SAMENVATTING EPIDEMIOLOGIE PROF.
SOUBRY
HOOFDSTUK 1- INTRODUCTIE: HISTORISCHE CONTEXT, CONCEPTEN EN NUT VAN
EPIDEMIOLOGIE
1. INLEIDING
In de epidemiologie leggen we de focus op het groeperen van mensen (>< individu), dus op niveau van de populatie.
“Epidemiologie” is grieks voor “een studie bij het volk”.
De moderne epidemiologie is gegroeid doorheen de jaren waardoor er subdisciplines zijn ontwikkeld.
We houden ons bezig met volgende vragen:
- Waarom hebben we dit vak nodig als arts, beleidmaker en wetenschapper?
- Welke rol speelt epidemiologie in de volksgezondheid, in de wereldgezondheid, en in het behoud van een
leefbare en gezonde planeet: “planetaire gezondheid”?
2. HISTORISCHE CONTEXT EN KAPSTOK VAN DE MODERNE EPIDEMIOLOGIE
HISTORIEK
- Hippocrates, Griekenland: “Vader van de geneeskunde”. Hij zocht naar logica achter de ziekte, waarbij een
“invloed van buiten” de mens ziek maakt.
- 18e eeuw: Edward Jenner: Eerste “klinische studie”
o Jenner zag een verband tussen koepokken op de uiers (<vaccinia) en pokken (variola) bij de mens.
o Hij ontwikkelde een pokkenvaccin op basis van koepokken. Deze handeling werd “inoculatie met
vaccinia” genoemd, later werd dit vaccinatie gedoopt.
- Jaren 1800: studies in groepen van mensen ipv individu
- 19e eeuw: Cholera uitbraak in Europa Dr. Farr en Dr. Snow zochten naar een oorzaak.
o Vroegst gerapporteerde gegevens van “een ziekte bij een populatie” met een “moderne aanpak”
Dr. Snow
- Dr. Snow onderzocht de oorzaak van cholera-epidemie
o Symptomen: misselijkheid, duizeligheid, vomitus, diarree, spierkrampen, dorst, CV collaps en dood.
o Hij dacht aan voeding of water als mogelijke oorzaak stelde een hypothese op
o Onderzoek: groepen mensen geografisch indelen: wie ging bij welke waterpomp? Wie werd ziek?
- Resultaat: Dr. Snow vond een associatie tussen cholera-uitbraak in buurten van Londen en het drinken van
bronwater verontreinigd door fecaliën
- Interventie: waterpompen in bepaalde straten afsluiten snelle verbetering van de situatie in Londen
, - Dr. Snow = één van de grondleggers van de moderne epidemiologie!
Dr. Farr
- Zocht mathematische verbanden tussen cholera en geogragische ligging (hoogte). De conclusie van Wiliam
Farr was: “de geografische ligging (lucht/hoogte) is de oorzaak van de ziekte”. Foute conclusie.
2 methoden: Glass box theory en Black box theory
Glass box theory
= nadenken over de mogelijke processen die achter een ziekte kunnen schuilen. Op basis van
logische verbanden een zo transparant mogelijke theorie uitwerken. Deze epidemiologie houdt
rekening met een mogelijk biologische mechanisme (hypothese) en met de cijfers.
Bv. Dr Snow: stelde een hypothese op na het analyseren van gegevens (sterfte, geografie,
verschillen tussen regio’s waar er een uitbraak is vs waar er geen uitbraak was,
symptomen,..) hiertussen verbanden leggen. MAAR: niet glashelder want biologische oorzaak was niet gekend!
Black box theory
= enkel mathematisch een mogelijke oorzaak (input) plaatsen tegenover cijfers omtrent de ziekte/ sterfe (output),
zonder achterliggende mechanismen in rekening te brengen of grondig te bestuderen. Deze epideomiologie start niet
vanuit een biologische verklaring of hypothese ,maar baseert zich enkel op cijfers.
Bv. Dr. William Farr. Stelde tabellen op: sterfte door cholera topografische hoogte van de huizen.
“hoogte” was geen oorzaak van de ziekte theorie was geen oplossing.
HET BELANG VAN JOHN SNOW’S WERK “VADER VAN DE EPIDEMIOLOGIE”
1. Hypothese: Hoe cholera overgebracht kan worden? Hij baseerde zich hiervoor op observaties + logica
(kwalitatief onderzoek).
2. Hij testte deze hypothese uit om de oorzaak te vinden: systematisch data verzamelen+ groepen mensen
vergelijken
3. Hij vond een associatie: (gecontamineerd) drinkwater – krijgen van cholera
4. Hij voerde een interventie in om te voorkomen dat er nog meer slachtoffers zouden vallen preventie!
Dit typeert hoe een epidemiologische studie aan de basis ligt vd verbetering van volksgezondheid!
Er onstond een nieuwe leer: enkel als men de ziekte begrijpt (etiologie), kan men de volksgezondheid boverderen en
handhaven. “Moderne epidemiologie”
WAT IS DE MODERNE AANPAK IN DE EPIDEMIOLOGIE?
Moderne epidemiologie
We stellen een hypothese op over de etiolgie van een ziekte. Mensen worden niet zomaar ziek. De oorzakelijke factoren
kunnen geïndificeerd worden door bv. onderzoek te doen binnen de bevolking etiologie van de ziekte.
Het bepalen van deze factoren en/of het begrijpen van de biologische achterliggende processen kan helpen bij de
preventie van de ziekte.
, Chronische ziekten - obesitas
De epidemiologie van vandaag en morgen gaat niet alleen over infectieziekten. Vandaag de dag vormen chronische
ziekten en comorbiditeiten de uitdaging, bv. lage rugpijn, hart-en vaatziekten, cholesterol, obesitas,…
Obesitas = abnormale vetophoping die de gezonheid schaadt
WHO: Volwassenen met BMI ≥ 25 = overgewicht
Volwassenen met BMI ≥ 30 = zwaarlijvig (obesitas)
Obesitas is een risicofactor voor metabole veranderingen: glucose intolerantie, hyperlipidemie, …
Comorbiditeiten: cerebrovasculaire aandoeningen, CV ziekten, diabetes type 2 en kanker.
Oorzaak van obesitas is multifactorieel:
- Biologisch: te veel calorie-inname en te weinig calorie-verbruik
- Maatschappelijk: veel factoren: levensstijl, transport, urbanisatie, onderwijs, media, ..
- Indien de gepaste maatregelen doorgevoerd worden kunnen we de obesitas epidemie verslaan we hebben
dus de gezondheid van de bevolking deels in de hand
Onverklaarbare associaties
Er zijn ook plotse, zeldzame of “onverklaarbare gevallen”, bv. Kinderen hebben tot 3x vaker leukemie in Mol-Dessel.
Verhoogt het wonen in de buurt van een kerncentrale het risico op leukemie bij kinderen? epidemiologisch
onderzoek informeren overheid.
Rol van de arts en/of epidemioloog in moderne epidemiologie
Een diagnose gaat gepaard met heel wat vragen bij de patiënt, bv. waarom krijg ik dit? Als arts moet je hierop een
antwoord kunnen geven. Artsen baseren zich hiervoor op studies, maar er is een probleem: deze studies geven
oorzaken aan die gebaseerd zijn op groepen van mensen In welke mate zal een combinatie van oorzakelijke factoren
in dit complexe systeem bepalen dat mensen ziek worden of gezond blijven? De is dus blootstelling complex!
Maar ook de etiologie is complex! Verschillende factoren (moleculair-biologisch) beïnvloeden van buitenaf het
ziekteproces. Daarboven is elke persoon genetisch verschillend.
We gaan de frequentie van ziekte X opzoeken in populatie data.
Verschil arts-epidemioloog:
- Arts: moet de patiënt antwoorden bieden gebaseerd op gegevens obv groepen: algemeen individu
- Epidemioloog: stelt studie op, verzamelt en analyseert gegevens preventiemaatregels
SOUBRY
HOOFDSTUK 1- INTRODUCTIE: HISTORISCHE CONTEXT, CONCEPTEN EN NUT VAN
EPIDEMIOLOGIE
1. INLEIDING
In de epidemiologie leggen we de focus op het groeperen van mensen (>< individu), dus op niveau van de populatie.
“Epidemiologie” is grieks voor “een studie bij het volk”.
De moderne epidemiologie is gegroeid doorheen de jaren waardoor er subdisciplines zijn ontwikkeld.
We houden ons bezig met volgende vragen:
- Waarom hebben we dit vak nodig als arts, beleidmaker en wetenschapper?
- Welke rol speelt epidemiologie in de volksgezondheid, in de wereldgezondheid, en in het behoud van een
leefbare en gezonde planeet: “planetaire gezondheid”?
2. HISTORISCHE CONTEXT EN KAPSTOK VAN DE MODERNE EPIDEMIOLOGIE
HISTORIEK
- Hippocrates, Griekenland: “Vader van de geneeskunde”. Hij zocht naar logica achter de ziekte, waarbij een
“invloed van buiten” de mens ziek maakt.
- 18e eeuw: Edward Jenner: Eerste “klinische studie”
o Jenner zag een verband tussen koepokken op de uiers (<vaccinia) en pokken (variola) bij de mens.
o Hij ontwikkelde een pokkenvaccin op basis van koepokken. Deze handeling werd “inoculatie met
vaccinia” genoemd, later werd dit vaccinatie gedoopt.
- Jaren 1800: studies in groepen van mensen ipv individu
- 19e eeuw: Cholera uitbraak in Europa Dr. Farr en Dr. Snow zochten naar een oorzaak.
o Vroegst gerapporteerde gegevens van “een ziekte bij een populatie” met een “moderne aanpak”
Dr. Snow
- Dr. Snow onderzocht de oorzaak van cholera-epidemie
o Symptomen: misselijkheid, duizeligheid, vomitus, diarree, spierkrampen, dorst, CV collaps en dood.
o Hij dacht aan voeding of water als mogelijke oorzaak stelde een hypothese op
o Onderzoek: groepen mensen geografisch indelen: wie ging bij welke waterpomp? Wie werd ziek?
- Resultaat: Dr. Snow vond een associatie tussen cholera-uitbraak in buurten van Londen en het drinken van
bronwater verontreinigd door fecaliën
- Interventie: waterpompen in bepaalde straten afsluiten snelle verbetering van de situatie in Londen
, - Dr. Snow = één van de grondleggers van de moderne epidemiologie!
Dr. Farr
- Zocht mathematische verbanden tussen cholera en geogragische ligging (hoogte). De conclusie van Wiliam
Farr was: “de geografische ligging (lucht/hoogte) is de oorzaak van de ziekte”. Foute conclusie.
2 methoden: Glass box theory en Black box theory
Glass box theory
= nadenken over de mogelijke processen die achter een ziekte kunnen schuilen. Op basis van
logische verbanden een zo transparant mogelijke theorie uitwerken. Deze epidemiologie houdt
rekening met een mogelijk biologische mechanisme (hypothese) en met de cijfers.
Bv. Dr Snow: stelde een hypothese op na het analyseren van gegevens (sterfte, geografie,
verschillen tussen regio’s waar er een uitbraak is vs waar er geen uitbraak was,
symptomen,..) hiertussen verbanden leggen. MAAR: niet glashelder want biologische oorzaak was niet gekend!
Black box theory
= enkel mathematisch een mogelijke oorzaak (input) plaatsen tegenover cijfers omtrent de ziekte/ sterfe (output),
zonder achterliggende mechanismen in rekening te brengen of grondig te bestuderen. Deze epideomiologie start niet
vanuit een biologische verklaring of hypothese ,maar baseert zich enkel op cijfers.
Bv. Dr. William Farr. Stelde tabellen op: sterfte door cholera topografische hoogte van de huizen.
“hoogte” was geen oorzaak van de ziekte theorie was geen oplossing.
HET BELANG VAN JOHN SNOW’S WERK “VADER VAN DE EPIDEMIOLOGIE”
1. Hypothese: Hoe cholera overgebracht kan worden? Hij baseerde zich hiervoor op observaties + logica
(kwalitatief onderzoek).
2. Hij testte deze hypothese uit om de oorzaak te vinden: systematisch data verzamelen+ groepen mensen
vergelijken
3. Hij vond een associatie: (gecontamineerd) drinkwater – krijgen van cholera
4. Hij voerde een interventie in om te voorkomen dat er nog meer slachtoffers zouden vallen preventie!
Dit typeert hoe een epidemiologische studie aan de basis ligt vd verbetering van volksgezondheid!
Er onstond een nieuwe leer: enkel als men de ziekte begrijpt (etiologie), kan men de volksgezondheid boverderen en
handhaven. “Moderne epidemiologie”
WAT IS DE MODERNE AANPAK IN DE EPIDEMIOLOGIE?
Moderne epidemiologie
We stellen een hypothese op over de etiolgie van een ziekte. Mensen worden niet zomaar ziek. De oorzakelijke factoren
kunnen geïndificeerd worden door bv. onderzoek te doen binnen de bevolking etiologie van de ziekte.
Het bepalen van deze factoren en/of het begrijpen van de biologische achterliggende processen kan helpen bij de
preventie van de ziekte.
, Chronische ziekten - obesitas
De epidemiologie van vandaag en morgen gaat niet alleen over infectieziekten. Vandaag de dag vormen chronische
ziekten en comorbiditeiten de uitdaging, bv. lage rugpijn, hart-en vaatziekten, cholesterol, obesitas,…
Obesitas = abnormale vetophoping die de gezonheid schaadt
WHO: Volwassenen met BMI ≥ 25 = overgewicht
Volwassenen met BMI ≥ 30 = zwaarlijvig (obesitas)
Obesitas is een risicofactor voor metabole veranderingen: glucose intolerantie, hyperlipidemie, …
Comorbiditeiten: cerebrovasculaire aandoeningen, CV ziekten, diabetes type 2 en kanker.
Oorzaak van obesitas is multifactorieel:
- Biologisch: te veel calorie-inname en te weinig calorie-verbruik
- Maatschappelijk: veel factoren: levensstijl, transport, urbanisatie, onderwijs, media, ..
- Indien de gepaste maatregelen doorgevoerd worden kunnen we de obesitas epidemie verslaan we hebben
dus de gezondheid van de bevolking deels in de hand
Onverklaarbare associaties
Er zijn ook plotse, zeldzame of “onverklaarbare gevallen”, bv. Kinderen hebben tot 3x vaker leukemie in Mol-Dessel.
Verhoogt het wonen in de buurt van een kerncentrale het risico op leukemie bij kinderen? epidemiologisch
onderzoek informeren overheid.
Rol van de arts en/of epidemioloog in moderne epidemiologie
Een diagnose gaat gepaard met heel wat vragen bij de patiënt, bv. waarom krijg ik dit? Als arts moet je hierop een
antwoord kunnen geven. Artsen baseren zich hiervoor op studies, maar er is een probleem: deze studies geven
oorzaken aan die gebaseerd zijn op groepen van mensen In welke mate zal een combinatie van oorzakelijke factoren
in dit complexe systeem bepalen dat mensen ziek worden of gezond blijven? De is dus blootstelling complex!
Maar ook de etiologie is complex! Verschillende factoren (moleculair-biologisch) beïnvloeden van buitenaf het
ziekteproces. Daarboven is elke persoon genetisch verschillend.
We gaan de frequentie van ziekte X opzoeken in populatie data.
Verschil arts-epidemioloog:
- Arts: moet de patiënt antwoorden bieden gebaseerd op gegevens obv groepen: algemeen individu
- Epidemioloog: stelt studie op, verzamelt en analyseert gegevens preventiemaatregels
