Capita selecta Kinderen en
jongeren
Inhoudsopgave
Inleiding........................................................................................................................................................ 3
Situering...............................................................................................................................................................3
Selectie capita......................................................................................................................................................3
KLOP definitie en situering...................................................................................................................................3
10 premisses binnen de klinische ontwikkelingspsychologie...............................................................................5
Diagnostiek en begeleiding: Algemene aandachtspunten...................................................................................6
Eetproblemen en eetstoornissen................................................................................................................... 8
Situering...............................................................................................................................................................8
Normale ontwikkeling eetgedrag....................................................................................................................8
Aanpak.................................................................................................................................................................9
Eetproblemen vanaf de kindertijd......................................................................................................................10
Risicofactoren eet- en voedingsproblemen bij kinderen..............................................................................11
Eetstoornissen vanaf de (jong-)adolescentie.....................................................................................................12
Anorexia nervosa...........................................................................................................................................12
Boulimia nervosa...........................................................................................................................................14
Binge-eating disorder....................................................................................................................................16
Andere gespecifieerde eetstoornis (EDNOS).................................................................................................17
Signalen eetstoornissen.................................................................................................................................17
Etiologie eetstoornissen................................................................................................................................17
Diagnostiek van eet- en voedingsproblemen bij kinderen.................................................................................20
Eet/voeding- probleemspecifiek...................................................................................................................20
Geassocieerde processen/problemen...........................................................................................................21
Diagnostiek van eet- en voedingsproblemen bij adolescenten..........................................................................22
Eetstoornis specifiek......................................................................................................................................22
Geassocieerde processen/problemen...........................................................................................................23
Psychologische testing...................................................................................................................................23
Behandeling eetpathologie................................................................................................................................27
Evidence- based behandelen.........................................................................................................................27
Belang van preventie.....................................................................................................................................28
Protocol BN en aanverwante eetstoornissen................................................................................................28
Depressie en stemmingsproblemen............................................................................................................. 37
Normale ontwikkeling van stemming................................................................................................................37
Beschrijving stemmingsstoornissen...................................................................................................................38
Algemene beschrijving...................................................................................................................................38
DSM................................................................................................................................................................38
Uiting depressie in verschillende levensfasen....................................................................................................40
Prevalentie en prognose.....................................................................................................................................41
1
, Etiologie..............................................................................................................................................................42
Risico- en kwetsbaarheidsfactoren...............................................................................................................42
Beschermende factoren................................................................................................................................43
Theoretische modellen..................................................................................................................................43
Als veel factoren kunnen leiden tot depressie: implicaties voor behandeling?...........................................48
Diagnostiek.........................................................................................................................................................48
Uitgangspunten.............................................................................................................................................48
STAP 1: Screeningsinstrumenten...................................................................................................................49
STAP 2: DSM-gebaseerde diagnose...............................................................................................................51
Protocollaire behandeling..................................................................................................................................51
‘Pak Aan’........................................................................................................................................................51
Rationale........................................................................................................................................................52
Componenten en fasen.................................................................................................................................53
Rol van omgeving...........................................................................................................................................56
Angst........................................................................................................................................................... 57
Terminologie......................................................................................................................................................57
Normale ontwikkeling van angst.......................................................................................................................57
Angststoornissen................................................................................................................................................58
DSM 5.............................................................................................................................................................58
Prevalentie en prognose.....................................................................................................................................61
Etiologie..............................................................................................................................................................61
Risiscofactoren...............................................................................................................................................61
Beschermende factoren................................................................................................................................62
Theoretisch model.........................................................................................................................................62
Diagnostiek.........................................................................................................................................................63
Algemene aandachtspunten..........................................................................................................................63
Stappen in diagnostiek..................................................................................................................................63
Casus Tess..........................................................................................................................................................67
Behandeling........................................................................................................................................................68
Intro...............................................................................................................................................................68
FRIENDS.........................................................................................................................................................70
KOPP........................................................................................................................................................... 75
Definitie..............................................................................................................................................................75
Prevalentie.........................................................................................................................................................75
Prognose.............................................................................................................................................................76
Beïnvloedende factoren.....................................................................................................................................76
Risicofactoren intergenerationele transmissie..............................................................................................76
Beschermende factoren intergenerationele transmissie..............................................................................77
Hoe naar cliënt-ouder brengen?...................................................................................................................77
Mogelijke gevolgen KOPP..................................................................................................................................78
Algemeen.......................................................................................................................................................78
Specifiek per leeftijdsfase..............................................................................................................................80
Mogelijke copingmechanismen.....................................................................................................................81
Diagnostiek.........................................................................................................................................................82
Preventie en aanpak...........................................................................................................................................82
Tools...............................................................................................................................................................83
2
,Inleiding
Situering
- Wat is de impact van de ontwikkelingsfase op (probleem)gedrag?
- Uiten psychische problemen bij kinderen zich anders dan bij volwassenen?
- Welke risicofactoren en protectieve factoren zijn er bij het ontwikkelen van een
bepaald probleem?
- Hoe kunnen psychische problemen bij kinderen worden opgespoord, worden
voorkomen en worden verholpen?
KLOP = Klinische Ontwikkelingspsychologie
Selectie capita
- Eigenheid van deze problemen bij kinderen/jongeren
- Prevalentie
- Aansluiting bij curriculum TP
- Jullie interesse
4 thema’s:
1) Eetproblemen
2) Angst
3) Depressie
4) KOPP = kinderen van ouders met psychosche problemen
KLOP definitie en situering
= Onderzoeken van afwijkende ontwikkeling bij kinderen en jongeren, de diagnostiek,
behandeling en preventie ervan
Doel KLOP
1. Modellen ontwerpen die de ontwikkeling van afwijkend gedrag kunnen verklaren =
studie van afwijking van normale ontwikkeling (“Hoe ontstaat een stoornis en hoe
wordt deze in stand gehouden?”)
2. Bestuderen van implicaties van verworven inzichten aanknopingspunten
aanreiken voor preventie of interventie
Prevalentie kinderpsychopathologie
- ? % klinische stoornis? 13 – 37% (ado’s)
- 2-3% zoekt hulp... afhankelijk van? (1) Kind afhankelijk van ouders om in begeleiding
te komen, (2) uiten van ernst problematiek (zelfreflectie is beperkt, kunnen zichzelf
niet goed uitdrukken), (3) eens het duidelijk effect heeft op gezinsfunctioneren en
schools functioneren
Belang van herkennen signaalpunten!
- Jaarlijks > 130 000 Vlaamse adolescenten in hulpverlening
- Grote variatie prevalentie per stoornis
Bv. AN (anorexia nervosa): <5 % tussen 5 en 17 jaar
Bv. Angst: 30 % tussen 5 en 17 jaar
Wat is ‘normaal’?
3
, - Voor bepaalde stoornissen ‘makkelijker’ te bepalen dan voor andere: bv. psychose
(denkbeelden, emotionele beleving fundamenteel anders) gedragsproblemen
- Hoge lifetime (ooit in je leven) prevalentiecijfers psychopathologie (30-35%)
- Happiness myth (Russ Harris, grondlegger ‘ACT’)
Geluk is niet de ‘normale staat van zijn’ normaal = golven van allerlei
emoties
Geluk is niet je ‘steeds goed voelen’ een waardevol leven leiden met
veelheid van emoties
Als je je niet (steeds) gelukkig voelt, is er niks mis met je want het leven is
uitdagend en moeilijk
- Kadert binnen ruimer ethisch/maatschappelijk debat bv. een 14 jarige die rookt, een
10 jarige die spijbelt etc.
Jezelf als norm?
Gerelateerd aan maatschappelijk/cultureel narratief bv. zindelijkheid,
homoseksualiteit
Conclusie: uiterst moeilijke vraag en niet koppelen aan een oordeel
2 benaderingen voor grens ‘normaliteit – stoornis’
1) Categoriale benadering (wel/geen probleem)
• Cf. DSM
• Aantal labels stijgt
2) Dimensionele benadering
•Continuüm van ‘geen problemen tot veel problemen’
• Vb. dimensie externaliserende problemen en dimensie internaliserende problemen
(Cf. ASEBA – Achenbach)
• Persoon in meer of mindere mate kenmerken van een bepaald probleem (lijden?)
• Belangrijk voor psychologisch consulent!
KLOP gaat ervan uit dat beide benaderingen elkaar aanvullen! Binnen bepaalde diagnose
meer of minder symptomen (en andere uitingsvormen) EN neemt ontwikkelingsperspectief
mee om te bepalen of gedrag normatief, risicovol of problematisch is.
Centrale termen binnen KLOP
Risicofactoren = factor die een negatieve invloed heeft op de (normale) ontwikkeling van
een kind en die de kans op een bepaalde (maladaptieve) ontwikkelingsuitkomst verhoogt.
Een risicofactor geeft steeds een kansuitspraak bv. als je dieet heb je 8x meer risico om een
eetstoornis te ontwikkelen
2 soorten:
- Gefixeerde makers = niet veranderbaar
- Variabele makers = ‘wel’ veranderbaar bv. opvoedingsstijl
4
jongeren
Inhoudsopgave
Inleiding........................................................................................................................................................ 3
Situering...............................................................................................................................................................3
Selectie capita......................................................................................................................................................3
KLOP definitie en situering...................................................................................................................................3
10 premisses binnen de klinische ontwikkelingspsychologie...............................................................................5
Diagnostiek en begeleiding: Algemene aandachtspunten...................................................................................6
Eetproblemen en eetstoornissen................................................................................................................... 8
Situering...............................................................................................................................................................8
Normale ontwikkeling eetgedrag....................................................................................................................8
Aanpak.................................................................................................................................................................9
Eetproblemen vanaf de kindertijd......................................................................................................................10
Risicofactoren eet- en voedingsproblemen bij kinderen..............................................................................11
Eetstoornissen vanaf de (jong-)adolescentie.....................................................................................................12
Anorexia nervosa...........................................................................................................................................12
Boulimia nervosa...........................................................................................................................................14
Binge-eating disorder....................................................................................................................................16
Andere gespecifieerde eetstoornis (EDNOS).................................................................................................17
Signalen eetstoornissen.................................................................................................................................17
Etiologie eetstoornissen................................................................................................................................17
Diagnostiek van eet- en voedingsproblemen bij kinderen.................................................................................20
Eet/voeding- probleemspecifiek...................................................................................................................20
Geassocieerde processen/problemen...........................................................................................................21
Diagnostiek van eet- en voedingsproblemen bij adolescenten..........................................................................22
Eetstoornis specifiek......................................................................................................................................22
Geassocieerde processen/problemen...........................................................................................................23
Psychologische testing...................................................................................................................................23
Behandeling eetpathologie................................................................................................................................27
Evidence- based behandelen.........................................................................................................................27
Belang van preventie.....................................................................................................................................28
Protocol BN en aanverwante eetstoornissen................................................................................................28
Depressie en stemmingsproblemen............................................................................................................. 37
Normale ontwikkeling van stemming................................................................................................................37
Beschrijving stemmingsstoornissen...................................................................................................................38
Algemene beschrijving...................................................................................................................................38
DSM................................................................................................................................................................38
Uiting depressie in verschillende levensfasen....................................................................................................40
Prevalentie en prognose.....................................................................................................................................41
1
, Etiologie..............................................................................................................................................................42
Risico- en kwetsbaarheidsfactoren...............................................................................................................42
Beschermende factoren................................................................................................................................43
Theoretische modellen..................................................................................................................................43
Als veel factoren kunnen leiden tot depressie: implicaties voor behandeling?...........................................48
Diagnostiek.........................................................................................................................................................48
Uitgangspunten.............................................................................................................................................48
STAP 1: Screeningsinstrumenten...................................................................................................................49
STAP 2: DSM-gebaseerde diagnose...............................................................................................................51
Protocollaire behandeling..................................................................................................................................51
‘Pak Aan’........................................................................................................................................................51
Rationale........................................................................................................................................................52
Componenten en fasen.................................................................................................................................53
Rol van omgeving...........................................................................................................................................56
Angst........................................................................................................................................................... 57
Terminologie......................................................................................................................................................57
Normale ontwikkeling van angst.......................................................................................................................57
Angststoornissen................................................................................................................................................58
DSM 5.............................................................................................................................................................58
Prevalentie en prognose.....................................................................................................................................61
Etiologie..............................................................................................................................................................61
Risiscofactoren...............................................................................................................................................61
Beschermende factoren................................................................................................................................62
Theoretisch model.........................................................................................................................................62
Diagnostiek.........................................................................................................................................................63
Algemene aandachtspunten..........................................................................................................................63
Stappen in diagnostiek..................................................................................................................................63
Casus Tess..........................................................................................................................................................67
Behandeling........................................................................................................................................................68
Intro...............................................................................................................................................................68
FRIENDS.........................................................................................................................................................70
KOPP........................................................................................................................................................... 75
Definitie..............................................................................................................................................................75
Prevalentie.........................................................................................................................................................75
Prognose.............................................................................................................................................................76
Beïnvloedende factoren.....................................................................................................................................76
Risicofactoren intergenerationele transmissie..............................................................................................76
Beschermende factoren intergenerationele transmissie..............................................................................77
Hoe naar cliënt-ouder brengen?...................................................................................................................77
Mogelijke gevolgen KOPP..................................................................................................................................78
Algemeen.......................................................................................................................................................78
Specifiek per leeftijdsfase..............................................................................................................................80
Mogelijke copingmechanismen.....................................................................................................................81
Diagnostiek.........................................................................................................................................................82
Preventie en aanpak...........................................................................................................................................82
Tools...............................................................................................................................................................83
2
,Inleiding
Situering
- Wat is de impact van de ontwikkelingsfase op (probleem)gedrag?
- Uiten psychische problemen bij kinderen zich anders dan bij volwassenen?
- Welke risicofactoren en protectieve factoren zijn er bij het ontwikkelen van een
bepaald probleem?
- Hoe kunnen psychische problemen bij kinderen worden opgespoord, worden
voorkomen en worden verholpen?
KLOP = Klinische Ontwikkelingspsychologie
Selectie capita
- Eigenheid van deze problemen bij kinderen/jongeren
- Prevalentie
- Aansluiting bij curriculum TP
- Jullie interesse
4 thema’s:
1) Eetproblemen
2) Angst
3) Depressie
4) KOPP = kinderen van ouders met psychosche problemen
KLOP definitie en situering
= Onderzoeken van afwijkende ontwikkeling bij kinderen en jongeren, de diagnostiek,
behandeling en preventie ervan
Doel KLOP
1. Modellen ontwerpen die de ontwikkeling van afwijkend gedrag kunnen verklaren =
studie van afwijking van normale ontwikkeling (“Hoe ontstaat een stoornis en hoe
wordt deze in stand gehouden?”)
2. Bestuderen van implicaties van verworven inzichten aanknopingspunten
aanreiken voor preventie of interventie
Prevalentie kinderpsychopathologie
- ? % klinische stoornis? 13 – 37% (ado’s)
- 2-3% zoekt hulp... afhankelijk van? (1) Kind afhankelijk van ouders om in begeleiding
te komen, (2) uiten van ernst problematiek (zelfreflectie is beperkt, kunnen zichzelf
niet goed uitdrukken), (3) eens het duidelijk effect heeft op gezinsfunctioneren en
schools functioneren
Belang van herkennen signaalpunten!
- Jaarlijks > 130 000 Vlaamse adolescenten in hulpverlening
- Grote variatie prevalentie per stoornis
Bv. AN (anorexia nervosa): <5 % tussen 5 en 17 jaar
Bv. Angst: 30 % tussen 5 en 17 jaar
Wat is ‘normaal’?
3
, - Voor bepaalde stoornissen ‘makkelijker’ te bepalen dan voor andere: bv. psychose
(denkbeelden, emotionele beleving fundamenteel anders) gedragsproblemen
- Hoge lifetime (ooit in je leven) prevalentiecijfers psychopathologie (30-35%)
- Happiness myth (Russ Harris, grondlegger ‘ACT’)
Geluk is niet de ‘normale staat van zijn’ normaal = golven van allerlei
emoties
Geluk is niet je ‘steeds goed voelen’ een waardevol leven leiden met
veelheid van emoties
Als je je niet (steeds) gelukkig voelt, is er niks mis met je want het leven is
uitdagend en moeilijk
- Kadert binnen ruimer ethisch/maatschappelijk debat bv. een 14 jarige die rookt, een
10 jarige die spijbelt etc.
Jezelf als norm?
Gerelateerd aan maatschappelijk/cultureel narratief bv. zindelijkheid,
homoseksualiteit
Conclusie: uiterst moeilijke vraag en niet koppelen aan een oordeel
2 benaderingen voor grens ‘normaliteit – stoornis’
1) Categoriale benadering (wel/geen probleem)
• Cf. DSM
• Aantal labels stijgt
2) Dimensionele benadering
•Continuüm van ‘geen problemen tot veel problemen’
• Vb. dimensie externaliserende problemen en dimensie internaliserende problemen
(Cf. ASEBA – Achenbach)
• Persoon in meer of mindere mate kenmerken van een bepaald probleem (lijden?)
• Belangrijk voor psychologisch consulent!
KLOP gaat ervan uit dat beide benaderingen elkaar aanvullen! Binnen bepaalde diagnose
meer of minder symptomen (en andere uitingsvormen) EN neemt ontwikkelingsperspectief
mee om te bepalen of gedrag normatief, risicovol of problematisch is.
Centrale termen binnen KLOP
Risicofactoren = factor die een negatieve invloed heeft op de (normale) ontwikkeling van
een kind en die de kans op een bepaalde (maladaptieve) ontwikkelingsuitkomst verhoogt.
Een risicofactor geeft steeds een kansuitspraak bv. als je dieet heb je 8x meer risico om een
eetstoornis te ontwikkelen
2 soorten:
- Gefixeerde makers = niet veranderbaar
- Variabele makers = ‘wel’ veranderbaar bv. opvoedingsstijl
4
