Samenvatting Inleiding in de criminologie
Inhoudsopgave
Inleiding: wat is criminaliteit en wat is criminologie? ...................................................................................... 4
Wat is criminologie ............................................................................................................................................. 4
Wat doen criminologen? ..................................................................................................................................... 5
Wat is criminaliteit? ............................................................................................................................................ 5
Beperkingen van strafrechtelijke defini6es van criminaliteit.......................................................................... 6
Andere problemen met strafrechtelijke defini6es.......................................................................................... 6
Construc6visme: van problema6sering van legalisme tot nihilisme .............................................................. 7
Zonder strafrecht geen criminaliteit? ............................................................................................................. 7
Alterna6eve defini6es van criminaliteit.......................................................................................................... 8
Het begrip “criminaliteit” afschaffen? ............................................................................................................ 8
Criminaliteit en criminologie hebben te maken met morele waarden en normen ........................................ 8
Wat is criminologie? ........................................................................................................................................... 9
Klassieke indeling van wetenschapsdomeinen ............................................................................................... 9
Inleiding tot de wetenschapsfilosofie ........................................................................................................... 10
Twee ‘basis’ onderzoeksparadigmata ........................................................................................................... 14
Oefeningen ................................................................................................................................................... 15
Criminologie als zelfstandige discipline? ...................................................................................................... 16
Conclusie ...................................................................................................................................................... 16
Voorbeeld examenvraag ............................................................................................................................... 17
Deel 1: Criminaliteitsvormen en mediarepresenta:e ervan ........................................................................... 18
Historische achtergrond .................................................................................................................................... 18
Officiële criminaliteitscijfers .............................................................................................................................. 19
Officiële criminaliteitscijfers in België ........................................................................................................... 19
Onderzoek bij daders: zelfrapportagestudies.................................................................................................... 22
Zelfrapportages (self-reports) ....................................................................................................................... 22
Bevindingen .................................................................................................................................................. 23
Toegevoegde waarde (sterktes) .................................................................................................................... 23
Beperkingen.................................................................................................................................................. 24
Onderzoek naar slachtofferschap: slachtofferenquêtes .................................................................................... 25
De Belgische Veiligheidsmonitor (VM) ......................................................................................................... 26
Interna6onal Crime and Vic6miza6on Survey (ICVS) .................................................................................... 28
Toegevoegde waarde slachtofferenquêtes ................................................................................................... 30
Beperkingen slachtofferenquêtes ................................................................................................................. 30
Resulataten: Onderzoek naar onveiligheidsgevoelens ................................................................................. 31
Conclusie ...................................................................................................................................................... 33
Voorbeeld examenvraag ............................................................................................................................... 34
1
, Veelvoorkomende criminaliteit ......................................................................................................................... 34
Kernbegrippen en defini6es ......................................................................................................................... 34
Belgische cijfers en trends ............................................................................................................................ 37
Interna6onale en historische trends ............................................................................................................ 43
Conclusie ...................................................................................................................................................... 47
Voorbeeld examenvraag ............................................................................................................................... 47
Georganiseerde misdaad en OrganisaLecriminaliteit ...................................................................................... 48
Inleiding ........................................................................................................................................................ 48
Georganiseerde misdaad .............................................................................................................................. 48
Organisa6ecriminaliteit ................................................................................................................................ 55
Conclusie ...................................................................................................................................................... 57
Voorbeeld examenvraag ............................................................................................................................... 57
Media & Criminaliteit ........................................................................................................................................ 58
Inleiding ........................................................................................................................................................ 58
Media-onderzoek ......................................................................................................................................... 59
Representa6e van criminaliteit in de media: trends en vertekeningen ........................................................ 61
Oorzaken van representa6e van criminaliteit in de media ........................................................................... 63
Gevolgen van criminaliteit in de media ........................................................................................................ 67
Conclusie ...................................................................................................................................................... 70
Voorbeeld examenvraag ............................................................................................................................... 71
Deel 2: criminologisch onderzoek.................................................................................................................. 72
Problemen bij criminologisch onderzoek .......................................................................................................... 72
Verborgen popula6es ................................................................................................................................... 72
Dark number................................................................................................................................................. 72
Scheve verdeling van criminaliteit ................................................................................................................ 73
Ethische belemmeringen .............................................................................................................................. 73
Afankelijkheid van overheid ....................................................................................................................... 73
Twee types van criminologisch onderzoek ........................................................................................................ 74
Kwan6ta6ef onderzoek................................................................................................................................. 74
Kwalita6ef onderzoeksjargon ....................................................................................................................... 78
Conclusie ...................................................................................................................................................... 82
Voorbeelden examenvragen ......................................................................................................................... 82
KwalitaLef onderzoek en vergelijking kwanLtaLef en kwalitaLef onderzoek................................................... 83
Kri6ek op kwan6ta6ef onderzoek ................................................................................................................ 83
Voorbeeld van kwalita6ef onderzoek ........................................................................................................... 84
Kwalita6ef onderzoek: types en methoden .................................................................................................. 84
Vergelijking kwalita6ef en kwan6ta6ef onderzoek....................................................................................... 89
Conclusie en enkele prak6sche mededelingen............................................................................................. 91
Voorbeeld examenvraag ............................................................................................................................... 91
Deel 3: criminologische theorieën ................................................................................................................. 92
Ontstaan van de criminologie in Europa: de klassieke school en de eerste posiLvisten ................................... 92
Inleiding ........................................................................................................................................................ 92
Het klassieke paradigma: Beccaria & Bentham ............................................................................................ 92
2
, Het ontstaan van het posi6visme in de criminologie ................................................................................... 96
Ins6tu6onalisering van de criminologie in België en in Europa.................................................................. 106
De ontwikkeling van de criminologie in het VK .......................................................................................... 108
De ontwikkeling van de criminologie in de VS ............................................................................................ 108
Conclusie .................................................................................................................................................... 109
Voorbeeld examenvraag ............................................................................................................................. 109
Het moderne sociologische posiLvisme en de labelingbenadering................................................................. 110
Het moderne sociologische posi6visme ..................................................................................................... 110
Intermezzo: Drie uitdagingen voor het sociologische posi6visme ............................................................. 117
Conclusie .................................................................................................................................................... 121
Voorbeeld examenvraag ............................................................................................................................. 121
De kriLsche en de neoklassieke criminologie .................................................................................................. 122
Kri6sche stromingen ................................................................................................................................... 122
Neoklassieke stroming en theorieën .......................................................................................................... 130
Conclusies ................................................................................................................................................... 136
Voorbeeld examenvraag ............................................................................................................................. 137
Het moderne biologische en psychologische posiLvisme & nieuwe tendensen .............................................. 137
Moderne biologische posi6visme............................................................................................................... 138
Moderne psychologische posi6visme......................................................................................................... 145
Nieuwe tendensen in de criminologie ........................................................................................................ 150
Voorbeeld examenvraag ............................................................................................................................. 153
Besluit Deel III ............................................................................................................................................. 154
Deel 4: controle en preven:e van criminaliteit ............................................................................................ 156
Criminaliteits- en veiligheidsbeleid & de poliLe .............................................................................................. 156
Criminaliteits-en veiligheidsbeleid ............................................................................................................. 156
Poli6e .......................................................................................................................................................... 161
Conclusie .................................................................................................................................................... 168
Voorbeeld examenvraag ............................................................................................................................. 168
Stra\eleid en -prakLjk.................................................................................................................................... 169
Evolu6e in bestraffing ................................................................................................................................. 169
Doelen van bestraffing................................................................................................................................ 171
Huidige Belgische strafprak6jk ................................................................................................................... 173
Van proces-verbaal tot straffen .................................................................................................................. 175
Recente ontwikkelingen in westers criminaliteitsbeleid............................................................................. 179
In hoeverre zijn deze ontwikkelingen ook in het Belgische criminaliteitsbeleid terug te vinden? ............. 181
Conclusie .................................................................................................................................................... 186
Voorbeeld examenvraag ............................................................................................................................. 187
CriminaliteitsprevenLe en herstelrecht ........................................................................................................... 187
Deel I: Criminaliteitspreven6e .................................................................................................................... 187
Deel II: Herstelrecht .................................................................................................................................... 196
Voorbeeld examenvraag ............................................................................................................................. 204
3
, Inleiding: wat is criminaliteit en wat is criminologie?
Geen namen kennen!
Wat is criminologie
Enkele defini6es, maar: “waarom zo vreemd?”
- Een “bastard science” (Sellin)
- Een “rendezvoer subject” (Downes)
- Een “strange beast” (Newburn)
Geen duidelijk materiaal en formeel voorwerp (geen eigen invalshoek, het doet beroep op inzichten en
theoriën van andere sociale wetenschappen), instrinsiek mul6- en introdisciplinair (stap verder dan
mul6disciplinariteit)
Voor Garland (2002), zijn er twee hoofdkenmerken:
- Empirisch gegronde, wetenschappelijke aanpak van het bestuderen van criminaliteit (ook met
norma6eve kwes6es)
- Focus op criminaliteit
… Maar ook twee grote projecten/thema’s/manieren van aanpak
- “Het Lombrosiaanse project”: fundamenteel onderzoek gericht op de oorzaak van criminaliteit.
o Lombroso: de vader van de criminologie als empirische discipline. Ging systema6sche,
empirische studies doen rond de criminele mens. Hij zei dat criminele mensen specifieke
kenmerken had en zo dus onderscheden konden worden van ‘gewone’ mensen.
- “Het gouvernmentele project”: prak6sche aanpak om strafrechtssysteem te ondersteunen.
o Hoe kan men het beste criminele prak6jken aanpakken?
Een beroemde defini:e en een eigen invullen
Criminologie is “the study of the process of law-making, law-breaking and law-enforcing” (Sutherland, 1937),
MAAR…
- Te breed
- Te smal
Mijn defini6e: de studie van gedragingen en ac6viteiten die gecriminaliseerd zijn of als schadelijk/deviant
worden ervaren (incl. hun actoren en oorzaken), de (de-) criminalisering, controle en preven6e ervan en de
andere maatschappelijke reac6es erop.
- Einddoel: schadebeperking in brede zin, niet enkel voor de personen die rechtstreeks schade
ondervinden van de misdaad (voor slachtoffers, daders en maatschappij). We moeten meer schade
voorkomen, dan veroorzaken
Drie hoofdthema’s
1. Onderzoek naar criminaliteit/daders, onveiligheid, hun oorzaken en gevolgen
Vb: laub & Sampsons boek (2003), Shared Beginnings, Divergent Lives: Delinquent Boys to Age 70
2. Onderzoek naar processen van (de-) criminalisering
Vb: Becker’s boek (1963) Outsiders: Studies in the sociology of deviance
4
Inhoudsopgave
Inleiding: wat is criminaliteit en wat is criminologie? ...................................................................................... 4
Wat is criminologie ............................................................................................................................................. 4
Wat doen criminologen? ..................................................................................................................................... 5
Wat is criminaliteit? ............................................................................................................................................ 5
Beperkingen van strafrechtelijke defini6es van criminaliteit.......................................................................... 6
Andere problemen met strafrechtelijke defini6es.......................................................................................... 6
Construc6visme: van problema6sering van legalisme tot nihilisme .............................................................. 7
Zonder strafrecht geen criminaliteit? ............................................................................................................. 7
Alterna6eve defini6es van criminaliteit.......................................................................................................... 8
Het begrip “criminaliteit” afschaffen? ............................................................................................................ 8
Criminaliteit en criminologie hebben te maken met morele waarden en normen ........................................ 8
Wat is criminologie? ........................................................................................................................................... 9
Klassieke indeling van wetenschapsdomeinen ............................................................................................... 9
Inleiding tot de wetenschapsfilosofie ........................................................................................................... 10
Twee ‘basis’ onderzoeksparadigmata ........................................................................................................... 14
Oefeningen ................................................................................................................................................... 15
Criminologie als zelfstandige discipline? ...................................................................................................... 16
Conclusie ...................................................................................................................................................... 16
Voorbeeld examenvraag ............................................................................................................................... 17
Deel 1: Criminaliteitsvormen en mediarepresenta:e ervan ........................................................................... 18
Historische achtergrond .................................................................................................................................... 18
Officiële criminaliteitscijfers .............................................................................................................................. 19
Officiële criminaliteitscijfers in België ........................................................................................................... 19
Onderzoek bij daders: zelfrapportagestudies.................................................................................................... 22
Zelfrapportages (self-reports) ....................................................................................................................... 22
Bevindingen .................................................................................................................................................. 23
Toegevoegde waarde (sterktes) .................................................................................................................... 23
Beperkingen.................................................................................................................................................. 24
Onderzoek naar slachtofferschap: slachtofferenquêtes .................................................................................... 25
De Belgische Veiligheidsmonitor (VM) ......................................................................................................... 26
Interna6onal Crime and Vic6miza6on Survey (ICVS) .................................................................................... 28
Toegevoegde waarde slachtofferenquêtes ................................................................................................... 30
Beperkingen slachtofferenquêtes ................................................................................................................. 30
Resulataten: Onderzoek naar onveiligheidsgevoelens ................................................................................. 31
Conclusie ...................................................................................................................................................... 33
Voorbeeld examenvraag ............................................................................................................................... 34
1
, Veelvoorkomende criminaliteit ......................................................................................................................... 34
Kernbegrippen en defini6es ......................................................................................................................... 34
Belgische cijfers en trends ............................................................................................................................ 37
Interna6onale en historische trends ............................................................................................................ 43
Conclusie ...................................................................................................................................................... 47
Voorbeeld examenvraag ............................................................................................................................... 47
Georganiseerde misdaad en OrganisaLecriminaliteit ...................................................................................... 48
Inleiding ........................................................................................................................................................ 48
Georganiseerde misdaad .............................................................................................................................. 48
Organisa6ecriminaliteit ................................................................................................................................ 55
Conclusie ...................................................................................................................................................... 57
Voorbeeld examenvraag ............................................................................................................................... 57
Media & Criminaliteit ........................................................................................................................................ 58
Inleiding ........................................................................................................................................................ 58
Media-onderzoek ......................................................................................................................................... 59
Representa6e van criminaliteit in de media: trends en vertekeningen ........................................................ 61
Oorzaken van representa6e van criminaliteit in de media ........................................................................... 63
Gevolgen van criminaliteit in de media ........................................................................................................ 67
Conclusie ...................................................................................................................................................... 70
Voorbeeld examenvraag ............................................................................................................................... 71
Deel 2: criminologisch onderzoek.................................................................................................................. 72
Problemen bij criminologisch onderzoek .......................................................................................................... 72
Verborgen popula6es ................................................................................................................................... 72
Dark number................................................................................................................................................. 72
Scheve verdeling van criminaliteit ................................................................................................................ 73
Ethische belemmeringen .............................................................................................................................. 73
Afankelijkheid van overheid ....................................................................................................................... 73
Twee types van criminologisch onderzoek ........................................................................................................ 74
Kwan6ta6ef onderzoek................................................................................................................................. 74
Kwalita6ef onderzoeksjargon ....................................................................................................................... 78
Conclusie ...................................................................................................................................................... 82
Voorbeelden examenvragen ......................................................................................................................... 82
KwalitaLef onderzoek en vergelijking kwanLtaLef en kwalitaLef onderzoek................................................... 83
Kri6ek op kwan6ta6ef onderzoek ................................................................................................................ 83
Voorbeeld van kwalita6ef onderzoek ........................................................................................................... 84
Kwalita6ef onderzoek: types en methoden .................................................................................................. 84
Vergelijking kwalita6ef en kwan6ta6ef onderzoek....................................................................................... 89
Conclusie en enkele prak6sche mededelingen............................................................................................. 91
Voorbeeld examenvraag ............................................................................................................................... 91
Deel 3: criminologische theorieën ................................................................................................................. 92
Ontstaan van de criminologie in Europa: de klassieke school en de eerste posiLvisten ................................... 92
Inleiding ........................................................................................................................................................ 92
Het klassieke paradigma: Beccaria & Bentham ............................................................................................ 92
2
, Het ontstaan van het posi6visme in de criminologie ................................................................................... 96
Ins6tu6onalisering van de criminologie in België en in Europa.................................................................. 106
De ontwikkeling van de criminologie in het VK .......................................................................................... 108
De ontwikkeling van de criminologie in de VS ............................................................................................ 108
Conclusie .................................................................................................................................................... 109
Voorbeeld examenvraag ............................................................................................................................. 109
Het moderne sociologische posiLvisme en de labelingbenadering................................................................. 110
Het moderne sociologische posi6visme ..................................................................................................... 110
Intermezzo: Drie uitdagingen voor het sociologische posi6visme ............................................................. 117
Conclusie .................................................................................................................................................... 121
Voorbeeld examenvraag ............................................................................................................................. 121
De kriLsche en de neoklassieke criminologie .................................................................................................. 122
Kri6sche stromingen ................................................................................................................................... 122
Neoklassieke stroming en theorieën .......................................................................................................... 130
Conclusies ................................................................................................................................................... 136
Voorbeeld examenvraag ............................................................................................................................. 137
Het moderne biologische en psychologische posiLvisme & nieuwe tendensen .............................................. 137
Moderne biologische posi6visme............................................................................................................... 138
Moderne psychologische posi6visme......................................................................................................... 145
Nieuwe tendensen in de criminologie ........................................................................................................ 150
Voorbeeld examenvraag ............................................................................................................................. 153
Besluit Deel III ............................................................................................................................................. 154
Deel 4: controle en preven:e van criminaliteit ............................................................................................ 156
Criminaliteits- en veiligheidsbeleid & de poliLe .............................................................................................. 156
Criminaliteits-en veiligheidsbeleid ............................................................................................................. 156
Poli6e .......................................................................................................................................................... 161
Conclusie .................................................................................................................................................... 168
Voorbeeld examenvraag ............................................................................................................................. 168
Stra\eleid en -prakLjk.................................................................................................................................... 169
Evolu6e in bestraffing ................................................................................................................................. 169
Doelen van bestraffing................................................................................................................................ 171
Huidige Belgische strafprak6jk ................................................................................................................... 173
Van proces-verbaal tot straffen .................................................................................................................. 175
Recente ontwikkelingen in westers criminaliteitsbeleid............................................................................. 179
In hoeverre zijn deze ontwikkelingen ook in het Belgische criminaliteitsbeleid terug te vinden? ............. 181
Conclusie .................................................................................................................................................... 186
Voorbeeld examenvraag ............................................................................................................................. 187
CriminaliteitsprevenLe en herstelrecht ........................................................................................................... 187
Deel I: Criminaliteitspreven6e .................................................................................................................... 187
Deel II: Herstelrecht .................................................................................................................................... 196
Voorbeeld examenvraag ............................................................................................................................. 204
3
, Inleiding: wat is criminaliteit en wat is criminologie?
Geen namen kennen!
Wat is criminologie
Enkele defini6es, maar: “waarom zo vreemd?”
- Een “bastard science” (Sellin)
- Een “rendezvoer subject” (Downes)
- Een “strange beast” (Newburn)
Geen duidelijk materiaal en formeel voorwerp (geen eigen invalshoek, het doet beroep op inzichten en
theoriën van andere sociale wetenschappen), instrinsiek mul6- en introdisciplinair (stap verder dan
mul6disciplinariteit)
Voor Garland (2002), zijn er twee hoofdkenmerken:
- Empirisch gegronde, wetenschappelijke aanpak van het bestuderen van criminaliteit (ook met
norma6eve kwes6es)
- Focus op criminaliteit
… Maar ook twee grote projecten/thema’s/manieren van aanpak
- “Het Lombrosiaanse project”: fundamenteel onderzoek gericht op de oorzaak van criminaliteit.
o Lombroso: de vader van de criminologie als empirische discipline. Ging systema6sche,
empirische studies doen rond de criminele mens. Hij zei dat criminele mensen specifieke
kenmerken had en zo dus onderscheden konden worden van ‘gewone’ mensen.
- “Het gouvernmentele project”: prak6sche aanpak om strafrechtssysteem te ondersteunen.
o Hoe kan men het beste criminele prak6jken aanpakken?
Een beroemde defini:e en een eigen invullen
Criminologie is “the study of the process of law-making, law-breaking and law-enforcing” (Sutherland, 1937),
MAAR…
- Te breed
- Te smal
Mijn defini6e: de studie van gedragingen en ac6viteiten die gecriminaliseerd zijn of als schadelijk/deviant
worden ervaren (incl. hun actoren en oorzaken), de (de-) criminalisering, controle en preven6e ervan en de
andere maatschappelijke reac6es erop.
- Einddoel: schadebeperking in brede zin, niet enkel voor de personen die rechtstreeks schade
ondervinden van de misdaad (voor slachtoffers, daders en maatschappij). We moeten meer schade
voorkomen, dan veroorzaken
Drie hoofdthema’s
1. Onderzoek naar criminaliteit/daders, onveiligheid, hun oorzaken en gevolgen
Vb: laub & Sampsons boek (2003), Shared Beginnings, Divergent Lives: Delinquent Boys to Age 70
2. Onderzoek naar processen van (de-) criminalisering
Vb: Becker’s boek (1963) Outsiders: Studies in the sociology of deviance
4
