HC1: Ontwikkelingsanamnese en gestructureerde observatie
PA en VA De ontwikkelingsanamnese en observatie vinden plaats in de Probleemanalyse
(PA) en verklarende analyse (VA)
Ouderinterview Ouders worden ondervraagd. Doel = in kaart brengen:
(diagnostisch instrument) - Wat is de klacht? (aanmeldreden)
- Hoe is de klacht ontstaan?
- Wat zijn behandelmogelijkheden? (interventies)
- Hoe kan de werkrelatie worden opgebouwd?
Ontwikkelingsanamnese
Ontwikkelingsanamnese Hoe heeft het kind zich ontwikkeld?
- Afgestemd op aanmeldingsklacht & voorinformatie (ouderinterview)
Theorie:
Klachten worden veroorzaakt door ontwikkelingsaspecten/gebeurtenissen:
- Ontwikkelinsgremmende factoren
- Ontwikkelingsbevorderende factoren
- Beperkingen ouders
- Mogelijkheden ouders
- Adaptievermogen
Sprake van • Klopt de herinnering? → Cognitieve en emotionele factoren
waarheidsgetrouwe • Worden dingen verzwegen?
informatie? • Worden er aspecten bewust benadrukt? → aanvaardbare verklaring
Valkuilen • Tijdsverloop
• Symptomen in het licht van de algehele ontwikkeling (mate van ernst)
• Aanpassing van opvoedingsaanpak op het kind
• Onbewuste compensatiemechanismen
• Discrepantie tussen verwachtingen & ontwikkelingsleeftijd
• Over/ondervraging
• Aanpassingsvermogen
• Kennis over de normale ontwikkeling
Waar kan je op letten? • Informatie bij beide ouders (andere contexten)
• Vraag naar voorbeelden
• Stel open vragen
• Vraag naar materiaal zoals foto’s en filmpjes (taalontwikkeling, spel, motoriek)
• Kondig aan dat je het over de (vroege) ontwikkeling gaat hebben → laat
ouders informatie opzoeken
Welke onderwerpen Niet álles uitvragen, maak keuzes
moet je bevragen? • op basis van voorinformatie
• op basis van hulpvraag
• op basis van eventuele hypotheses
• op basis van eerdere diagnose
• Hypothese gebonden onderwerpen
Domeinen:
,Angstproblematiek Belangrijk bij ontwikkelingsanamnese:
• Welke angst op welke leeftijd?
• Gedetailleerde beschrijving van verschillende situaties en het verloop
• Prikkelgevoeligheid? Slaapproblemen?
• Ouder-kind relatie
• Kwaliteit van de hechting
• Ingrijpende gebeurtenissen?
• Overgangen (in dagelijkse rituelen, maar bv. ook overgang naar basisschool)
Sociale communicatie Belangrijk bij ontwikkelingsanamnese:
• Prenatale, perinatale, postnatale ontwikkeling
• Vroege ontwikkeling (mijlpalen, hechting, slapen, eten, emoties)
• Taal & communicatieve ontwikkeling
• Sociaal-emotionele ontwikkeling
• Spelontwikkeling
• Autonomie ontwikkeling & ontwikkelingstaken
• Levensgeschiedenis / gebeurtenissen (schoolontwikkeling, life-events, trauma)
Interview
Gestructureerd interview Doel:
• zaken op gestructureerde manier navragen
• Welomschreven, uniforme informatieverzameling
• Diagnose pas gesteld nadat alle relevante informatie is verzameld
• De procedure waarmee relevante informatie wordt gecombineerd om tot een
conclusie te komen
Neiging van clinici om:
• Tot een diagnose te komen voordat alle relevante informatie is verzameld
• Selectief die informatie te verzamelen die de diagnose bevestigt
• Informatie die niet past te ontkennen
• Cognitieve strategieën waarbij eigenschappen als gecorreleerd worden
beschouwd die werkelijk niet gecorreleerd zijn & omgekeerd.
,Semigestructureerd Voor kinderen met een ontwikkelingsleeftijd van 2 jaar en ouder met een
interview (diagnostisch vermoedelijke ASS, afgenomen door getrainde professional bij
interview) ouder(s)/verzorger(s)
Wanneer er zorgen zijn over de ontwikkeling op het gebied van de sociale
communicatie en de aanwezigheid van beperkt, repetitief gedrag:
• Vermoeden van autismespectrumstoornis (semi)gestructureerde interviews:
➢ ADI-R (Autisme Diagnostisch Interview)
➢ 3Di (Developmental, Dimensional, and Diagnostic Interview)
➢ DISCO (Diagnostic Interview for Social and Communicative Disorders)
➢ DSM-5 interview (voor volwassenen)
Observatie
Overzicht Diagnostisch interview & vragenlijsten (verleden)
= je kijkt terug op bepaalde periode in de ontwikkeling
Observatie (heden)
= je kijkt naar actueel gedrag
Voordelen observatie • Betrouwbaar: want je onderzoekt kind in eigen vertrouwde omgeving
• Context: niet alleen gedrag, maar ook context (omgeving) kan je onderzoek
• Sociale interacties: binnen gezin, in de klas, leerling-leerkracht, schoolplein
• Materiële omgeving: verzorgdheid, aanwezigheid boeken/speelgoed
• Situatie creëren: je kunt situaties creëren met als doel bepaald gedrag
uitlokken
Nadelen observatie Tijdsinvestering
• Trainen van codeurs
• Duur afname (betrouwbaarheid)
Context specifiek gedrag
• Problemen met generaliseren naar grotere groep
• Specifieke problematiek niet geschikt voor observatie: internaliserende
problemen, ongewenst gedrag (stelen, vandalisme)
• Weinig normen beschikbaar:
(want van origine ontwikkeld voor wetenschappelijk onderzoek)
Belangrijke punten Aandachtspunten:
observatie • Verschil tussen waarnemen en interpreteren
• Participerend observeren of op afstand?
• Wees bewust van de eerste indruk
• Stereotypen en aannames
In een natuurlijke setting
• In de klas of thuis
• In interactie met ouders
Gericht op speciale situatie
• gedrag uitlokken (bv. gedrag n.a.v. separatie en hereniging / tijdens spel / in
sociale situatie)
• tijdens het diagnostisch onderzoek: tijdens uitvoeren van taken/gesprek/vrije
momenten
Vormen van observaties 1. Ongestructureerde observatie/klinische observatie
• Detail: Gedrag zo gedetailleerd mogelijk osberveren
• Geen observatieschema: Geen gebruik van vooraf opgesteld
observatieschema
• Doel = uitgebreid verhalend verslag van het geobserveerde gedrag
2. Gestructureerde (geprotocolleerde) observaties/systeemobservatie
, • Wel observatieschema: Regels zijn vastgelegd in een observatieschema
• Expliciet geformuleerde regels voor de observatie en rapportage
• Observaties onderbrengen in categorieën die je voorafgaand aan de
dataverzameling hebt vastgesteld.
➢ ADOS-2 (Autisme Diagnostisch Observatieschema 2)
o Vanaf 1
o 30 – 60 minuten afname
o Meetpretentie: Sociaal, communicatief, stereotiep en
spelgedrag wordt uitgelokt om zo gedrag te kunnen observeren
dat mogelijk wijst op autismespectrumstoornissen
3. Combinatie
• Ongestructureerde (natuurlijke) setting (school/thuis) met gestructureerde
codering (formulier/observatieschema)
• Nadeel: beschikbaar in NL, maar geen NL normen
• Voordeel: breed scala aan probleemgedrag documenteren/geschikt voor
algemene klinische praktijk/onderdeel van ASEBA
➢ Direct Observation Form (DOF)
o Schoolsetting
o 6 – 11
o 10 minuten: beschrijving van gedrag, emoties en interactie met
leraar
o Aan het eind van elke 1 minuut interval gedurende 5 sec.
observeren of het kind met taak bezig is/afgeleid is
➢ Test Observatuin Form (TOF)
o invullen direct na testafname
o 2 – 18
o Gedrag, emoties en houding tijdens onderzoek
Domeinen
ongestructureerde
(klinische) observatie
PA en VA De ontwikkelingsanamnese en observatie vinden plaats in de Probleemanalyse
(PA) en verklarende analyse (VA)
Ouderinterview Ouders worden ondervraagd. Doel = in kaart brengen:
(diagnostisch instrument) - Wat is de klacht? (aanmeldreden)
- Hoe is de klacht ontstaan?
- Wat zijn behandelmogelijkheden? (interventies)
- Hoe kan de werkrelatie worden opgebouwd?
Ontwikkelingsanamnese
Ontwikkelingsanamnese Hoe heeft het kind zich ontwikkeld?
- Afgestemd op aanmeldingsklacht & voorinformatie (ouderinterview)
Theorie:
Klachten worden veroorzaakt door ontwikkelingsaspecten/gebeurtenissen:
- Ontwikkelinsgremmende factoren
- Ontwikkelingsbevorderende factoren
- Beperkingen ouders
- Mogelijkheden ouders
- Adaptievermogen
Sprake van • Klopt de herinnering? → Cognitieve en emotionele factoren
waarheidsgetrouwe • Worden dingen verzwegen?
informatie? • Worden er aspecten bewust benadrukt? → aanvaardbare verklaring
Valkuilen • Tijdsverloop
• Symptomen in het licht van de algehele ontwikkeling (mate van ernst)
• Aanpassing van opvoedingsaanpak op het kind
• Onbewuste compensatiemechanismen
• Discrepantie tussen verwachtingen & ontwikkelingsleeftijd
• Over/ondervraging
• Aanpassingsvermogen
• Kennis over de normale ontwikkeling
Waar kan je op letten? • Informatie bij beide ouders (andere contexten)
• Vraag naar voorbeelden
• Stel open vragen
• Vraag naar materiaal zoals foto’s en filmpjes (taalontwikkeling, spel, motoriek)
• Kondig aan dat je het over de (vroege) ontwikkeling gaat hebben → laat
ouders informatie opzoeken
Welke onderwerpen Niet álles uitvragen, maak keuzes
moet je bevragen? • op basis van voorinformatie
• op basis van hulpvraag
• op basis van eventuele hypotheses
• op basis van eerdere diagnose
• Hypothese gebonden onderwerpen
Domeinen:
,Angstproblematiek Belangrijk bij ontwikkelingsanamnese:
• Welke angst op welke leeftijd?
• Gedetailleerde beschrijving van verschillende situaties en het verloop
• Prikkelgevoeligheid? Slaapproblemen?
• Ouder-kind relatie
• Kwaliteit van de hechting
• Ingrijpende gebeurtenissen?
• Overgangen (in dagelijkse rituelen, maar bv. ook overgang naar basisschool)
Sociale communicatie Belangrijk bij ontwikkelingsanamnese:
• Prenatale, perinatale, postnatale ontwikkeling
• Vroege ontwikkeling (mijlpalen, hechting, slapen, eten, emoties)
• Taal & communicatieve ontwikkeling
• Sociaal-emotionele ontwikkeling
• Spelontwikkeling
• Autonomie ontwikkeling & ontwikkelingstaken
• Levensgeschiedenis / gebeurtenissen (schoolontwikkeling, life-events, trauma)
Interview
Gestructureerd interview Doel:
• zaken op gestructureerde manier navragen
• Welomschreven, uniforme informatieverzameling
• Diagnose pas gesteld nadat alle relevante informatie is verzameld
• De procedure waarmee relevante informatie wordt gecombineerd om tot een
conclusie te komen
Neiging van clinici om:
• Tot een diagnose te komen voordat alle relevante informatie is verzameld
• Selectief die informatie te verzamelen die de diagnose bevestigt
• Informatie die niet past te ontkennen
• Cognitieve strategieën waarbij eigenschappen als gecorreleerd worden
beschouwd die werkelijk niet gecorreleerd zijn & omgekeerd.
,Semigestructureerd Voor kinderen met een ontwikkelingsleeftijd van 2 jaar en ouder met een
interview (diagnostisch vermoedelijke ASS, afgenomen door getrainde professional bij
interview) ouder(s)/verzorger(s)
Wanneer er zorgen zijn over de ontwikkeling op het gebied van de sociale
communicatie en de aanwezigheid van beperkt, repetitief gedrag:
• Vermoeden van autismespectrumstoornis (semi)gestructureerde interviews:
➢ ADI-R (Autisme Diagnostisch Interview)
➢ 3Di (Developmental, Dimensional, and Diagnostic Interview)
➢ DISCO (Diagnostic Interview for Social and Communicative Disorders)
➢ DSM-5 interview (voor volwassenen)
Observatie
Overzicht Diagnostisch interview & vragenlijsten (verleden)
= je kijkt terug op bepaalde periode in de ontwikkeling
Observatie (heden)
= je kijkt naar actueel gedrag
Voordelen observatie • Betrouwbaar: want je onderzoekt kind in eigen vertrouwde omgeving
• Context: niet alleen gedrag, maar ook context (omgeving) kan je onderzoek
• Sociale interacties: binnen gezin, in de klas, leerling-leerkracht, schoolplein
• Materiële omgeving: verzorgdheid, aanwezigheid boeken/speelgoed
• Situatie creëren: je kunt situaties creëren met als doel bepaald gedrag
uitlokken
Nadelen observatie Tijdsinvestering
• Trainen van codeurs
• Duur afname (betrouwbaarheid)
Context specifiek gedrag
• Problemen met generaliseren naar grotere groep
• Specifieke problematiek niet geschikt voor observatie: internaliserende
problemen, ongewenst gedrag (stelen, vandalisme)
• Weinig normen beschikbaar:
(want van origine ontwikkeld voor wetenschappelijk onderzoek)
Belangrijke punten Aandachtspunten:
observatie • Verschil tussen waarnemen en interpreteren
• Participerend observeren of op afstand?
• Wees bewust van de eerste indruk
• Stereotypen en aannames
In een natuurlijke setting
• In de klas of thuis
• In interactie met ouders
Gericht op speciale situatie
• gedrag uitlokken (bv. gedrag n.a.v. separatie en hereniging / tijdens spel / in
sociale situatie)
• tijdens het diagnostisch onderzoek: tijdens uitvoeren van taken/gesprek/vrije
momenten
Vormen van observaties 1. Ongestructureerde observatie/klinische observatie
• Detail: Gedrag zo gedetailleerd mogelijk osberveren
• Geen observatieschema: Geen gebruik van vooraf opgesteld
observatieschema
• Doel = uitgebreid verhalend verslag van het geobserveerde gedrag
2. Gestructureerde (geprotocolleerde) observaties/systeemobservatie
, • Wel observatieschema: Regels zijn vastgelegd in een observatieschema
• Expliciet geformuleerde regels voor de observatie en rapportage
• Observaties onderbrengen in categorieën die je voorafgaand aan de
dataverzameling hebt vastgesteld.
➢ ADOS-2 (Autisme Diagnostisch Observatieschema 2)
o Vanaf 1
o 30 – 60 minuten afname
o Meetpretentie: Sociaal, communicatief, stereotiep en
spelgedrag wordt uitgelokt om zo gedrag te kunnen observeren
dat mogelijk wijst op autismespectrumstoornissen
3. Combinatie
• Ongestructureerde (natuurlijke) setting (school/thuis) met gestructureerde
codering (formulier/observatieschema)
• Nadeel: beschikbaar in NL, maar geen NL normen
• Voordeel: breed scala aan probleemgedrag documenteren/geschikt voor
algemene klinische praktijk/onderdeel van ASEBA
➢ Direct Observation Form (DOF)
o Schoolsetting
o 6 – 11
o 10 minuten: beschrijving van gedrag, emoties en interactie met
leraar
o Aan het eind van elke 1 minuut interval gedurende 5 sec.
observeren of het kind met taak bezig is/afgeleid is
➢ Test Observatuin Form (TOF)
o invullen direct na testafname
o 2 – 18
o Gedrag, emoties en houding tijdens onderzoek
Domeinen
ongestructureerde
(klinische) observatie
