van een positivistisch wetenschaps-model................................38
2. geschiedenis........................................................................................................................................................39
3. hedendaagse denkers.........................................................................................................................................40
4. kritische kanttekeningen.....................................................................................................................................40
5. behavioristische kijk op leren..............................................................................................................................41
5.1 klassieke conditionering................................................................................................................................41
5.1.1 basismodel van pavlov...........................................................................................................................41
5.1.2 voorbeelden van klassieke conditionering.............................................................................................42
5.1.3 bijkomende processen...........................................................................................................................42
5.1.4 factoren die conditioneringsproces beïnvloeden..................................................................................45
5.1.5 gebruik van klassieke conditionering in de hulpverlening.....................................................................46
5.2 opreante conditionering...............................................................................................................................47
5.2.1 basismodel..............................................................................................................................................47
5.2.2 factoren die operante conditionering beïnvloeden...............................................................................49
5.2.3 bijkomende processen...........................................................................................................................49
5.2.4 gebruik van conditionering in opvoeding, onderwijs en hulpverlening................................................52
5.2.5 combinatie klassieke en operante conditionering.................................................................................53
5.2.6 Sociaal leren...........................................................................................................................................53
Leerdoelen:..............................................................................................................................................................54
1. uitgangspunten en basisbegrippen.....................................................................................................................56
1.1 Ons gedrag, onze gevoelens en onze gedachten worden bepaald vanuit betekenissen.............................56
1.2 Ons gedrag, onze gevoelens en onze gedachten worden bepaald vanuit onze vrije wil.............................57
1.3 Een humanistische benadering gaat uit van een ontwikkelings-/groei-/procesmodel................................57
1.3 Een humanistische benadering probeert de mens als een geheel te zien...................................................58
2. de geschiedenis...................................................................................................................................................59
3. hedendaagse denkers.........................................................................................................................................59
4. kritische kanttekeningen.....................................................................................................................................60
5. de humanistische kijk op motivatie.....................................................................................................................63
5.1 kenmerken van de theorie van Maslow........................................................................................................63
5.1.1 Maslow gaat uit van vijf fundamentele en dus aangeboren behoeften................................................63
5.1.2 Maslow gaat uit van een duidelijke hiërarchie in die vijf niveaus.........................................................63
5.1.3 Maslow gaat uit van vijf behoeften die permanent aanwezig zijn........................................................63
5.2 de behoeftepiramide van maslow................................................................................................................65
5.2.1 de lagere fysiologische behoeften.........................................................................................................65
2
, 5.2.2 De behoefte aan veiligheid en controle.................................................................................................65
5.2.3 De behoefte aan liefde en samenhorigheid...........................................................................................66
5.2.4 De behoefte aan waardering en achting................................................................................................66
5.2.5 De behoefte aan zelfrealisatie................................................................................................................67
5.3 kanttekeningen bij de motivatietheorie........................................................................................................68
6. humanistische kijk op gedrag, gevoelens, gedachten en interacties..................................................................69
6.1 situering van carl rogers................................................................................................................................69
6.2 de theorie van Rogers...................................................................................................................................71
6.3 de drie grondhoudingen................................................................................................................................73
6.3.1 echtheid..................................................................................................................................................73
6.3.2 onvoorwaardelijke aanvaarding.............................................................................................................73
6.3.3 empathie................................................................................................................................................74
6.4 kanttekeningen bij theorie van rogers..........................................................................................................75
Leerdoelen...............................................................................................................................................................76
1. Uitganspunten en basisbegrippen......................................................................................................................78
1.1 Ons gedrag, onze gevoelens, onze gedachten en onze interacties worden bepaald door cognitieve
processen............................................................................................................................................................78
1.2 Ons gedrag, onze gevoelens en onze gedachten worden bepaald door de black box.................................79
1.3 De cognitieve psychologie gaat uit van een informatieverwerkingsmodel..................................................79
2. geschiedenis........................................................................................................................................................80
3. hedendaagse denkers.........................................................................................................................................80
4. kritische kanttekeningen.....................................................................................................................................81
5. cognitieve kijk op waarneming............................................................................................................................81
5.1 inleiding.........................................................................................................................................................82
5.2 fysische prikkels worden omgezet in zintuigelijke prikkels...........................................................................82
5.2.1 de werking van onze zintuigen...............................................................................................................82
5.2.2 selectiviteit van onze zintuigen..............................................................................................................84
5.2.3 de constructie door onze zintuigen........................................................................................................84
5.3 Zintuigelijke prikkels worden omgezet tot gestructureerde gehelen...........................................................85
5.3.1 Mensen hebben de neiging hun waarnemingen te groeperen in gehelen...........................................85
5.3.2 Mensen organiseren in een figuur-achtergrond-relatie........................................................................85
5.4 Gestructureerde gehelen worden omgezet in betekenisvolle gehelen.......................................................86
5.4.1 het top-down- en het bottom-upmodel................................................................................................86
5.4.2 cognitieve schema’s...............................................................................................................................87
5.4.3 eigen behoeften.....................................................................................................................................88
5.4.4 emoties...................................................................................................................................................88
5.4.5 context....................................................................................................................................................88
5.5 sociale perceptie...........................................................................................................................................88
5.5.1 Fysische prikkels worden omgezet in zintuigelijke prikkels...................................................................88
5.5.2 Zintuigelijke prikkels worden omgezet in gestructureerde gehelen.....................................................88
5.5.3 gestructureerde gehelen worden omgezet in betekenisvolle gehelen.................................................89
3
, 6. cognitieve kijk op geheugen................................................................................................................................90
6.1 het model van Atkinson en Shiffrin...............................................................................................................90
6.1.1 drie soorten geheugens.........................................................................................................................91
6.1.2 drie stadia in de informatieverwerking..................................................................................................91
6.2 de sensorische geheugens............................................................................................................................92
6.3 de kortetermijngeheugens............................................................................................................................92
6.3.1 definitie, functie en vormen...................................................................................................................92
6.3.2 het opnemen van informatie in de KTG’s..............................................................................................92
6.3.3 het opslaan van informatie in de KTG’s.................................................................................................94
6.3.3 het oproepen van informatie uit de KTG’s.............................................................................................94
6.4 de lange termijn geheugens..........................................................................................................................94
6.4.1 definitie, functie en vormen...................................................................................................................95
6.4.2 het opnemen van informatie in LTG’s....................................................................................................96
6.4.3 het opslaan van informatie in de ltg’s....................................................................................................96
6.4.4 het oproepen van informatie uit de ltg’s...............................................................................................97
6.5 vervorming van onze herinneringen.............................................................................................................98
6.5.1 vervorming bij interpreteren.................................................................................................................98
6.5.2 vervorming bij opslaan...........................................................................................................................99
6.5.3 vervorming bij oproepen........................................................................................................................99
6.6 besluit..........................................................................................................................................................100
Leerdoelen:............................................................................................................................................................101
1. uitgangspunten en basisbegrippen...................................................................................................................103
1.1 ons gedrag, gevoelens, gedachten en interacties situeren zich in een systeem........................................103
1.2 ons gedrag, gevoelens, gedachten en interacties worden circulair bepaald..............................................103
1.3 ons gedrag, gevoelens, gedachten en interacties situeren zich in het hier en nu......................................104
1.4 de systeemtheorie is een manier van denken die de psychologie overstijgt.............................................104
2. de geschiedenis.................................................................................................................................................104
3. hedendaagse denkers.......................................................................................................................................105
4. kanttekeningen..................................................................................................................................................105
5. systemische kijk op communicatie....................................................................................................................106
5.1 wat is communicatie...................................................................................................................................106
5.2 Axioma 1: mensen kunnen niet niet communiceren..................................................................................106
5.3 axioma 2: elke boodschap bevat een inhouds- en een betrekkingsniveau................................................106
5.4 axioma 3: elke interpunctie is arbitrair.......................................................................................................107
5.5 axioma 4: mensen communiceren zowel digitaal als analoog....................................................................107
5.6 axioma 5: elke uitwisseling van communicatie is ofwel symmetrisch, ofwel complementair...................108
6. systemische kijk op systemen...........................................................................................................................109
6.1 wat is een systeem......................................................................................................................................109
6.2 een systeem moet je als totaliteit zien.......................................................................................................109
6.3 een systeem is een regelgeleid systeem.....................................................................................................109
6.4 elk levend systeem is een open systeem....................................................................................................110
4
