SOCIALE GEOGRAFIE
Inhoud
1. Inleiding................................................................................................................................................. 3
1.1 Wat is sociale geografie? ..................................................................................................................... 3
1) Het wetenschappelijke ......................................................................................................................... 3
2) Het sociale ............................................................................................................................................ 4
3) Het ruimtelijke ..................................................................................................................................... 5
2. Feodaliteit ............................................................................................................................................. 7
2.1 Sociale structuur ................................................................................................................................... 7
2.2 Bezitsstructuur ..................................................................................................................................... 8
2.3 Relatie tussen bevolkingsdruk en ruimte.............................................................................................. 9
Middeleeuwse ontginningsgolven (ruimtelijk geografische oplossing voor meer grond) ........................... 10
Evolutie landbouwcijfers (technologische geografische oplossing voor hogere productiviteit) ................. 11
2.4 Ruimtelijke organisatie....................................................................................................................... 13
Nederzettingsvormen: ................................................................................................................................. 13
Verstedelijking ............................................................................................................................................. 15
3. Opkomst kapitalisme ........................................................................................................................... 16
3.1 Fundamentele veranderingsprocessen............................................................................................... 16
3.2 De werking van de markt ................................................................................................................... 17
3.3 Handelskapitalisme (1500-1770) ....................................................................................................... 19
3.4 Industrieel kapitalisme (1770-)........................................................................................................... 20
3.5 Kondratievgolven (verstedelijking) ..................................................................................................... 21
4 Kapitalisme .......................................................................................................................................... 22
4.1 Accumulatieregimes ........................................................................................................................... 22
4.2 Verstedelijking (Kondratievgolven) .................................................................................................... 22
Kondratiev I (1780-1830) ............................................................................................................................. 23
Kondratiev II (1830-1880) ............................................................................................................................ 23
Kondratief III: Anti-grootstedelijkheid tijdens industriële revolutie (1880-1930) ....................................... 23
Kondratiev IV: fordistisch accumulatieregime (1930-1970) ........................................................................ 25
Kondratiev V: post-fordistisch accumulatieregime ..................................................................................... 27
4.3 Stadsgewesten ................................................................................................................................... 29
4.4 Centrale plaatsen theorie ................................................................................................................... 29
Het belgische stedennet .............................................................................................................................. 30
5 Geologische metafoor .......................................................................................................................... 30
5.1 Het begrip........................................................................................................................................... 30
5.2 Economische ontwikkeling België ...................................................................................................... 32
5.3 Case study: Antwerpen-Noord ........................................................................................................... 33
5.4 Case study 2: Mariaburg .................................................................................................................... 35
5.5 Case study 3: Liedekerke .................................................................................................................... 35
, Sociale Geografie ’23-’24
6 Bevolkingsgeografie ............................................................................................................................. 35
6.1 Op globale schaal ............................................................................................................................... 35
Bevolkingsgroei............................................................................................................................................ 35
Demografische transitie .............................................................................................................................. 37
6.2 Op Belgische schaal ............................................................................................................................ 38
Bevolkingsgroei............................................................................................................................................ 38
Migratie & superdiversiteit.......................................................................................................................... 39
7 Geografie overleven ............................................................................................................................ 39
7.1 Definities ............................................................................................................................................ 39
Overlevingsstrategieën ................................................................................................................................ 39
Economische integratiesferen ..................................................................................................................... 40
Integratief vs uitsluitend .............................................................................................................................. 41
7.2 Case-studies ....................................................................................................................................... 41
Case study 1: Houwaart ............................................................................................................................... 41
Case study 2: Schiplaken.............................................................................................................................. 42
Case study 3: Kuregem ................................................................................................................................ 42
Case study 4: Sint-Joost/Schaarbeek ........................................................................................................... 42
Case study 5: Peterbos ................................................................................................................................ 43
7.3 Geografie van het overleven .............................................................................................................. 43
Bevindingen ................................................................................................................................................. 43
8 Aankomstwijken .................................................................................................................................. 45
8.1 De stedelijke transitiezone ................................................................................................................. 45
8.2 Case study 1: Antwerpen-Noord......................................................................................................... 47
8.3 Case-study 2: Liedekerke .................................................................................................................... 48
8.4 Beleid .................................................................................................................................................. 48
8.5 Besluit ................................................................................................................................................. 49
9 Een korte geschiedenis van de sociale geografie .................................................................................. 49
Ontstaan geografie als studie ...................................................................................................................... 49
9.1 Maatschappelijke tendensen vanaf 19e eeuw .................................................................................... 50
9.2 Traditionele opvattingen .................................................................................................................... 51
Possibilisme ................................................................................................................................................. 51
Fysisch determinisme/geodeterminisme .................................................................................................... 51
Culturele geografie ...................................................................................................................................... 52
9.3 Maatschappelijke tendensen na WOII ............................................................................................... 52
9.4 Naoorlogse visies................................................................................................................................ 53
Spatial analysts (’50) .................................................................................................................................... 53
Behaviorale geografie (’60).......................................................................................................................... 53
Humanistische geografie (’70) ..................................................................................................................... 54
Marxistische geografie (of kritische geografie) (’70) ................................................................................... 54
Feministische geografie (’80) ....................................................................................................................... 54
Postmoderne geografie ............................................................................................................................... 55
9.5 Besluit ................................................................................................................................................. 55
Examen ......................................................................................................................................................... 56
Info ................................................................................................................................................................... 56
2
, Sociale Geografie ’23-’24
Examenvragen .................................................................................................................................................. 56
Voorbeelden vragen: ................................................................................................................................... 56
Reproduceervragen ..................................................................................................................................... 63
Overzicht begrippen...................................................................................................................................... 64
Overzicht personen ....................................................................................................................................... 68
1. Inleiding
1.1 Wat is sociale geografie?
= de wetenschap die de interactie tussen het sociale enerzijds en het ruimtelijke anderzijds
bestudeerd
- Saey (prof sociale geografie) -> geografie is geen catalogus van weetjes
- Bv het vanbuiten leren van steden en feiten (middelbaar)
- Quiz in het begin is niet waar geografie om gaat
- Je gaat geen vraag krijgen: hoeveel mensen wonen daar?
- Wel: hoe komt het dat daar zoveel mensen wonen? Hoe kun je dit
verklaren?
- Theorieën en modellen, geen atlassen en feitjes leren
- Sociale geografie is een verzamelterm voor allemaal subdisciplines
- 2 definities
- “Studie van de ruimtelijke organisatie van menselijke activiteiten en de relatie
van mensen tot de ruimtelijke omgeving”
- “Wetenschap die zich richt op de beschrijving en de verklaring van de ruimtelijke
verspreiding en samenhang van verschijnselen aan en op het aardoppervlak”
In deze definities zitten steeds 4 elementen:
- Studie/wetenschap
- Het ruimtelijke
- De mens en sociale verschijnselen
- Wisselwerking tussen het sociale en het ruimtelijke
(verband/relatie/samenhang tussen groepsvorming en het fysisch milieu)
1) Het wetenschappelijke
- Grafia + logos
- =Schrijven + de leer
- Beschrijven en verklaren van de werkelijkheid
- Idiografische vs nomothetische geografie
- Idiografische geografie = zoekt naar het unieke, studie van regionale eigenheden
- Nomothetische geografie=
- Proces begrijpen dat overal van toepassing is -> theorie opstellen (op
zoek naar wetmatigheden)
- Focus van dit vak
- Geografie vs geologie
- Geografie= studie van aardoppervlak en alles erboven
- Geologie= studie van aardlagen
- Inductie vs deductie
3
, Sociale Geografie ’23-’24
- Inductie= vertrekken vanuit waarneming en zo theorie vormen -> bv
evolutietheorie Darwin
- Deductie= vertrekken vanuit hypothese en deze testen
- Geografen proberen ook theorieen te formuleren die processen op verschillende plaatsen
helpen verklaren
- We hebben concepten en theorieën nodig om processen te begrijpen
2) Het sociale
Productiewijzen
- Productiewijzen
- =het geheel van methoden en technieken om een specifiek product voort te
brengen
- Kapitalistische productiewijze
- =het arbeidsproces
- Productiekrachten
- =met steeds minder arbeid meer bestaansmiddelen uit de natuur trekken
- Productieverhoudingen
- =relaties die bij deze activiteiten tussen mensen ontstaan
- Sociale transformatie
- =alle productiewijzen veranderen
- Bovenbouw
- =alle productiewijzen bezitten een bovenbouw (=politiek-juridische instellingen
en regels)
- 3 vormen productiewijzen:
1- Primitief communisme 2- Schatting (feodaliteit) 3- Kapitalisme
Productiekrachten zijn te Maatschappelijk surplus Maatschappelijk surplus
weinig ontwikkeld -> geen
maatschappelijk surplus
Geen klassen Boeren en heersende klasse Werkgevers en werknemers
Productiemiddelen zijn Toe-eigening van Directe producenten zijn
collectief bezit maatschappelijk surplus berust gescheiden van
op machtsverhoudingen productiemiddelen
Grond= basis voor politieke Grond= een koopwaar
macht (macht heer berekenen
obv hoeveelheid en
vruchtbaarheid grond)
Economische integratiesferen/integratiewijze
= 3 sociale relatietypes die toegang geven tot die diensten
of goederen => in onze huidige samenlevingsvorm is door het gevolg van arbeidsindeling de
toegang tot bestaansmiddelen per definitie problematisch. Toegang tot bestaansmiddelen
verloopt via integratie van huishoudens in het economisch systeem.
è Er zijn verschillende manieren om toegang te
krijgen tot goederen en diensten, economische
integratiewijzen gaan deze conceptualiseren
Sociale consumptienorm varieert in tijd (vandaag is het hebben van een bad of douche normaal,
50 jaar geleden werd die gezien als een luxe niet als een basiscomfort)
4
Inhoud
1. Inleiding................................................................................................................................................. 3
1.1 Wat is sociale geografie? ..................................................................................................................... 3
1) Het wetenschappelijke ......................................................................................................................... 3
2) Het sociale ............................................................................................................................................ 4
3) Het ruimtelijke ..................................................................................................................................... 5
2. Feodaliteit ............................................................................................................................................. 7
2.1 Sociale structuur ................................................................................................................................... 7
2.2 Bezitsstructuur ..................................................................................................................................... 8
2.3 Relatie tussen bevolkingsdruk en ruimte.............................................................................................. 9
Middeleeuwse ontginningsgolven (ruimtelijk geografische oplossing voor meer grond) ........................... 10
Evolutie landbouwcijfers (technologische geografische oplossing voor hogere productiviteit) ................. 11
2.4 Ruimtelijke organisatie....................................................................................................................... 13
Nederzettingsvormen: ................................................................................................................................. 13
Verstedelijking ............................................................................................................................................. 15
3. Opkomst kapitalisme ........................................................................................................................... 16
3.1 Fundamentele veranderingsprocessen............................................................................................... 16
3.2 De werking van de markt ................................................................................................................... 17
3.3 Handelskapitalisme (1500-1770) ....................................................................................................... 19
3.4 Industrieel kapitalisme (1770-)........................................................................................................... 20
3.5 Kondratievgolven (verstedelijking) ..................................................................................................... 21
4 Kapitalisme .......................................................................................................................................... 22
4.1 Accumulatieregimes ........................................................................................................................... 22
4.2 Verstedelijking (Kondratievgolven) .................................................................................................... 22
Kondratiev I (1780-1830) ............................................................................................................................. 23
Kondratiev II (1830-1880) ............................................................................................................................ 23
Kondratief III: Anti-grootstedelijkheid tijdens industriële revolutie (1880-1930) ....................................... 23
Kondratiev IV: fordistisch accumulatieregime (1930-1970) ........................................................................ 25
Kondratiev V: post-fordistisch accumulatieregime ..................................................................................... 27
4.3 Stadsgewesten ................................................................................................................................... 29
4.4 Centrale plaatsen theorie ................................................................................................................... 29
Het belgische stedennet .............................................................................................................................. 30
5 Geologische metafoor .......................................................................................................................... 30
5.1 Het begrip........................................................................................................................................... 30
5.2 Economische ontwikkeling België ...................................................................................................... 32
5.3 Case study: Antwerpen-Noord ........................................................................................................... 33
5.4 Case study 2: Mariaburg .................................................................................................................... 35
5.5 Case study 3: Liedekerke .................................................................................................................... 35
, Sociale Geografie ’23-’24
6 Bevolkingsgeografie ............................................................................................................................. 35
6.1 Op globale schaal ............................................................................................................................... 35
Bevolkingsgroei............................................................................................................................................ 35
Demografische transitie .............................................................................................................................. 37
6.2 Op Belgische schaal ............................................................................................................................ 38
Bevolkingsgroei............................................................................................................................................ 38
Migratie & superdiversiteit.......................................................................................................................... 39
7 Geografie overleven ............................................................................................................................ 39
7.1 Definities ............................................................................................................................................ 39
Overlevingsstrategieën ................................................................................................................................ 39
Economische integratiesferen ..................................................................................................................... 40
Integratief vs uitsluitend .............................................................................................................................. 41
7.2 Case-studies ....................................................................................................................................... 41
Case study 1: Houwaart ............................................................................................................................... 41
Case study 2: Schiplaken.............................................................................................................................. 42
Case study 3: Kuregem ................................................................................................................................ 42
Case study 4: Sint-Joost/Schaarbeek ........................................................................................................... 42
Case study 5: Peterbos ................................................................................................................................ 43
7.3 Geografie van het overleven .............................................................................................................. 43
Bevindingen ................................................................................................................................................. 43
8 Aankomstwijken .................................................................................................................................. 45
8.1 De stedelijke transitiezone ................................................................................................................. 45
8.2 Case study 1: Antwerpen-Noord......................................................................................................... 47
8.3 Case-study 2: Liedekerke .................................................................................................................... 48
8.4 Beleid .................................................................................................................................................. 48
8.5 Besluit ................................................................................................................................................. 49
9 Een korte geschiedenis van de sociale geografie .................................................................................. 49
Ontstaan geografie als studie ...................................................................................................................... 49
9.1 Maatschappelijke tendensen vanaf 19e eeuw .................................................................................... 50
9.2 Traditionele opvattingen .................................................................................................................... 51
Possibilisme ................................................................................................................................................. 51
Fysisch determinisme/geodeterminisme .................................................................................................... 51
Culturele geografie ...................................................................................................................................... 52
9.3 Maatschappelijke tendensen na WOII ............................................................................................... 52
9.4 Naoorlogse visies................................................................................................................................ 53
Spatial analysts (’50) .................................................................................................................................... 53
Behaviorale geografie (’60).......................................................................................................................... 53
Humanistische geografie (’70) ..................................................................................................................... 54
Marxistische geografie (of kritische geografie) (’70) ................................................................................... 54
Feministische geografie (’80) ....................................................................................................................... 54
Postmoderne geografie ............................................................................................................................... 55
9.5 Besluit ................................................................................................................................................. 55
Examen ......................................................................................................................................................... 56
Info ................................................................................................................................................................... 56
2
, Sociale Geografie ’23-’24
Examenvragen .................................................................................................................................................. 56
Voorbeelden vragen: ................................................................................................................................... 56
Reproduceervragen ..................................................................................................................................... 63
Overzicht begrippen...................................................................................................................................... 64
Overzicht personen ....................................................................................................................................... 68
1. Inleiding
1.1 Wat is sociale geografie?
= de wetenschap die de interactie tussen het sociale enerzijds en het ruimtelijke anderzijds
bestudeerd
- Saey (prof sociale geografie) -> geografie is geen catalogus van weetjes
- Bv het vanbuiten leren van steden en feiten (middelbaar)
- Quiz in het begin is niet waar geografie om gaat
- Je gaat geen vraag krijgen: hoeveel mensen wonen daar?
- Wel: hoe komt het dat daar zoveel mensen wonen? Hoe kun je dit
verklaren?
- Theorieën en modellen, geen atlassen en feitjes leren
- Sociale geografie is een verzamelterm voor allemaal subdisciplines
- 2 definities
- “Studie van de ruimtelijke organisatie van menselijke activiteiten en de relatie
van mensen tot de ruimtelijke omgeving”
- “Wetenschap die zich richt op de beschrijving en de verklaring van de ruimtelijke
verspreiding en samenhang van verschijnselen aan en op het aardoppervlak”
In deze definities zitten steeds 4 elementen:
- Studie/wetenschap
- Het ruimtelijke
- De mens en sociale verschijnselen
- Wisselwerking tussen het sociale en het ruimtelijke
(verband/relatie/samenhang tussen groepsvorming en het fysisch milieu)
1) Het wetenschappelijke
- Grafia + logos
- =Schrijven + de leer
- Beschrijven en verklaren van de werkelijkheid
- Idiografische vs nomothetische geografie
- Idiografische geografie = zoekt naar het unieke, studie van regionale eigenheden
- Nomothetische geografie=
- Proces begrijpen dat overal van toepassing is -> theorie opstellen (op
zoek naar wetmatigheden)
- Focus van dit vak
- Geografie vs geologie
- Geografie= studie van aardoppervlak en alles erboven
- Geologie= studie van aardlagen
- Inductie vs deductie
3
, Sociale Geografie ’23-’24
- Inductie= vertrekken vanuit waarneming en zo theorie vormen -> bv
evolutietheorie Darwin
- Deductie= vertrekken vanuit hypothese en deze testen
- Geografen proberen ook theorieen te formuleren die processen op verschillende plaatsen
helpen verklaren
- We hebben concepten en theorieën nodig om processen te begrijpen
2) Het sociale
Productiewijzen
- Productiewijzen
- =het geheel van methoden en technieken om een specifiek product voort te
brengen
- Kapitalistische productiewijze
- =het arbeidsproces
- Productiekrachten
- =met steeds minder arbeid meer bestaansmiddelen uit de natuur trekken
- Productieverhoudingen
- =relaties die bij deze activiteiten tussen mensen ontstaan
- Sociale transformatie
- =alle productiewijzen veranderen
- Bovenbouw
- =alle productiewijzen bezitten een bovenbouw (=politiek-juridische instellingen
en regels)
- 3 vormen productiewijzen:
1- Primitief communisme 2- Schatting (feodaliteit) 3- Kapitalisme
Productiekrachten zijn te Maatschappelijk surplus Maatschappelijk surplus
weinig ontwikkeld -> geen
maatschappelijk surplus
Geen klassen Boeren en heersende klasse Werkgevers en werknemers
Productiemiddelen zijn Toe-eigening van Directe producenten zijn
collectief bezit maatschappelijk surplus berust gescheiden van
op machtsverhoudingen productiemiddelen
Grond= basis voor politieke Grond= een koopwaar
macht (macht heer berekenen
obv hoeveelheid en
vruchtbaarheid grond)
Economische integratiesferen/integratiewijze
= 3 sociale relatietypes die toegang geven tot die diensten
of goederen => in onze huidige samenlevingsvorm is door het gevolg van arbeidsindeling de
toegang tot bestaansmiddelen per definitie problematisch. Toegang tot bestaansmiddelen
verloopt via integratie van huishoudens in het economisch systeem.
è Er zijn verschillende manieren om toegang te
krijgen tot goederen en diensten, economische
integratiewijzen gaan deze conceptualiseren
Sociale consumptienorm varieert in tijd (vandaag is het hebben van een bad of douche normaal,
50 jaar geleden werd die gezien als een luxe niet als een basiscomfort)
4
