Summary Netherlands in the Twentieth Century

Nederland in de Twintigste Eeuw
Friso Wielenga


Hoofdstuk 1: Inleiding

Inleiding
Weinig extreme politieke ontwikkelingen in Nederland in de 20 e eeuw, veel continuïteit
 Wel fundamentele tegenstellingen en spanningen
o Weinig politieke consensus zorgde voor moeizame kabinetsformaties
 Veel partijen
 Zelfs binnen stromingen verdeeldheid
Veel verschillende visies op het karakter van de Nederlandse natie
 Door WO II eenheid
Tot WO II afzijdige houding in internationale politiek, daarna actieve rol
Overzicht 20e eeuw:
 1918-1940: verzuiling, stabiliteit en crisis
 1940-1945: oorlog en bezetting
 1945-1958: wederopbouw tussen vernieuwing en restauratie
 1958-1977: welvaart, ontzuiling, protest en participatie
 1977-heden: realisme, hernieuwde consensus en het zoeken naar een nieuw
evenwicht


Hoofdstuk 2: De Modernisering van Nederland sinds de Late Negentiende Eeuw

Nederland en de Eerste Wereldoorlog
Slagen van Nederlandse afzijdigheidpolitiek in handen van de oorlogvoerende landen
 Sommige ministers wilden daarom dat Nederland zich aan Engelse zijde zou voegen
o Echter, meerderheid olv minister-president Cort van der Linden was hier
tegen
SDAP onder leiding van Troelstra ondersteunde de regering in haar op neutraliteit gerichte
politiek
Pro-Duits: boeren(handelspartner), officieren(jaloezie om aanzien)
Pro-Brits: liberalen, socialisten
Duitse plundering van Antwerpen en Britse maatregelen op zee, maakten veel negatieve
reacties los.
Nederlands Overzee Trust Maatschappij(NOT) werd opgericht
 Deze dreef handel met de Engelsen en blokkeerde de Duitsers
o Dit kon omdat het niet officieel door de Nederlandse staat werd gerund
 Britten kregen zo inzicht in Nederlandse invoer
 Zo kon Duitsland sporadisch de Britse blokkade omzeilen
Nederland had veel last van de Duitse duikbootoorlog
 Noordzee tot oorlogsgebied verklaart tot 1915
 Veel twijfel in Duitse legertop over duikbootoorlog

, o Angst voor deelname Nederland aan oorlog

Economische gevolgen en sociale onrust
Nederland werd door WO I een meer gesloten economie
 Stimuleerde de industrie, mijnbouw en landbouw
 Overheid ging zich actiever met economie bemoeien
Door duikbootoorlog en zeeblokkades kwam er in NL tekort aan voedsel en brandstof
 Leidde tot voedselrellen en plunderingen
Veel ontevredenheid
 Grote kloof tussen arm en rijk
 Voedseltekorten
 Spaanse griep
 Hoge werkloosheid
 Gedemotiveerde soldaten
o 4 jaar aan de grens op niets wachten
Deze ontevredenheid niet goed voor de sociaaldemocraten
 Wilden de armen helpen, maar hadden hier geen middelen voor
 Troelstra stuurde aan op een opstand
o Kreeg weinig bijval, opstand mislukte, sociaaldemocraten gewantrouwd


Hoofdstuk 3: Verzuiling, Stabiliteit en Crisis, 1918-1940

Inleiding
Veel politieke onenigheid in interbellum
 Ook binnen confessionelen
o Protestanten<-> katholieken
 Verzuiling

Verzuiling
Verzuiling
 Centrale kenmerk: organisatievorming
 Katholieken sterkst verzuild
 Vergelijkbare verschijnselen ook in andere landen
o Verschillen in NL scherper
 Lijphart: Top van de zuilen werkte samen
 Daarom geen politieke instabiliteit
o Kritiek op deze theorie
 Te schematisch
 Regionale verschillen genegeerd
 Meer dan vier zuilen
 Vaag over hoeveel zuilen er zijn
 Socialisten en liberalen eigen zuilen?
 Samenwerking top zuilen Nederlands fenomeen?
 Theorie van toepassing van 1917-1967
 Zou er daarvoor en daarna instabiliteit moeten zijn

,  Daalder: altijd noodzaak tot compromissen geweest
 Veel andere theorieën

Versterking van de zuilen in het interbellum
Zuilen werden in jaren 20 en 30 versterkt
 Ook buiten levensbeschouwelijke doelen trad verzuiling op
o 1923: Oprichting Katholieke Universiteit van Nijmegen
o Gedrag verschilde per zuil
 Zelfs manier van praten was per zuil verschillend
Na WO II nam de kerkgang steeds meer af; verzuiling dus onderhevig aan verandering, geen
stabiliteit
Politiek in interbellum in handen van confessionelen
 Hadden weinig overeenstemming
o Veel kabinetscrises

Stabiliteit en onbehagen. De democratie in het interbellum
Vergeleken met andere landen was NL politiek gezien baken van rust in interbellum
Socialisten waarin onderling erg verdeeld
De besluiteloosheid van de verdeelde politiek leidde tot veel ontevredenheid onder de
bevolking
 Roep om alternatieven werd luider
o Hendrikus Colijn werd premier
 Was een sterke man die een autoritair beleid voerde
 Roep om versterking van het gezag en harder overheidsoptreden
o Vooral na muiterij Zeven Provinciën
o Met name linkse mensen werden gewantrouwd
 Opvallend: rechts-extremisten minder
NSB
 Verschil tussen partij in late jaren 30 en in de oorlogsperiode
o In late jaren 30 was NSB een partij voor ‘keurige’ burgers, strevend naar een
‘krachtig’ staatsbestuur
 Partij groeide toen sterk
 Vlak voor de oorlog was deze steun weer afgenomen
o Mede door bestrijding door de confessionelen en
socialisten

Economie en modernisering in de jaren twintig en dertig
Hoogconjunctuur in de jaren 20
 Geen directe oorlogsschade
 Sterke groei industriële productie
 Krachtige modernisering en schaalvergroting
o Multinationals ontstonden
 Unilever
 Heineken
 KLM
o R&D en samenwerking tussen overheid en wetenschap werd belangrijker
 Ondanks politieke situatie

,  Infrastructuur en communicatienetwerken verbeterden sterk
Crisis in de jaren 30
 Nederland pas in 1931 in crisis(meeste landen in 1929), maar herstelde pas na de
afschaffing van de gouden standaard in 1936(meeste landen herstelden vanaf 1933)

Voltooide sociaaldemocratische integratie in het verzuilde bestel
1935: Socialisten komen met het Plan van de Arbeid
 Alternatief voor crisispolitiek van Colijn
 Veel effect heeft het plan niet
o Zetten daarom oude dogma’s als het afschaffen van de monarchie overboord
 Niet meteen effect
 Zorgt ervoor dat ze niet meer geweerd worden door confessionelen
en liberalen
 In 1939 eerste regeringsdeelname

Neutraal tussen de mogendheden. Buitenlandse politiek, 1918-1940
Na WO I waren geallieerden boos op NL om het verlenen van asiel aan keizer Wilhelm II
 Uiteindelijk werden de spanningen minder
NL stond negatief tegenover Verdrag van Versailles
 Angst voor economische neergang in DU
 Angst voor aanhoudende onrust in Europa
 Angst voor onrust die over zou kunnen slaan naar NL
Minister van Karnebeek probeerde de sympathie van de geallieerden weer terug te winnen,
ging zich actiever opstellen
 NL trad toe tot de Volkenbond
o Zorgen over de vraag of NL nog wel neutraal kon blijven
 NL ging ‘zelfstandigheidspolitiek’ bedrijven
Tijdens de crisis ging NL zich meer richten op het veiligstellen van handelsbetrekkingen met
DU
 Weinig kritiek op naziregime
Toen de Volkenbond in 1936 faalde begon NL met afzijdigheidspolitiek
 Defensie werd uitgebreid
 Duitsland niet boos maken
 Veel kritiek van hedendaagse historici op deze politiek

Duitse aanvalsplannen
NL moest worden veroverd om te voorkomen dat Engeland te dicht bij het Ruhrgebied
steunpunten zou krijgen
NL was van te voren gewaarschuwd
 Werd niet erg serieus genomen


Hoofdstuk 4: Oorlog en Bezetting(1940-1945)

Inleiding
Er zijn verschillende visies op Nederland en haar bevolking in de oorlog