Uitgebreide samenvattingen van de literatuur voor studiedag 14 (Cognitieve gedragstherapie bij kinderen en jongeren met externaliserend gedrag) van de opleiding 'Basiscursus Cognitieve Gedragstherapie Kind & Jeugd' van Forta Opleidingen.
De volgende literatuur is hierin te vinden:
* H3 en H6 u...
Literatuur dag 14, Basiscursus Cognitieve Gedragstherapie Kind &
Jeugd
Inhoudsopgave
Boek: Methoden en technieken van gedragstherapie bij kinderen en jeugdigen- Prins, Bosch &
Breat (3e herziene druk)..................................................................................................................................................................................2
Hoofdstuk 3, Operante technieken en mediatietherapie bij ouders en leerkrachten....................................2
3.1. Inleiding.....................................................................................................................................................................................................2
3.2. Operante gedragsveranderingstechnieken....................................................................................................................2
3.3. Het mediatiemodel...........................................................................................................................................................................4
3.4. Tot besluit................................................................................................................................................................................................5
Hoofdstuk 6, Zelfregulatie en cognitieve gedragstherapie...............................................................................................6
6.1. Inleiding.....................................................................................................................................................................................................6
6.2. Assessment.............................................................................................................................................................................................6
6.3. Het behandelingsmodel introduceren: de rationale en de motivatie voor CGT...................................7
6.4. Zelfregulatie...........................................................................................................................................................................................7
6.5. Zelfinstructiemethoden................................................................................................................................................................8
6.6. Probleemoplossingsmethodiek..............................................................................................................................................9
6.7. Cognitieve herstructurering.......................................................................................................................................................9
6.8. De rol van de ouders......................................................................................................................................................................10
6.9. Tot besluit..............................................................................................................................................................................................10
Boek: ‘Geïntegreerde cognitieve gedragstherapie. Handboek voor theorie en praktijk’- Kees
Korrelboom & Erik ten Broeke (tweede herziene druk, 2023)..............................................................................................11
Hoofdstuk 14, Aangrijpingspunt van de behandeling (III); interventies die zijn gericht op het
versterken van gedrag en vaardigheden.......................................................................................................................................11
14.2. Het aanleren van coping en andere vaardigheden................................................................................................11
Boek: Inleiding tot de gedragstherapie – Hermans, Raes & Orlemans (7e herziene druk)............................14
Hoofdstuk 10, Plannen en uitvoeren................................................................................................................................................14
10.1. Inleiding.................................................................................................................................................................................................14
10.2. Plannen.................................................................................................................................................................................................14
10.3. Uitvoeren: behandelmethoden............................................................................................................................................15
10.3.4. Cognitieve technieken...........................................................................................................................................................18
10.4. Tot besluit............................................................................................................................................................................................19
1
, Boek: Methoden en technieken van gedragstherapie bij kinderen en
jeugdigen- Prins, Bosch & Breat (3e herziene druk)
Hoofdstuk 3, Operante technieken en mediatietherapie bij ouders en
leerkrachten
3.1. Inleiding
Het gedrag van kinderen wordt niet meer los van de omgeving gezien, het is in interactie hiermee.
Gedrag is een directe functie van de omgeving. Daarnaast zijn er de ontwikkelingsfasen van een
kind, waarin een in aanleg gegeven streven zich manifesteert naar autonomer functioneren, waarin
kinderen zich meer onafhankelijk proberen te maken van hun directe omgeving. Op grond van
experimentele onderzoeken zijn gedragsanalyses en de hierop gebaseerde gedragsveranderende
operante technieken in de jaren 60 en 70 ontwikkeld.
Belangrijkste principes van operante conditionering:
Alle gedrag is voorspelbaar
Gedrag dat op de omgeving ingewerkt, instrumenteel gedrag, kan worden bestudeerd door
situaties zodanig in te richten en te veranderen, dat het doelgerichte effecten sorteert.
In de klinische praktijk is er altijd sprake van een wisselwerking tussen het ‘probleemkind’ en
zijn directe omgeving.
3.1.1. De belangrijkste toepassingen binnen het operante leermodel in de
kindergedragstherapie
Het betrekken van de voor het kind belangrijkste volwassenen bij de behandeling is belangrijk,
omdat gedragsproblemen niet los van de omgevingsinvloeden kunnen worden bezien.
3.2. Operante gedragsveranderingstechnieken
Geschiedenis: Thorndike introduceerde als eerste de term ‘gedragsmodificatie’. Skinner werkte dit
leerprincipe uit als het vormen van leergedrag (shaping) via vooraf geprogrammeerde
feedbackschema’s. Ter onderscheiding van het klassieke leerparadigma, waarin respondent gedrag
ontlokt wordt door antecedente stimuli, heeft operant gedrag (instrumenteel gedrag) invloed op de
consequenties van dat gedrag. Willekeurig gedrag kan zo via het operante leerparadigma in
frequentie, duur of vorm worden veranderd.
Gedragsassessment vooraf: Alvorens je operante technieken kunt toepassen, dienen functionele
gedragsanalyses hieraan vooraf te gaan. De meest simpele gedragsanalyse is de abc-benadering:
A: Antecedenten. Wat gaat er direct aan het gedrag vooraf?
B: Behavior/gedrag: Hoe manifesteert het gedrag zich/ wat zie of hoor je?
C: Consequenties. Wat volgt er onmiddellijk op het gedrag? Wat houdt het gedrag in stand?
Een mixed model van invloeden via antecedenten en consequenten: Gedragsmodificatie is
gebaseerd op een variëteit aan evidence-based technieken. Als storend gedrag op een heel
specifieke wijze getriggerd wordt, kan een stimuluscontroletechniek effectief zijn (bijv. door een
kind met ADHD een stimulusarme omgeving aan te bieden).
Gedragsveranderende operante technieken:
Aanleren van gedrag Afleren van gedrag
Bekrachtigingsprocedures Uitdoving (negeren)
Shaping Overcorrectie
Chaining Boete of response cost (rc)
Stimuluscontrole Afzondering of time-out (to)
Complex gedrag: Wanneer het om complex gedrag gaat, kan dit gedrag in stapjes worden
verdeeld (=gedragsschakels), om het vervolgens in omgekeerde volgorde aan te leren (=chaining).
Als probleemgedragingen bij het kind moeilijk blijken te veranderen, moet teruggegrepen worden
op contigentiemanagementmethoden op grond van bekrachtigingsprocedures, zo nodig in
combinatie met strafmaatregelen.
3.2.1. Operante technieken om gedrag te doen toenemen
De bekrachtiging (=reinforcement) is de belangrijkste toepassing van de wet van effect en vormt
het sleutelelement van alle technieken in de meeste gedragsveranderingprogramma’s. Het is het
proces waarin gedrag wordt versterkt wanneer het onmiddellijke gevolg op dat gedrag als prettig
2
, ervaren wordt en het gedrag in frequentie doet afnemen (=positieve bekrachtiging). Uit onderzoek
blijkt dat complimenten gericht op het proces effectiever zijn dan complimenten gericht op het
resultaat. Dit laatste kan zelfs tot faalangst leiden. Het falen wordt dan toegeschreven aan
persoonsgebonden factoren. Een directe consequentie kan ook als prettig beleefd worden als er iets
onaangenaams wordt weggehaald (=negatieve bekrachtiging). Het stimuleren via bekrachtiging
van sociaal gewenste gedragsveranderingen gaat vaak gepaard met het afnemen van ongewenste
gedragingen. Wanneer dit neveneffect achterwege blijft, wordt de basisstrategie via
gedragsbekrachtigende technieken aangepast door ze te combineren met gedragsverzwakkende
technieken. Een verbijzondering van extrinsieke bekrachtiging is de token economy procedure (TE
of puntensysteem). Het kind moet vooraf exact weten voor welk gedrag het punten kan verdienen.
Er moeten zowel grote als kleine beloningen in het puntensysteem zijn opgenomen.
Een andere bekrachtigingstechniek is het nauwgezet onderscheiden van wat wel en wat niet
bekrachtigd moet worden, bijvoorbeeld:
Shaping/successieve approximatie van doelgedrag: Techniek om geleidelijk nieuw gedrag
aan te leren. Systematisch worden alleen die gedragingen bekrachtigd die het doelgedrag
benaderen (=approximatie) en tegelijkertijd moeten gedragsuitingen die daar helemaal
niet op lijken, worden genegeerd. Het nieuw aan te leren gedrag kan soms worden
onderverdeeld in kleine stukjes.
Chaining: Gedrag wordt opgesplitst in kleine stukjes (=gedragsschakels). Het einddoel is dat
het complexe gedrag ineens en in zijn geheel wordt vertoond, waarbij alle deelgedragingen
van belang blijven.
Bekrachtiging van onverenigbaar gedrag: Bekrachtiging van alternatief gedrag dat niet
tegelijkertijd met ongewenst gedrag kan optreden, is in feite een procedure om ongewenst
gedrag af te leren. Het probleemgedrag wordt geherformuleerd in tegengesteld, gewenst
gedrag.
Stimuluscontrole (discriminantieleren): Wat in een bepaalde situatie als wenselijk wordt
gezien, kan in een andere context of op een ander tijdstip van de dag onaanvaardbaar zijn.
Dan is het enerzijds zaak dat opvoeders alleen dat gedrag stimuleren dat in een bepaalde
omgeving sociaal passend is. Anderzijds moet datzelfde gedrag in een andere context
genegeerd worden, waarbij tegelijkertijd het tegengestelde gedrag gestimuleerd moet
worden.
3.2.2. Operante technieken om de gedragsfrequentie te doen afnemen
Strafprocedures vormen een proces waarbij het directe gevolg op gedrag, juist door de
onaangename beleving ervan, dat gedrag in frequentie doet afnemen:
Positieve straf: Aversieve stimulus toevoegen (bijv. huishoudelijke taak uitbreiden wanneer
kind moppert erover)
Negatieve straf: Wegnemen van iets aangenaams (bijv. geen tv meer mogen kijken)
Verschillende technieken:
Uitdovingstechniek: Frequentie van het gedrag neemt af door het achterwege laten van
bekrachtiging. Het wordt dan volledig genegeerd (=extinctie). Het is effectiever om het
ongewenste gedrag te negeren in combinatie met het bekrachtigen van het gewenste
gedrag.
Overcorrectie: Bij ongewenst gedrag direct van het kind gewenst gedrag verlangen. Direct
aangeven wat je van hem/haar op dat moment wel verwacht.
Response cost (RC): Ongewenst gedrag verzwakken door het kind als vorm van straf
beloningen of privileges te onthouden (bijv. speelgoed afpakken). Ook wel boete genoemd.
Dit wordt vaak als dreigement gebruikt door ouders zonder dit daadwerkelijk door te zetten.
Dan verliest het zijn werking.
Time-out (afzondering): Zowel negeren als afzondering kan een negatief effect hebben als
de onderlinge relatie is aangetast.
- Ruimte moet stimulusarm zijn, zonder enige bekrachtiging; de straf dient snel te volgen
op de regelovertreding en moet consistent toegepast worden; straf moet zo kort
mogelijk zijn.
3.2.3. Onderhandelen en vastleggen in een contract
Contingency contracting (CC) is een gedragsmanagementtechniek waarin via onderhandeling
contractuele technieken tussen opvoeder en kind kunnen worden vastgelegd. Vaak wordt deze
techniek toegepast bij oudere kinderen, pubers en adolescenten. De volgende rollen en
gedragingen worden vastgelegd in een contract:
Het specificeren van doelen voor elkaar.
Bereidheid van beide kanten tot compromissen
3
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller xjeaninexx. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $5.97. You're not tied to anything after your purchase.
