Graduaat orthopedagogie- Samenvatting: orthopedagogie

Orthopedagogie
Werken met mensen: grondhouding
1. Opvoeden en begeleiden: een tweevoudig diagonaal gebeuren (Ter Horst)
 Ter Horst: één van de belangrijkste grondleggers van de orthopedagogiek in het
Nederlands
 Beschrijft opvoeden als een tweevoudig diagonaal gebeuren
o = De agogische relatie is één van samenspraak
o Gaat over elke vorm van uitwisseling tussen mensen
 Tweevoudige (dubbele) dialoog
o = Het doel van de relatie ligt niet in de relatie tussen opvoeder en kind
(hulverlener en cliënt), maar is gericht op het bevorderen van de dialoog
tussen:
 De cliënt en zijn dichte omwereld
 De omgeving van nu (relatie gebonden)
 De cliënt en de volle werkelijkheid
 De omgeving in de toekomst (relatie gebonden)
 Het herstel van het gewone leven  bekendste werk van Ter horst
o Basisgedachte: bij verstoorde of vastgelopen opvoedings-of
begeleidingssituaties  nagaan of het meest voor de hand liggende, “het
alledaagse” wel in orde is
 Gebeurt dit niet  specialismen en specialisten zullen ook niet helpen
 = Het gewone is de voorwaarde voor het bijzondere
o Wat kan je in het dagelijkse leven doen om het vastgelopen opvoedingsproces
weer vlot te trekken
2. Grondhouding van de opvoeder/begeleider
 De unieke persoonlijkheid van de orthopedagogische begeleider is belangrijk
o In de dialoog tussen cliënt en begeleider toont de cliënt de begeleiders wat hij
van ze verwacht, wat hij nodig heeft, wat niet kan, …
2.1. Basishouding van de begeleider kenmerkt zich
 Liefhebben
o Kinderen zijn van mensen die hen liefhebben (de vraag stellen van wie is
dit kind?)
 Alleen zij zijn echte opvoeders
o Is de begeleider in staat/ bereid om lief te hebben
 Onvoorwaardelijk
 Helderziend
 Dwars door de buitenkant kijken, kijkend naar de ware aard
 Vb: wat bedoelt de cliënt met zijn gedrag/mimiek
 Kringsgewijs
 De cliënt staat in het midden van de kring
 Mensen die dicht en ver staan zijn liefdevol betrokken op
dit kind/mens = netwerken
 Overschot/vitaliteit
o Als je zelf nog veel energie nodig hebt om de eigen persoonlijkheid vorm
te geven kan je je onvoldoende openstellen voor de cliënt

,  Vb: zelf tot rust kunnen komen om rust uit te stralen naar de cliënt
toe
 Bijtanken
o Zelfzorg, hoe kan ik bijtanken  sleur doorbreken
o Als begeleider voldoende tijd daarvoor nemen
 Openheid
o Als begeleider je opstellen voor de noden, de wensen en de
mogelijkheden van de cliënt
 Emotioneel beschikbaar zijn voor de cliënt
o Bewust zijn van je eigen (pedagogische) vooroordelen
 Wie cliënten met vooroordelen benadert kan zich niet openstellen
voor wat de cliënt toont, enkel wat hij al meent te weten
o Tekort aan vitaliteit belemmert openheid
 Intentionaliteit
o Je handelen africhten op de cliënt (gericht en afstemmend)
 Duidelijke en ondubbelzinnige signalen uitzenden naar de cliënt
 Verbaal en non-verbaal
 Aanvoelen wanneer jij best initiatief neemt en waar je de cliënt
initiatief laat (= leiden en volgen)
 De hulpvraag van de cliënt zien
 Wat moet er gedaan worden om verder te komen of
perspectief te krijgen
3. Grondvormen van menselijk contact
 Niet enkel communicatie met woorden
o Relaties staan niet enkel door middel van taal
o Bewust en gericht inzetten in het opbouwen van de relatie met de cliënt
o De cliënt deze aanleren zodat ze kan gebruiken in dialoog met anderen
 Aanraken: troosten, knuffelen, steunen
o Het lichamelijke-nabij-zijn is een fundamenteel aspect van troost bieden
o Westers/maatschappelijk taboe
 De laatste tijd opnieuw een grote voorzichtigheid, krampachtigheid,
verdacht(e) (makings)sfeer rond lichamelijkheid in de hulpverlening
 Zaak Dutrout, covod-19 pandemie
o Inzichten levenslooppsychologie  aanraken heeft een belangrijke inpakt
 Biedt een bron van veiligheid
 Leren beroep doen op de tastzin (grijpen voor het begrijpen)
o Door bepaalde factoren kan er een verstoring zijn
 Mishandeling, seksueel misbruikt, relatie tussen doof en horend,
motorische/verstandelijke beperking, ASS, …
  Aanrakingen kunnen niet meer zo vanzelfsprekend verlopen + soms
zelfs bedreigend
o Praktijk  aanrakingen gebeurt op een bewuste en gedoseerde wijze
 = bijzonder waardevolle en noodzakelijke grondvorm
o Toepassingen: kangoeroeën, lichaamsmassage, basale stimulatie, holding, …
 Verzorgen: zorg dragen voor
o = Een oorspronkelijke manier van in dialoog gaan met de ander
 Kan wederzijds zelfontdekkend, vrijmakend en perspectiefbiedend zijn

,  2 aspecten
o Verzorg worden
 Verzorgingsmoment  kans om persoonlijke aandacht te krijgen
(gezien worden, aandachtig contact), intimiteit
 Veilig voelen, graag gezien worden, de moeite nemen
 Vb: schoonmaken kleren, wassen, een pleister op de wonde doen, …
o Zorg dragen voor
 Wederkerigheid
 De cliënt ontvangt zorg, maar kan zelf de zorg opnemen
 Zorg opnemen voor dieren, dingen, planten, mensen, …
 Door het “samen zorgen voor” ontstaat er een bepaald
vertrouwensrelatie
 Spelen: stoeien, zich ontspannen
o = Alle vrijetijdsbesteding valt onder spelen
 Niet het alleenrecht van kinderen
 Is bedoeld als ontspanning
o = Wat je doet om de activiteit van het doen zelf, niet voor het resultaat
o Niet per se resultaatsgericht, maar wél veel mogelijks resultaat
 Sociale vaardigheden, lichaamsbewustzijn, discipline, beweging,
bijleren
 Eten en drinken: genieten, samen zijn
o Maaltijden hebben meer betekenis dan enkel voedsel binnennemen
 Belangrijk moment van ontmoeting, verbinding en samenzijn
 Vaak in kadans van uitzwermen en (terug) samenkomen
o Voorbereiding en afronding ook betekenisvol binnen een leefgemeenschap
 Boodschappen doen, de tafel dekken, opruimen, afwassen, …
o Als opvoeder
 Praktisch/technisch/organisatorisch
 Gezondheid
 Sociaal/emotioneel/maatschappelijk
 (Feest)vieren: het gewone doorbreken
o Speciale gelegenheden dient voor het doorbreken van het alledaagse
 Een cultureeloverschreidend gegeven
o Veel grondvormen van dialoog komen samen
 Aanraken, verzorgen, eten en drinken, spelen, …
o Heeft een belangrijke rol binnen de leefgroep
 Biedt een zekere structuur, traditionele rituelen (seizoensgebonden)
 Vb: kerstboom, paaseieren, pompoen bij Halloween
 Verjaardagen viert de unieke persoon  een dagje in de kijker staan
 Feestvieren doorbreekt routine en kunnen tegelijk ook houvast geven
 Erop uittrekken: nieuwe ervaringen opdoen
o Biedt mogelijkheden om nieuwe ontdekkingen te doen
 In de omgeving, bij de nader, bij mezelf, in de relatie
o Men leert elkaar op een andere manier kennen
 Elkaar en de werkelijkheid (vb: de natuur) om ons heen beter te keren
verstaan
o Een manier om de dagdagelijkse sleur te doorbreken

, o Geeft zuurstof  de relatie tussen mensen kan opnieuw kleur krijgen
o Vb: Plopsaland of zeedag met de akabe
 Werken: samen iets opknappen
o Samen voor eenzelfde doel gaan  resultaatgericht
o Sfeer is van belang + het besef dat werk zinvol is
 Arbeidsvreugde, voldoening, zelfwaarde achteraf
o Doel om de cliënt onafhankelijker, trotser en zelfbewuster te maken
 Oefenen van vaardigheden en attitudes
 Doorzetting, frustratie, samenwerken, probleemoplossend
vermogen…
o Balans: proces tegenover product
o Vb: moestuin onderhouden, samen koken, de tafel dekken
 Leren: vaardiger worden
o Vaardiger worden, kennis verzamelen, houdingen ontwikkelen
 Het proces staat centraal
o Intrinsieke motivatie
o Ruimer bekijken dan enkel het overdragen van kennis, vaardigheden en
houdingen
 Biedt wederzijds perspectief  samen naar een doel toe werken
o Hoort thuis in elke leefsituatie
 Samen leren (vb: samen met een cliënt een andere taal leren)
o Als hulpverlener kan je bijleren van cliënten (vb: haken en breien)
 Praten, luisteren
o Fundamenteel noodzakelijk voor het begeleidingsgebeuren en voor het in
relatie treden met elkaar
 Delen wat in je omgaat + ontvangen wat er in de andere omgaat
o Komt voor in vele vormen + verbonden met vorige grondvormen
 Gesprekken aan tafel
 De eigen huisstaal/huisstijl
 Verhaaltjes voorlezen
 Stilte
o Praten met mensen die zelf niet verbaal communiceren  belangrijk
 Humor is een belangrijke toepassing
 Varianten van praten (zingen, fluisteren, versjes, rijmpjes, …)
o Totale communicatie
 Woordtaal is duidelijker, expressiever als we ze ondersteunen met
lichaamstaal (mimiek, houding, gebaren, toonhoogte, stemvolume, …)
 Bepaalde grondvormen kunnen voor sommige cliënten problemen opleveren
o De aanleiding kan zowel bij de cliënt, de opvoeder of de situatie liggen




Meerdere grondvormen om in dialoog
te gaan met cliënten, niet enkel praten