Hfst 1: bouwstenen van de materie
Begrip materie
= alles wat massa hee- en ruimte inneemt.
à opgebouwd uit slechts beperkt # bouwstenen = atomen.
Corpuscule = verzameling van minstens 2 atomen waartussen chemische binding zit.
= kleinste eenheid vd stof waarin alle representa@eve atoomsoorten van die stof
voorkomen.
à Vervangen door molecule = in covalente bindingen, in ionen = roostereenheden
Quarks = kleinst mogelijke onderdeel.
- P+ à 1 downquark en 2 up quarks à lading van +1
- N0 à 2 downquark en 2 quarks à lading van 0
Indeling vd materie
à Volgens samenstelling
Colloïdale oplossing = ‘schijnbare’ oplossing à
heterogeen, maar alleen zichtbaar onder microscoop
Colloïden = deeltjes verdeeld in dispersiemiddel en
onoplosbaar in dispersiemiddel.
Bv. Kleurstofoplossingen, melk, …
‘ware’ oplossing = homogeen à oplossing van moleculen
en/of ionen è helder, gekleurd of kleurloos à nooit
troebel.
Begrip atoom
à Kleinste deeltje dat langs chemische weg kan worden afgezonderd
Samenstelling vh atoom
Kern en elektronen. Kern is nog eens opgebouwd uit nucleonen. Men kan deze kenmerken
door een massa en een lading.
De elementaire elektrische lading = 1,6021892 *10-19
Coulomb = elektronladingseenheid (e.l.e.)
Eenheid van massa: geünificeerde massa-eenheid =
twaalfde deel vd massa ve C-atoom met 12 nucleonen à 1u
= 1,6605655*10-27
Atoomnummer en massagetal
Atoomnummer = het # protonen in de kern à bepaalt de atoomsoort of element. Atoom is
slechts volledig bepaald als # p+ en n0 gekend zijn à nuclide.
Massagetal = som van p+ en n0
Nota@e: "!𝑋 A = massagetal Z = atoomnummer X = symbool vh element.
# neutronen = A-Z à massagetal – atoomnummer.
-1-
,Isotopen
à zelfde # p+ maar een verschillend # n0. Het zijn atomen van hetzelfde element die slechts
van elkaar verschillen oor het aantal neutronen. Ze vertonen nagenoeg geen verschil in
chemische eigenschappen, de fysische kunnen soms in belangrijke mate verschillen.
Relatieve atoommassa en absolute atoommassa
Relatieve atoommassa Ar ve nuclide X
= onbenoemd getal dat uitdrukt hoeveel maal de absolute massa ve nuclide groter is dan de
eenheid à 1/12 vd massa ve 12C nuclide è wordt bepaald door massaspectronomie.
Absolute atoommassa ma ve element Y
= de gewogen gemiddelde waarde van absolute massa’s van de verschillende isotopen van
een stof die voorkomen in de natuur.
Relatieve atoommassa Ar ve element Y
= onbenoemd getal à drukt uit hoeveel maal de absolute massa ve element groter is dan de
eenheid è de waarden die men in het PSE vindt.
Elementen: symbolen en periodieke classificatie
Horizontale rijen = periodes à 1 tem 7
Periodenummer = # schillen
Ver@cale kolommen = groepen à romeinse cijfers en A of B of nummering van 1 tem 18
Hoofdgroep elementen = A à groepsnummer = # valen@e-elektronen = 8 kolommen
IA-VIIA: metalen en niet-metalen
IA = alkalimetalen à makkelijke afgave van e- en vorming eenwaardig
x. posi@ef ion è hoog reac@ef en komen in de natuur steeds x. x.
x. gebonden voor.
IIA = aardalkalimetalen à afgave 2 e- en vorming tweewaardig posi@ef
f. ionè afgave gebeurt minder makkelijk dus minder reac@ef.
VIIA = halogenen = komen diatomair voor à F2, Cl2, … zeer reac@ef fd.
F. met vorming ve eenwaardig nega@ef ion.
O = edelgassen à hebben 8 valen@e e- è stabiel, nauwelijks neiging j.
h. om te binden à edelgassen
Nevengroep = B = 10 kolommen = transi@emetalen
Er kunnen drie grote klassen worden onderscheiden op basis van hun fysische en chemische
eigenschappen:
1) Metalen à goede geleiders van warmte en elektriciteit, hebben glanzend
voorkomen.
Links en centraal in PSE
à als ionen komen ze voor onder vorm van kationen à e- afstaan = +
2) Niet-metalen à slechte geleiders van warmte en elektriciteit
Rechts bovenaan in PSE à als ionen komen ze voor onder vorm van anionen à e- opnemen = -
3) Metalloïden of semi-metalen à halfgeleiders, ze zijn verwant aan metalen én aan
niet-metalen
-2-
,Elementen en hun symbolen
Groep isotopen vormt een element. Binnen een element komen ze steeds met een bepaalde
abundan@e voor = constante verhouding.
Bindingen: molecuul-ion-metaal
Edelgassen = monoatomische gassen, alle andere atomen komen in bepaalde verhouding en
gebonden voor. Komen ze aan elkaar door het delen ve gemeenschappelijk elektronenpaar
à covalente binding die een molecule vormt.
Molecule = combo van atomen die zich gedragen als 1 geheel, de verhouding vd
samenstellende atomen is vast.
Brutoformule = AqBp à gee- geen info over welke atomen met elkaar zijn verbonden.
Empirische formule = meest eenvoudigste verhouding vd samenstellende atomen.
Zijn de krachten die atomen samenhouden = elektrosta@sch à binding is ionair en
verbinding zijn zouten. De atomen gaan zich op een regelma@ge wijze rangschikken en
vormen een ionrooster.
Ionen = posi@ef of nega@ef geladen atomen, of gebonden atoomgroepen.
Bij metalen komt een interatomaire ac@e tot stand die tot stabiliteit leidt à metaalbinding.
Ze vormen een metaalrooster à 3D-netwerk van metaalka@onen waartussen valen@e-e- vrij
kunnen bewegen.
è verklaart elektrische en thermische geleidbaarheid op een kwalita@eve manier à het
mobiel karakter vd elektronen in het rooster.
Relatieve molecuulmassa (=RMM) en absolute molecuulmassa
RMM = verhouding vd absolute waarde vd gewogen gemiddelde massa vd molecule en de
massa-eenheid è de som nemen vd rela@eve atoommassa vd samenstellende atomen.
De begrippen: zuivere stof en mengsel
Zuivere stof = verzameling deeltjes met welbepaalde fysische en chemische eigenschappen
Fysische eigenschappen = aggrega@etoestand, geleidbaarheid, hardheid, dichtheid,…
Chemische eigenschappen = reac@viteit ve stof.
Meeste vl en gassen van zuivere stoffen zijn samengesteld uit moleculen. Vaste stoffen zijn
meestal ionische verbindingen.
Men kan zuivere stoffen indelen in:
Enkelvoudige en Samengestelde stoffen
à bestaan uit 1 atoomsoort à bestaan uit minstens 2 atoomsoorten
= homonucleair = heteronucleair
Zuivere stoffen kunnen bestaan uit meerdere vormen à grafiet en diamant = allotrope
vormen.
Individuele zuivere stoffen die deel uitmaken ve mengsel = componenten
Onderscheid tussen homogene en heterogene mengsels:
-3-
, Homogeen mengsel à in elk punt dezelfde samenstelling
à bestaan uit 1 fase
à oplossing = speciale vorm ve homogeen mengsel è opgeloste stof en
oplosmiddel zijn duidelijk te onderscheiden. Opgeloste stof is het
minst aanwezig en oplosmiddel = component dat in overmaat
aanwezig is.
Heterogeen mengsel à niet in elk punt dezelfde samenstelling
Samenstellende atomen ve verbinding kunnen niet worden teruggewonnen zonder
chemische transforma@e, bij een mengsel is dit wel het geval à samenstelling qua zuivere
stoffen is er variabel, bij een verbinding is de samenstelling in atomen constant.
Fysische en chemische verschijnselen
Fysische eigenschappen = smeltpunt, kookpunt, elektrische geleidbaarheid, massadichtheid
Chemische eigenschappen = brandbaarheid, reac@evermogen met andere stoffen,…
Fysische verschijnselen: enkel fysische eigenschappen veranderen à er is geen verandering
vd moleculaire samenstelling è kan ongedaan gemaakt worden zonder dat stof veranderd.
Chemische verschijnselen: samenstelling vd materie wijzigt è uit reagerende
stoffen/reagen@a ontstaan er nieuwe stoffen/reac@eproducten à er is een
reac@evergelijking en het is niet meer zomaar omkeerbaar.
Anorganische verbindingsklassen: nomenclatuur en eigenschappen
Algemeen
Anorganische verbindingen worden ingedeeld in klassen à hebben een chemische func@e
è atoom(groep) verantwoordelijk voor # eigenschappen vd stof.
Voornaamste chemische func@es:
- De zuurfunctie/basefunctie
- Zoutfunctie
- Oxiden à zuurvormende-, basevormende-, amfoteeroxiden
Oxida@egetal = OG = metaal hee- + valen@e en niet-metaal hee- – valen@e à groope vd
lading die het atoom hee-.
Enkele regels:
- OG ve niet gebonden element = 0
- OG ve mono-atomisch ion = lading vh ion
- Zuurstof = -2 tenzij het een peroxide is = -1
- Waterstof = +1
- De som vd OG’s = 0 in neutrale molecule
- Som vd OG’s = lading vh ion
Enkelvoudige stoffen
à bestaat uit slechts 1 soort atomen è naam vd stof = naam vh element
Naam vd stof = naam element met eventueel voorvoegsel dat # atomen weergee-.
Mono Di Tri Tetra Penta Hexa Hepta Octa Nona Deca Undeca Dodeca
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
-4-
Begrip materie
= alles wat massa hee- en ruimte inneemt.
à opgebouwd uit slechts beperkt # bouwstenen = atomen.
Corpuscule = verzameling van minstens 2 atomen waartussen chemische binding zit.
= kleinste eenheid vd stof waarin alle representa@eve atoomsoorten van die stof
voorkomen.
à Vervangen door molecule = in covalente bindingen, in ionen = roostereenheden
Quarks = kleinst mogelijke onderdeel.
- P+ à 1 downquark en 2 up quarks à lading van +1
- N0 à 2 downquark en 2 quarks à lading van 0
Indeling vd materie
à Volgens samenstelling
Colloïdale oplossing = ‘schijnbare’ oplossing à
heterogeen, maar alleen zichtbaar onder microscoop
Colloïden = deeltjes verdeeld in dispersiemiddel en
onoplosbaar in dispersiemiddel.
Bv. Kleurstofoplossingen, melk, …
‘ware’ oplossing = homogeen à oplossing van moleculen
en/of ionen è helder, gekleurd of kleurloos à nooit
troebel.
Begrip atoom
à Kleinste deeltje dat langs chemische weg kan worden afgezonderd
Samenstelling vh atoom
Kern en elektronen. Kern is nog eens opgebouwd uit nucleonen. Men kan deze kenmerken
door een massa en een lading.
De elementaire elektrische lading = 1,6021892 *10-19
Coulomb = elektronladingseenheid (e.l.e.)
Eenheid van massa: geünificeerde massa-eenheid =
twaalfde deel vd massa ve C-atoom met 12 nucleonen à 1u
= 1,6605655*10-27
Atoomnummer en massagetal
Atoomnummer = het # protonen in de kern à bepaalt de atoomsoort of element. Atoom is
slechts volledig bepaald als # p+ en n0 gekend zijn à nuclide.
Massagetal = som van p+ en n0
Nota@e: "!𝑋 A = massagetal Z = atoomnummer X = symbool vh element.
# neutronen = A-Z à massagetal – atoomnummer.
-1-
,Isotopen
à zelfde # p+ maar een verschillend # n0. Het zijn atomen van hetzelfde element die slechts
van elkaar verschillen oor het aantal neutronen. Ze vertonen nagenoeg geen verschil in
chemische eigenschappen, de fysische kunnen soms in belangrijke mate verschillen.
Relatieve atoommassa en absolute atoommassa
Relatieve atoommassa Ar ve nuclide X
= onbenoemd getal dat uitdrukt hoeveel maal de absolute massa ve nuclide groter is dan de
eenheid à 1/12 vd massa ve 12C nuclide è wordt bepaald door massaspectronomie.
Absolute atoommassa ma ve element Y
= de gewogen gemiddelde waarde van absolute massa’s van de verschillende isotopen van
een stof die voorkomen in de natuur.
Relatieve atoommassa Ar ve element Y
= onbenoemd getal à drukt uit hoeveel maal de absolute massa ve element groter is dan de
eenheid è de waarden die men in het PSE vindt.
Elementen: symbolen en periodieke classificatie
Horizontale rijen = periodes à 1 tem 7
Periodenummer = # schillen
Ver@cale kolommen = groepen à romeinse cijfers en A of B of nummering van 1 tem 18
Hoofdgroep elementen = A à groepsnummer = # valen@e-elektronen = 8 kolommen
IA-VIIA: metalen en niet-metalen
IA = alkalimetalen à makkelijke afgave van e- en vorming eenwaardig
x. posi@ef ion è hoog reac@ef en komen in de natuur steeds x. x.
x. gebonden voor.
IIA = aardalkalimetalen à afgave 2 e- en vorming tweewaardig posi@ef
f. ionè afgave gebeurt minder makkelijk dus minder reac@ef.
VIIA = halogenen = komen diatomair voor à F2, Cl2, … zeer reac@ef fd.
F. met vorming ve eenwaardig nega@ef ion.
O = edelgassen à hebben 8 valen@e e- è stabiel, nauwelijks neiging j.
h. om te binden à edelgassen
Nevengroep = B = 10 kolommen = transi@emetalen
Er kunnen drie grote klassen worden onderscheiden op basis van hun fysische en chemische
eigenschappen:
1) Metalen à goede geleiders van warmte en elektriciteit, hebben glanzend
voorkomen.
Links en centraal in PSE
à als ionen komen ze voor onder vorm van kationen à e- afstaan = +
2) Niet-metalen à slechte geleiders van warmte en elektriciteit
Rechts bovenaan in PSE à als ionen komen ze voor onder vorm van anionen à e- opnemen = -
3) Metalloïden of semi-metalen à halfgeleiders, ze zijn verwant aan metalen én aan
niet-metalen
-2-
,Elementen en hun symbolen
Groep isotopen vormt een element. Binnen een element komen ze steeds met een bepaalde
abundan@e voor = constante verhouding.
Bindingen: molecuul-ion-metaal
Edelgassen = monoatomische gassen, alle andere atomen komen in bepaalde verhouding en
gebonden voor. Komen ze aan elkaar door het delen ve gemeenschappelijk elektronenpaar
à covalente binding die een molecule vormt.
Molecule = combo van atomen die zich gedragen als 1 geheel, de verhouding vd
samenstellende atomen is vast.
Brutoformule = AqBp à gee- geen info over welke atomen met elkaar zijn verbonden.
Empirische formule = meest eenvoudigste verhouding vd samenstellende atomen.
Zijn de krachten die atomen samenhouden = elektrosta@sch à binding is ionair en
verbinding zijn zouten. De atomen gaan zich op een regelma@ge wijze rangschikken en
vormen een ionrooster.
Ionen = posi@ef of nega@ef geladen atomen, of gebonden atoomgroepen.
Bij metalen komt een interatomaire ac@e tot stand die tot stabiliteit leidt à metaalbinding.
Ze vormen een metaalrooster à 3D-netwerk van metaalka@onen waartussen valen@e-e- vrij
kunnen bewegen.
è verklaart elektrische en thermische geleidbaarheid op een kwalita@eve manier à het
mobiel karakter vd elektronen in het rooster.
Relatieve molecuulmassa (=RMM) en absolute molecuulmassa
RMM = verhouding vd absolute waarde vd gewogen gemiddelde massa vd molecule en de
massa-eenheid è de som nemen vd rela@eve atoommassa vd samenstellende atomen.
De begrippen: zuivere stof en mengsel
Zuivere stof = verzameling deeltjes met welbepaalde fysische en chemische eigenschappen
Fysische eigenschappen = aggrega@etoestand, geleidbaarheid, hardheid, dichtheid,…
Chemische eigenschappen = reac@viteit ve stof.
Meeste vl en gassen van zuivere stoffen zijn samengesteld uit moleculen. Vaste stoffen zijn
meestal ionische verbindingen.
Men kan zuivere stoffen indelen in:
Enkelvoudige en Samengestelde stoffen
à bestaan uit 1 atoomsoort à bestaan uit minstens 2 atoomsoorten
= homonucleair = heteronucleair
Zuivere stoffen kunnen bestaan uit meerdere vormen à grafiet en diamant = allotrope
vormen.
Individuele zuivere stoffen die deel uitmaken ve mengsel = componenten
Onderscheid tussen homogene en heterogene mengsels:
-3-
, Homogeen mengsel à in elk punt dezelfde samenstelling
à bestaan uit 1 fase
à oplossing = speciale vorm ve homogeen mengsel è opgeloste stof en
oplosmiddel zijn duidelijk te onderscheiden. Opgeloste stof is het
minst aanwezig en oplosmiddel = component dat in overmaat
aanwezig is.
Heterogeen mengsel à niet in elk punt dezelfde samenstelling
Samenstellende atomen ve verbinding kunnen niet worden teruggewonnen zonder
chemische transforma@e, bij een mengsel is dit wel het geval à samenstelling qua zuivere
stoffen is er variabel, bij een verbinding is de samenstelling in atomen constant.
Fysische en chemische verschijnselen
Fysische eigenschappen = smeltpunt, kookpunt, elektrische geleidbaarheid, massadichtheid
Chemische eigenschappen = brandbaarheid, reac@evermogen met andere stoffen,…
Fysische verschijnselen: enkel fysische eigenschappen veranderen à er is geen verandering
vd moleculaire samenstelling è kan ongedaan gemaakt worden zonder dat stof veranderd.
Chemische verschijnselen: samenstelling vd materie wijzigt è uit reagerende
stoffen/reagen@a ontstaan er nieuwe stoffen/reac@eproducten à er is een
reac@evergelijking en het is niet meer zomaar omkeerbaar.
Anorganische verbindingsklassen: nomenclatuur en eigenschappen
Algemeen
Anorganische verbindingen worden ingedeeld in klassen à hebben een chemische func@e
è atoom(groep) verantwoordelijk voor # eigenschappen vd stof.
Voornaamste chemische func@es:
- De zuurfunctie/basefunctie
- Zoutfunctie
- Oxiden à zuurvormende-, basevormende-, amfoteeroxiden
Oxida@egetal = OG = metaal hee- + valen@e en niet-metaal hee- – valen@e à groope vd
lading die het atoom hee-.
Enkele regels:
- OG ve niet gebonden element = 0
- OG ve mono-atomisch ion = lading vh ion
- Zuurstof = -2 tenzij het een peroxide is = -1
- Waterstof = +1
- De som vd OG’s = 0 in neutrale molecule
- Som vd OG’s = lading vh ion
Enkelvoudige stoffen
à bestaat uit slechts 1 soort atomen è naam vd stof = naam vh element
Naam vd stof = naam element met eventueel voorvoegsel dat # atomen weergee-.
Mono Di Tri Tetra Penta Hexa Hepta Octa Nona Deca Undeca Dodeca
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
-4-
