Samenvatting Week 5 Leerdoelen Recht en Menselijk Gedrag

RECHT EN MENSELIJK GEDRAG – LEERDOELEN – 2017/2018 – WEEK 5

STRAFFEN ONDER DE LOEP
LAMME, CONTROLE, VRIJE WIL EN ANDERE KLETSKOEK
Na de tekst van Lamme gelezen te hebben

 Bent u in staat om de implicaties van het onderzoek van Libet voor het bestaan van de vrije wil te
verwoorden;
Mensen weten niet waar hun keuzes vandaan komen. Zelfs bij situaties waarin de keuze geheel 'vrij' is blijkt dat
de hersens de keuze al een paar seconden eerder hebben gemaakt voor de proefpersoon dat doet. De
experimenten van Libet suggereren dat 'vrije wil' niet voorafgaat aan de daad maar erop volgt. Je brein besluit
iets te doen en jij verzint daar achteraf een reden bij. Dit heeft Libet onderzocht aan de hand van
experimenten. In een experiment werden proefpersonen gevraagd op het knopje te drukken zodra zij de drang
voelden opkomen dit te doen. Nu bleek uit hersenmetingen dat de hersenen al 1 à 2 seconden eerder de keuze
hadden gemaakt om op het knopje te drukken voordat de proefpersoon dit deed.

 Weet u aan te geven hoe Lamme denkt over verantwoordelijkheid en strafwaardigheid in het
strafrecht.
Iemand is wat hij doet, ongeacht wat hij daar later, of van tevoren, over zegt of denkt. Iemands karakter is de
optelsom van alle stimulus-responskoppelingen die in zijn hersenen zijn vastgelegd, hetzij genetisch, hetzij
door ingesleten ervaringen. Iemands persoonlijkheid zit volledig verspreid door het brein, niet alleen in een of
andere controlemodule. En dat hele brein moet worden aangepakt als het iets fout doet, incl. de persoon die
eromheen zit. Wel vindt Lamme dat noties als intentie en controle beter geschrapt kunnen worden uit het
mensbeeld, en daarmee ook uit het strafrecht. Het traditionele mensbeeld is gebaseerd op wetenschappelijke
inzichten die de laatste vijftig jaar zijn achterhaald. Wie de moderne inzichten van psychologie en
neurowetenschap gebruikt, moet concluderen dat het onderscheid dat in de westerse rechtspraak wordt
gemaakt tussen gedragingen die onder controle van de vrije wil zijn uitgevoerd, en handelingen die 'impulsief'
worden gepleegd, niet veel hout snijdt. Bij het begrip ontoerekeningsvatbaar gaat het erom of de verdachte op
het moment van het misdrijf zodanig werd beperkt in zijn keuzevrijheid dat hij niet verantwoordelijk kan
worden gehouden voor het delict. Denk hierbij aan het incident van Parks (schoonouders vermoord tijdens
slaapwandelen). Dit geldt echter voor ons allemaal, dus is het geen geldig argument. Belangrijker is dat de
overgebleven stimulus-responskoppelingen bij Parks toch correctie behoeven. Het is nogal vreemd dat er
doorgaans een lichtere strafmaat wordt gehanteerd voor 'impulsieve' handelingen dan voor doordachte. Juist
de dingen die je doet in een eerste opwelling, zijn stimulus-responskoppelingen die het diepst zijn veranderd in
je brein (denk aan moord - doodslag). Die winnen het makkelijkst de winner-takes-it-all-competitie tussen
verschillende alternatieve reacties. Om zulke ingesleten paden weer uit je brein te poetsen kost 'training'. In de
rechtspraak bestaat die training doorgaans uit gevangenisstraf. Lamme: langer straffen voor impulsieve daden.
Tbs is duur en het effect ervan gering. Met praten en andere psychotherapie wis je de sporen echt niet uit
(denk aan extreem gewelddadige moordenaars). Daarvoor is keiharde gedragstherapie, farmaceutische
interventie of wellicht psychochirurgie nodig.
Wat dan wel te doen? Lamme denkt dat moderne brain imaging-technieken de verkeerde stimulus-
responskoppelingen van bijv. zedendelinquenten goed in beeld zouden kunnen brengen. Op basis daarvan
zouden er betere voorspellingen kunnen worden gemaakt over toekomstig gedrag.

SCHWITTERS, STRAFFEN IN PERSPECTIEF
Na Schwitters’ tekst ‘Straffen in perspectief’ gelezen te hebben

 Heeft u inzicht in wat wel ‘het informatie-effect’ wordt genoemd;
Uit veel opinieonderzoek blijkt dat de bevolking vindt dat rechters niet streng genoeg straffen. In dit verband
wordt wel gesproken over een punitiviteitskloof. Zou deze kloof nog steeds bestaan als mensen goed
geïnformeerd zouden worden over de feiten en achtergronden van afzonderlijke zaken?
Hiermee hangt het informatie-effect samen: in een onderzoek werd aan een groep willekeurig gekozen
mensen een nauwkeurig verslag van twee geconstrueerde zaken (mishandeling en woninginbraak) voorgelegd.
Betreffend verslag gaf informatie die vergelijkbaar is met de informatie waar rechters doorgaans over
beschikken als zij in een zaak moeten oordelen. Vervolgens werd deze groep gevraagd zich uit te laten over de
strafmaat. De door hen geuite opvattingen over de strafmaat werden vergeleken met die van een