Voorbereiding week 2 strafrechtelijke aansprakelijkheid aug-dec 2023
3. legaliteitsbeginsel
3.1. Plaatsbepaling
Art. 1 Sr (geen feit is strafbaar …. Voorafgegane wettelijke bepaling). legaliteitsbeginsel. Gw art. 16
hetzelfde/ art. 7 (en 15 lid 2) EVRM. Enzovoorts.
“nullum delictum, nulla poena sine praevia lege poenali” geen delict, geen straf zonder
voorafgaande strafwet. zowel de strafbaarstelling als de op te leggen straffen moeten ten tijde van
plegen feit in wet zijn opgenomen.
- Begrip “wettelijk” niet alleen wet in formele zin (wifz), denk Gemeentewet (wel delegatie in
wifz nodig). (dit is wel bij art. 1 Sv).
- Art. 7 EVRM is ruimer basis in ‘het recht’ vereist. Toepassingsbereik ook anders, art. 7 heeft
ruimer bereik door autonome uitleg aan begrippen.
gedachten legaliteitsbeginsel
Schuldgezichtspunt: niemand mag worden bestraft indien hij niet wist of niet kon weten dat
gedrag verboden was. Andere kant: inspanningsverplichting voor allen, aan NL strafmacht
onderworpen, om naar vermogen hun uiterste best te doen om zin, strekking en
geldingswijze van de Strafrechtelijke (SR) normstelling te kennen.
Rechtsstaatgedachte: iedere machtsuitoefening door of namens overheid dient te zijn
gebaseerd op tijdig uitgevaardigde regels van goede kwaliteit.
Rechtszekerheid: een natuurlijke of rechtspersoon moet kunnen voorzien of overheid in SR
zin op zijn mogelijke gedrag zal reageren en welke reacties daarbij denkbaar zijn.
3.2. verbod van terugwerkende kracht
verbod van terugwerkende kracht, zogenaamde Bestimmtheitsgebot voor wetgever en de grenzen
aan vrijheid strafrechter om regels over SR aansprakelijkheid ten nadele van verdachte te
interpreteren. Veranderingen die ten gunste van verdachte komen, mogen wel met terugwerkende
kracht worden ingevoerd (art. 1 lid 2 Sr).
ijkpunt: meestel tijdstip begaan strafbaar feit (s.f.) het daderschap moet na het van kracht worden
van de wettelijke regeling kunnen worden geplaatst (voor zowel gedrag als gevolg).
Art. 7 lid 2 bevat codificatie van wat er is gebeurd bij berechting oorlogsmisdaden WOII. (evidente
strafwaardigheid als rechtsgrond).
Onderdelen strafwet verbod betrekking
Nieuwe strafbaarstellingen en veranderingen delictsomschrijving;
Verandering wettelijke regeling algemeen leerstuk die tot uitbreiding SR aanspr. Leidt.
Beperkingen strafuitsluitingsgronden;
Regels over welke sancties en hoogte sancties;
Wijzigingen jurisprudentie verruimde interpretatie delictsomschrijving wordt aanvaard
(veelal geleidelijke ontwikkelingen waarvan kenbaarheid en voorspelbaarheid redelijk zijn
gewaarborgd). MAAR te verassende interpretatie in strijd beginsel (art. 7 EVRM).
Regelgeving over vervolgbaarheid (Verjaringstermijn verlengen mag niet).
- Verbod werkt niet op rechtsmacht.
3.3. gebod van toegankelijke en vooral scherpe normen
Rechtszekerheid vraagt om goed toegankelijk en precies geformuleerde wetgeving. Eisen EHRM:
1. Gewaakt voor toegankelijkheid recht; goed verzorgde publicatie recht.
2. Voorzienbaarheids of voorspelbaarheidsvereiste: wens naar scherpe normen waardoor zo
precies mogelijk duidelijk wordt wat eronder valt. Bestimmtheitsgebot of lex certa-beginsel.
, - Soms is vaagheid onvermijdelijk (kan moeilijk honderden opsommingen in
delictsomschrijving gooien).
- Beslissend lijkt dan of de norm: voldoende concreet duidelijk )maakt) welke gedragingen zijn
verboden of strafbaar gesteld en of de norm de verdachte voldoende in staat (stelt) zijn
gedrag (…) daarop af te stemmen.
Naast onvermijdelijkheid als ‘technische reden’ nog argument acceptatie vage normen: soms wordt
zekere vaagheid gelegitimeerd door gewenste flexibiliteit (maatschappelijke veranderingen
belangrijk).
Opmerkingen Hullu bepaaldheidsgebod
Bijv. deelneming crimi org. 140 Sr, bezwaren dat bepaling te ruim is, dus meer omvat dan
redelijkerwijs kan zijn bedoeld. (vervolgingsrichtlijnen kunnen uitkomst bieden).
Delictsomschrijving is zo ingewikkeld, bijv. door bewoording of gelaagde opbouw, dat ze
moeilijk grijpbaar worden en daardoor in feite moeilijk toegankelijk. (bijv. art. 273f Sr
mensenhandel).
Regels over bestraffing. NL sanctiestelsel weinig verfijnd voor zover slechts algemene minima
en specifieke aan delicten gekoppelde maxima bestaan. Grote vrijheid rechters niet in strijd
legaliteitsbeginsel?
3.4. grenzen aan interpretatievrijheid rechter
Legaliteitsbeginsel stelt grenzen aan vrijheid interpretatie delictsbestanddelen, andere
aansprakelijkheidsvoorwaarden en sanctienormen.
Uit legaliteitsbeginsel vloeit vooral een verbod van analogische interpretatie voort. De
rechter moet de wet altijd interpreteren.
Interpretatie en kwalificatie bij ruime normen
Grenzen aan strafbaarstelling kunnen ook door aard vh delict of kwalificatie ervan worden gevormd:
interpretatie mag niet tot een wezensvreemde toepassing van het delict leiden ‘fair labelling’. EHRM
spreekt in dit verband over een interpretatie ‘consistent with the essence of the offence’. Vooral bij
erg (en misschien te) ruime delictsomschrijvingen zou een zinvolle passende beperking kunnen
worden bereikt.
NL rechtspraak zeldzaam over beperkingen kwalificeerbaarheid. Voorbeeld is klassieke kwalificatie-
uitsluitingsgrond bij heling dat het goed niet door eigen misdrijf mag zijn verkregen (er is dan geen
heling, omdat het een begunstigingsmisdrijf is). Belang is in opkomst. Goed voorbeeld is Tongzoen-
rechtspraak: een enkele tongzoen is geen seksueel binnendringen en daarom levert het geen
verkrachting op. En bijv. art. 240b Sr (kinderporno) bij leeftijdgenoten die voor plezier voor
privégebruik opnamen van elkaar maken kan worden besloten tot niet-kwalificatie. De HR onderzoekt
op welke wijze de verschillende strafbepalingen de betrokken belangen beschermen. Als deze
belangen niet worden geschaad of als andere of minder zware strafbepalingen geschikter zijn voor
bescherming van deze belangen, kan HR kiezen voor introductie kwalificatie-uitsluitingsgrond. Nog
verder gaat het om een strafbepaling zo te interpreteren dat deze een extra, stilzwijgend bestanddeel
bevat. Vooral voorbeelden van beperkende interpretatie bij misdrijven zonder subjectief bestanddeel.
Het inlezen van een stilzwijgend bestanddeel kan ook ruime strafbaarstellingen inperken.
Interpretatie relevante argumenten
Interpretatie: een sterk door de concrete interpretatievraag bepaalde keuze voor een of meer
interpretatiemethoden en afweging van argumenten. Bij keuze afweging moet zeker ook naar
aansprekendheid en rechtvaardigheid van uiteindelijke resultaat worden gekeken. Rechtsvinding
moet immers tot resultaten leiden die aansluiten bij doelstellingen van Sr en passen binnen
rechtssysteem. Welke argumenten in interpretatiemethoden kunnen van belang zijn?
3. legaliteitsbeginsel
3.1. Plaatsbepaling
Art. 1 Sr (geen feit is strafbaar …. Voorafgegane wettelijke bepaling). legaliteitsbeginsel. Gw art. 16
hetzelfde/ art. 7 (en 15 lid 2) EVRM. Enzovoorts.
“nullum delictum, nulla poena sine praevia lege poenali” geen delict, geen straf zonder
voorafgaande strafwet. zowel de strafbaarstelling als de op te leggen straffen moeten ten tijde van
plegen feit in wet zijn opgenomen.
- Begrip “wettelijk” niet alleen wet in formele zin (wifz), denk Gemeentewet (wel delegatie in
wifz nodig). (dit is wel bij art. 1 Sv).
- Art. 7 EVRM is ruimer basis in ‘het recht’ vereist. Toepassingsbereik ook anders, art. 7 heeft
ruimer bereik door autonome uitleg aan begrippen.
gedachten legaliteitsbeginsel
Schuldgezichtspunt: niemand mag worden bestraft indien hij niet wist of niet kon weten dat
gedrag verboden was. Andere kant: inspanningsverplichting voor allen, aan NL strafmacht
onderworpen, om naar vermogen hun uiterste best te doen om zin, strekking en
geldingswijze van de Strafrechtelijke (SR) normstelling te kennen.
Rechtsstaatgedachte: iedere machtsuitoefening door of namens overheid dient te zijn
gebaseerd op tijdig uitgevaardigde regels van goede kwaliteit.
Rechtszekerheid: een natuurlijke of rechtspersoon moet kunnen voorzien of overheid in SR
zin op zijn mogelijke gedrag zal reageren en welke reacties daarbij denkbaar zijn.
3.2. verbod van terugwerkende kracht
verbod van terugwerkende kracht, zogenaamde Bestimmtheitsgebot voor wetgever en de grenzen
aan vrijheid strafrechter om regels over SR aansprakelijkheid ten nadele van verdachte te
interpreteren. Veranderingen die ten gunste van verdachte komen, mogen wel met terugwerkende
kracht worden ingevoerd (art. 1 lid 2 Sr).
ijkpunt: meestel tijdstip begaan strafbaar feit (s.f.) het daderschap moet na het van kracht worden
van de wettelijke regeling kunnen worden geplaatst (voor zowel gedrag als gevolg).
Art. 7 lid 2 bevat codificatie van wat er is gebeurd bij berechting oorlogsmisdaden WOII. (evidente
strafwaardigheid als rechtsgrond).
Onderdelen strafwet verbod betrekking
Nieuwe strafbaarstellingen en veranderingen delictsomschrijving;
Verandering wettelijke regeling algemeen leerstuk die tot uitbreiding SR aanspr. Leidt.
Beperkingen strafuitsluitingsgronden;
Regels over welke sancties en hoogte sancties;
Wijzigingen jurisprudentie verruimde interpretatie delictsomschrijving wordt aanvaard
(veelal geleidelijke ontwikkelingen waarvan kenbaarheid en voorspelbaarheid redelijk zijn
gewaarborgd). MAAR te verassende interpretatie in strijd beginsel (art. 7 EVRM).
Regelgeving over vervolgbaarheid (Verjaringstermijn verlengen mag niet).
- Verbod werkt niet op rechtsmacht.
3.3. gebod van toegankelijke en vooral scherpe normen
Rechtszekerheid vraagt om goed toegankelijk en precies geformuleerde wetgeving. Eisen EHRM:
1. Gewaakt voor toegankelijkheid recht; goed verzorgde publicatie recht.
2. Voorzienbaarheids of voorspelbaarheidsvereiste: wens naar scherpe normen waardoor zo
precies mogelijk duidelijk wordt wat eronder valt. Bestimmtheitsgebot of lex certa-beginsel.
, - Soms is vaagheid onvermijdelijk (kan moeilijk honderden opsommingen in
delictsomschrijving gooien).
- Beslissend lijkt dan of de norm: voldoende concreet duidelijk )maakt) welke gedragingen zijn
verboden of strafbaar gesteld en of de norm de verdachte voldoende in staat (stelt) zijn
gedrag (…) daarop af te stemmen.
Naast onvermijdelijkheid als ‘technische reden’ nog argument acceptatie vage normen: soms wordt
zekere vaagheid gelegitimeerd door gewenste flexibiliteit (maatschappelijke veranderingen
belangrijk).
Opmerkingen Hullu bepaaldheidsgebod
Bijv. deelneming crimi org. 140 Sr, bezwaren dat bepaling te ruim is, dus meer omvat dan
redelijkerwijs kan zijn bedoeld. (vervolgingsrichtlijnen kunnen uitkomst bieden).
Delictsomschrijving is zo ingewikkeld, bijv. door bewoording of gelaagde opbouw, dat ze
moeilijk grijpbaar worden en daardoor in feite moeilijk toegankelijk. (bijv. art. 273f Sr
mensenhandel).
Regels over bestraffing. NL sanctiestelsel weinig verfijnd voor zover slechts algemene minima
en specifieke aan delicten gekoppelde maxima bestaan. Grote vrijheid rechters niet in strijd
legaliteitsbeginsel?
3.4. grenzen aan interpretatievrijheid rechter
Legaliteitsbeginsel stelt grenzen aan vrijheid interpretatie delictsbestanddelen, andere
aansprakelijkheidsvoorwaarden en sanctienormen.
Uit legaliteitsbeginsel vloeit vooral een verbod van analogische interpretatie voort. De
rechter moet de wet altijd interpreteren.
Interpretatie en kwalificatie bij ruime normen
Grenzen aan strafbaarstelling kunnen ook door aard vh delict of kwalificatie ervan worden gevormd:
interpretatie mag niet tot een wezensvreemde toepassing van het delict leiden ‘fair labelling’. EHRM
spreekt in dit verband over een interpretatie ‘consistent with the essence of the offence’. Vooral bij
erg (en misschien te) ruime delictsomschrijvingen zou een zinvolle passende beperking kunnen
worden bereikt.
NL rechtspraak zeldzaam over beperkingen kwalificeerbaarheid. Voorbeeld is klassieke kwalificatie-
uitsluitingsgrond bij heling dat het goed niet door eigen misdrijf mag zijn verkregen (er is dan geen
heling, omdat het een begunstigingsmisdrijf is). Belang is in opkomst. Goed voorbeeld is Tongzoen-
rechtspraak: een enkele tongzoen is geen seksueel binnendringen en daarom levert het geen
verkrachting op. En bijv. art. 240b Sr (kinderporno) bij leeftijdgenoten die voor plezier voor
privégebruik opnamen van elkaar maken kan worden besloten tot niet-kwalificatie. De HR onderzoekt
op welke wijze de verschillende strafbepalingen de betrokken belangen beschermen. Als deze
belangen niet worden geschaad of als andere of minder zware strafbepalingen geschikter zijn voor
bescherming van deze belangen, kan HR kiezen voor introductie kwalificatie-uitsluitingsgrond. Nog
verder gaat het om een strafbepaling zo te interpreteren dat deze een extra, stilzwijgend bestanddeel
bevat. Vooral voorbeelden van beperkende interpretatie bij misdrijven zonder subjectief bestanddeel.
Het inlezen van een stilzwijgend bestanddeel kan ook ruime strafbaarstellingen inperken.
Interpretatie relevante argumenten
Interpretatie: een sterk door de concrete interpretatievraag bepaalde keuze voor een of meer
interpretatiemethoden en afweging van argumenten. Bij keuze afweging moet zeker ook naar
aansprekendheid en rechtvaardigheid van uiteindelijke resultaat worden gekeken. Rechtsvinding
moet immers tot resultaten leiden die aansluiten bij doelstellingen van Sr en passen binnen
rechtssysteem. Welke argumenten in interpretatiemethoden kunnen van belang zijn?
