Samenvatting - Geomorfologie

Geomorfologie
* Mineralen = vaste chemische verbindingen, meestal kristallijn

 de kleinste componenten

 de mineralen in een gesteente bepalen in grote mate de fysische en
chemische eigenschappen van het gesteente

* Gesteenten = verzameling van mineralen

 zowel losse als vaste gesteenten

* Ertsen = mineralen die economisch geëxploiteerd kunnen worden

 bepaald door vele factoren (verwerkingsmethode, beschikbaarheid,
geopolitieke factoren, geografische factoren…) en deze factoren kunnen
evolueren doorheen de tijd


MINERALEN
1. Indeling van de mineralen
 volgens de chemische samenstelling

Zuivere elementen en legeringen

Diamant
 Zuivere koolstof C
 Donker
 Hard  gebruikt voor het beweren van harde natuurstenen
 Kleurloos = top, geel = vervuild
 Diamant kan alleen maar geslepen worden met diamant
 Ruwe diamant 2 euro, geslepen 1000 euro

Grafiet
 Potlood

 Diamant en grafiet zijn “polymorfen”, dit zijn mineralen met dezelfde
chemische formule, maar met een ander kristalrooster

Zwavel
 Komt ook zuiver voor in de natuur (vulkaangassen)
 Geel, transparant
 Stinkt
 In de bouw: producten op de markt met bijmengingen van zwavel

Goud Au
 Klopjes of schilfertjes (schilfertje nog zuiverder)
 Zuiver goud onbruikbaar  24 karaat = 100% goud want zijn plooibaar
 mengen met een hard metaal bv. platina

,Sulfiden
= verbindingen van zwavel met elementen in gereduceerde vorm

Galeniet
= loodsulfiden

Pyriet en markassiet
 Komt zeer vaak voor in gijnkorrelige sedimentaire gesteenten
 Wit, geel
 Kubusvormpjes
 Wordt vaak verkocht als goud, want ook gelig, blinkend en zwaar
MAAR kubusvormig
 Oxideert (chemische verwering):
- roestbruine neerslag: ° zwart, bruine spikkels
- vormt een zuur dat andere materialen kan aantasten
 voorkomen van pyriet in dakleien en in sierstenen = ongunstig
 rookgassen van de steenbakkerijen bevatten schadelijke
zwaveloxiden

Oxiden en hydroxiden
 Combinatie van deze mineralen: Hematiet, Geothiet en Limoniet

Limoniet
 Ijzerroestbruine aardachtige substanties, korsten of fimen op
gesteenten
 Gelige kleur duidt op ijzer
 Ijzeroxide is geen sterkte verbinding WANT o.a. roest
 begint snel af te schilferen

Bauxiet
 = alluminiumvariant van limoniet, gebruikt voor de winning van
Alluminium (=erts)
 Stel veel Al  rode kleur, stel veel Fe  bruine kleur

Pyrolusiet
 bevat mangaan
 ontstaat door neerslag uit water dat langs haarfijne spleetjes in
het gesteente infiltreert


Haliden
= verbindingen met de halogene elementen F, Cl, Br en I

Haliet
= Ruw keukenzout



Carbonaten
= verbindingen met (CO3)-2

,Calciet
 Basis van heel veel gesteenten bv. bij kalksteen en marmer
 Redelijk zacht, dus gemakkelijk bewerkbaar
 Aragoniet = ‘broertje van calciet’  andere kristalvorm, gewicht +
lost gemakkelijk op in water
 vaak omgezet in calciet: hierbij treedt volumetoename en
vermindering in porositeit op
 Gemakkelijk oplosbaar in zuren: aantastend voor gebouwen

Dolomiet
 Vaak gevormd door omzetting van kalksteen (calciet)
 Klein verschil met calciet oa grotere dichtheid dan calciet, waardoor
omzetting gepaard gaat met volumeafname en een toename aan
porositeit

Calciet vs kalksteen: calciet = hoofdbestanddeel van kalksteen

 lage hardheid  gemakkelijk bewerkbaar
 lage porositeit  zeer bestendig tegen vochtinsijpeling en de
hiermee gepaard gaande verwering (bv. vochtwering, vorstwering…)


Sulfaten
= verbindingen met het tweewaardig anion (SO4)-2

Bariet
 Zeer zwaar  +- even zwaar als ijzer  gebruikt als verzwarende
vulstof bv. bij zwaar beton dat als ballast gebruikt wordt of bij
afscherming tegen radioactieve gammastralen
 Gebruikt bij boring e.d. wegens snelle zakking door gewicht

Anhydriet

Gips
 Gehydrateerd calciumsulfaat
 Zacht mineraal  te pletten met vingernagel
 Indien te kopen in zakjes = kunstmatige gips = natuurlijke gips die
verhit is waardoor vocht weg is  steviger dan natuurlijke gips


Fosfaten
= verbindingen met het driewaardig anion (PO4)-3, zoals apatiet


Silicaten
 opgebouwd uit SiO4-4 (= silicaat-anion)

 met tetraëder als basis worden er structuren gevormd met een
bepaalde logica

 grootste groep mineralen en maken groot deel uit van de aarkorst:
95%, waaronder voornamelijk veldspaat en kwarts

, Tektosilicaten

Kwarts
 Één van de meest voorkomende mineralen in de natuur
 komt voor in het stollingsgesteente graniet en in kwatsaders -
 vormt het hoofdbestanddeel van kwartsiet (=metamorf)
 vaak hoofdbestanddeel van zand en zandsteen (=sedimentair)
 Basiselement van kristalrooster = siliciumatoom, omgeven door vier
zuurstofatomen
 Zéér sterk
 Niet oplosbaar in gewone zuren  in de gematigde klimaatgordel
meest weerstandbiedende mineraal tegen verwering
 Wel oplosbaar door basische oplossingen  in tropische
omstandigheden wel aangetast en opgelost
 Bergkristal = mooie kristalvorm
 Kwarts in graniet ≠ mooi

Veldspaat
 Meest voorkomende mineraalgroep, maar meestal in bijrol
 Atoomroosternetwerk = hetzelfde als dat van kwarts, maar een
aantal Si-atomen vervangen door een Al-atoom
 Bv. Orthoklaas KAlSi3O8  1 siliciumelement vervangen door Al

Zeolieten
= mineralen die atoomroosterstructuur hebben met open ruimtes die als kanalen
met elkaar in verbinding staan en waarin wisselende hoeveelheden water
voorkomen

Pyroxenen = inosilicaten = keten
 Opgebouwd uit ketens (enkelvoudig of dubbel) van tetraëders
 Bv. Jade: statussymbool in China “Ik kan dit betalen”
 Bv. Actinoliet of groene asbest:
o Vroeger één van de meest succesvolle mineralen in de bouw
Bv. hittebestendige producten en dunne cementelementen
o Goed isolatiemateriaal, want niet brandbaar
o Goed te verwerken in o.a. beton
o Plooibaar  gemakkelijk te verwerken
o Schadelijk, kankerverwekkend  stoflong door microscopisch
kleine vezeltjes die men inademt, maar niet meer uitademt 
asbest verwijdert de laatste jaren

Fyllosilicaten = mica of glimmers = bladsilicaten
 Alle kleimineralen = fyllosilicaten
 Microscopisch klein
 Verzadigd aan water, maar water ondoordringbaar want zeer
samenhangend door water dat al aanwezig is in de klei
 Bij droogte: barsten van de klei (tot meters diep)