SAMENVATTING FINANCIEEL-ECONOMISCH STRAFRECHT (FES)
SAMENVATTING WITWASSEN
Witwasbepalingen hebben een ruim bereik. Elk misdrijf dat leidt tot financiële opbrengsten
kan mogelijkerwijs aanleiding geven om tevens een vervolging voor witwassen in te stellen. In
de praktijk wordt naast een specifieke bijzonder strafrechtbepaling vaak ook witwassen ten
laste gelegd. Witwasbepalingen kunnen ook worden ingezet als duidelijk is dat de verdachte
over vermogensbestanddelen is gaan beschikken die uit enig misdrijf komen, maar er
onvoldoende bewijs is om een vervolging in te stellen voor het delict waarmee dit zou zijn
verkregen.
Er zijn een aantal bestanddelen die voor alle witwasbepalingen van belang zijn:
Voorwerpen
= Alle zaken en alle vermogensrechten (420bis lid 2, 420quater lid 2 Sr).
9 Zaken = de voor menselijke beheersing vatbare stoffelijke objecten (3:2 BW)
9 Vermogensrechten = rechten die overdraagbaar zijn / ertoe strekken de
rechthebbende een stoffelijk voordeel te verschaffen / zijn verkregen in ruil voor
verstrekt of in het vooruitzicht gesteld stoffelijk voordeel (3:6 BW)
Door keuze voor begrip ‘voorwerp’ vallen ook onder de witwasbepalingen:
- Indirecte opbrengsten van misdrijven
- Chartaal en giraal geld. Ook geld dat geen geldig betaalmiddel is als dit mogelijk
kan worden omgewisseld naar een geldig betaalmiddel.
- Virtuele valuta, zoals bitcoins
Witwashandelingen
Er bestaan twee typen handelingen die worden begaan ten aanzien van een voorwerp dat
uit enig misdrijf afkomstig is:
a. Onder sub a is strafbaar gesteld het verhullen of verbergen van de werkelijke aard, de
herkomst, de vindplaats, de vervreemding of de verplaatsing van het voorwerp en
het verhullen of verbergen wie de rechthebbende is of wie het voorwerp voorhanden
heeft.
b. Onder sub b is opgenomen het verwerven, voorhanden hebben, overdragen,
omzetten en gebruik maken van het voorwerp.
Verbergen of verhullen
De termen impliceren een zekere doelgerichtheid: het handelen van de verdachte moet
erop gericht zijn het zicht op de aard, herkomst, vindplaats etc. te bemoeilijken, en daar ook
geschikt voor te zijn (HR 14 februari 2017).
Het mogelijke effect van de handelingen is zodoende doorslaggevend. De doelgerichtheid
ziet namelijk niet op de subjectieve gesteldheid of bedoeling van de verdachte, maar op de
objectieve strekking van het handelen. Het gaat om open termen die niet nader zijn
gedefinieerd: alle handelingen die objectief gericht zijn op en geschikt zijn om de aard,
herkomst, vindplaats etc. van het voorwerp te verbergen en verhullen, kunnen eronder
vallen.
,Gaat volgens de minister vaak om meervoud aan handelingen die samen ‘witwassen’ zijn.
Het is niet vereist dat de aard/herkomst/vindplaats etc. volledig wordt verborgen of verhuld.
Ingeblikt opzet op verbergen en verhullen, voorwaardelijk opzet is voldoende.
Overlap tussen feitelijk heden kan plaatsvinden.
Verwerven, voorhanden hebben, overdragen, omzetten en gebruik maken
Verwerven, voorhanden hebben en overdragen – vereisen (het hebben, verkrijgen of
overdragen van) de feitelijke zeggenschap over het voorwerp, ongeacht of daar een
civielrechtelijke titel aan ten grondslag ligt.
9 Niet vereist is dat het voorwerp zich in de fysieke nabijheid van verdachte bevindt
ook op afstand kan iemand de feitelijke zeggenschap over een voorwerp hebben.
9 Niet van verkrijgen kan worden gesproken als iemand een voorwerp enkel tijdelijk
onder zich krijgt voor een ander (dan wel: voorhanden hebben dat behoeft niet
langdurig plaats te vinden)
Omzetten = handelingen waardoor de verdachte een ander voorwerp verkrijgt dan het
voorwerp dat uit misdrijf afkomstig is = verwisselen van het voorwerp
9 Doel is veelal investeren van criminele opbrengsten in het legale verkeer
9 Ook het omzetten van middellijk uit misdrijf afkomstige voorwerpen is strafbaar
9 HR 7 oktober 2014: omzetten door het storten van een geldbedrag op een eigen
rekening, zonder dat sprake is van (overige) gedragingen van de verdachte, gericht
op het daadwerkelijk verbergen of verhullen van de criminele herkomst van dit
geldbedrag, niet zonder meer witwassen.
Gebruikmaken van = aanwenden van het betrokken voorwerp t.b.v. de witwasser of een
derde.
9 Moet sprake zijn van een element van profijttrekking.
9 Kan overlappen (bijv. met omzetten kopen van luxegoederen) maar ook elkaar
opvolgen (krijgen, voorhanden hebben, gebruiken)
9 Kan naast aanschaffen van goederen ook gaan om het gebruik van met crimineel
geld gefinancierd onroerend goed voor een (schijn)onderneming, om dat onroerend
goed de schijn van legaliteit te geven.
9 Kan ook indien iemand pandrecht voor een bancair krediet vestigt op een voorwerp
dat hij met een misdrijf heeft verkregen
Literatuur: wederom ingeblikt opzet.
Uit enig misdrijf afkomstig (middellijk of onmiddellijk)
Overtredingen zijn expliciet uitgesloten als gronddelict van witwassen
Formele vervolgingsbeletselen t.a.v. gronddelicten zoals verjaring of het overlijden
van de pleger daarvan staan niet aan vervolging van witwassen in de weg. Verwijt
, aan de witwasser verschilt van het verwijt aan degene die het gronddelict heeft
begaan.
Het is niet vereist dat het gronddelict is gepleegd in Nederland witwasbepalingen
hebben extraterritoriale werking, mits de witwashandeling plaatsvond in Nederland
en het buitenlandse gronddelict naar Nederlands recht een misdrijf is.
Bewijs van het bestanddeel:
9 Niet is vereist dat de rechter identificeert welk misdrijf precies aan het voorwerp ten
grondslag ligt. Voldoende is dat wordt tenlastegelegd en bewezen dat het voorwerp
afkomstig is uit enig misdrijf.
9 Niet hoeft te worden bewezen wie het gronddelict heeft begaan.
9 Het OM moet wel bewijsmateriaal aandragen waaruit de (deels) niet-legale herkomst
van het voorwerp blijkt.
Er is veel ruimte gelaten aan de rechtspraak voor invulling van dit bestanddeel. De Hoge
Raad leidt uit de wetsgeschiedenis af dat niet hoeft te worden bewezen door wie, wanneer
en waar het misdrijf concreet is begaan. Het bestanddeel is volgens de Hoge Raad vervuld
Als het niet anders kan zijn dat het voorwerp afkomstig is uit enig misdrijf. Invulling van het
bestanddeel in de rechtspraak krijgt langs twee situaties vorm:
I. Rechtstreeks verband tussen het voorwerp en een bepaald misdrijf.
In die situatie behoeft nog steeds niet te worden bewezen door wie, wanneer
en waar het misdrijf is begaan, maar uit de bewijsmiddelen moet blijken tussen
welk (specifiek) misdrijf en een voorwerp een rechtstreeks verband bestaat.
Misdrijf waarmee een rechtstreeks verband wordt gemaakt dient te zijn
begaan voorafgaand aan de witwashandeling.
Onvoldoende is dat m.b.t. een voorwerp een misdrijf is begaan nadat het is
verkregen.
II. Rechtstreeks verband tussen een bepaald misdrijf en het voorwerp ontbreekt. Als op
grond van de beschikbare bewijsmiddelen geen rechtstreeks verband valt te leggen
met een bepaald specifiek misdrijf, kan witwassen toch worden bewezen indien het
op grond van de vastgestelde feiten en omstandigheden niet anders kan zijn dan
dat het voorwerp uit enig misdrijf afkomstig is. Stappenplan:
1. Rechtvaardigen de feiten en omstandigheden een vermoeden dat (het niet anders kan
zijn dat) het voorwerp uit enig misdrijf afkomstig is? Vermoeden bestaat in veel zaken
door de vaststelling dat verdachte een bepaald voorwerp/geldbedrag voorhanden
heeft, terwijl de waarde daarvan zich niet laat verklaren door het bekende inkomen van
verdachte.
2. Indien dat vermoeden mag aangenomen, mag van verdachte worden verlangd dat hij
een concrete, verifieerbare en niet op voorhand hoogst onwaarschijnlijke verklaring geeft
over de legale herkomst van het voorwerp (HR 24 april 2018).
Gelet op het recht op een eerlijk proces, dienen hier wel een aantal punten in het
achterhoofd te worden gehouden:
Het mag geen feitelijke omkering van bewijslast zijn
SAMENVATTING WITWASSEN
Witwasbepalingen hebben een ruim bereik. Elk misdrijf dat leidt tot financiële opbrengsten
kan mogelijkerwijs aanleiding geven om tevens een vervolging voor witwassen in te stellen. In
de praktijk wordt naast een specifieke bijzonder strafrechtbepaling vaak ook witwassen ten
laste gelegd. Witwasbepalingen kunnen ook worden ingezet als duidelijk is dat de verdachte
over vermogensbestanddelen is gaan beschikken die uit enig misdrijf komen, maar er
onvoldoende bewijs is om een vervolging in te stellen voor het delict waarmee dit zou zijn
verkregen.
Er zijn een aantal bestanddelen die voor alle witwasbepalingen van belang zijn:
Voorwerpen
= Alle zaken en alle vermogensrechten (420bis lid 2, 420quater lid 2 Sr).
9 Zaken = de voor menselijke beheersing vatbare stoffelijke objecten (3:2 BW)
9 Vermogensrechten = rechten die overdraagbaar zijn / ertoe strekken de
rechthebbende een stoffelijk voordeel te verschaffen / zijn verkregen in ruil voor
verstrekt of in het vooruitzicht gesteld stoffelijk voordeel (3:6 BW)
Door keuze voor begrip ‘voorwerp’ vallen ook onder de witwasbepalingen:
- Indirecte opbrengsten van misdrijven
- Chartaal en giraal geld. Ook geld dat geen geldig betaalmiddel is als dit mogelijk
kan worden omgewisseld naar een geldig betaalmiddel.
- Virtuele valuta, zoals bitcoins
Witwashandelingen
Er bestaan twee typen handelingen die worden begaan ten aanzien van een voorwerp dat
uit enig misdrijf afkomstig is:
a. Onder sub a is strafbaar gesteld het verhullen of verbergen van de werkelijke aard, de
herkomst, de vindplaats, de vervreemding of de verplaatsing van het voorwerp en
het verhullen of verbergen wie de rechthebbende is of wie het voorwerp voorhanden
heeft.
b. Onder sub b is opgenomen het verwerven, voorhanden hebben, overdragen,
omzetten en gebruik maken van het voorwerp.
Verbergen of verhullen
De termen impliceren een zekere doelgerichtheid: het handelen van de verdachte moet
erop gericht zijn het zicht op de aard, herkomst, vindplaats etc. te bemoeilijken, en daar ook
geschikt voor te zijn (HR 14 februari 2017).
Het mogelijke effect van de handelingen is zodoende doorslaggevend. De doelgerichtheid
ziet namelijk niet op de subjectieve gesteldheid of bedoeling van de verdachte, maar op de
objectieve strekking van het handelen. Het gaat om open termen die niet nader zijn
gedefinieerd: alle handelingen die objectief gericht zijn op en geschikt zijn om de aard,
herkomst, vindplaats etc. van het voorwerp te verbergen en verhullen, kunnen eronder
vallen.
,Gaat volgens de minister vaak om meervoud aan handelingen die samen ‘witwassen’ zijn.
Het is niet vereist dat de aard/herkomst/vindplaats etc. volledig wordt verborgen of verhuld.
Ingeblikt opzet op verbergen en verhullen, voorwaardelijk opzet is voldoende.
Overlap tussen feitelijk heden kan plaatsvinden.
Verwerven, voorhanden hebben, overdragen, omzetten en gebruik maken
Verwerven, voorhanden hebben en overdragen – vereisen (het hebben, verkrijgen of
overdragen van) de feitelijke zeggenschap over het voorwerp, ongeacht of daar een
civielrechtelijke titel aan ten grondslag ligt.
9 Niet vereist is dat het voorwerp zich in de fysieke nabijheid van verdachte bevindt
ook op afstand kan iemand de feitelijke zeggenschap over een voorwerp hebben.
9 Niet van verkrijgen kan worden gesproken als iemand een voorwerp enkel tijdelijk
onder zich krijgt voor een ander (dan wel: voorhanden hebben dat behoeft niet
langdurig plaats te vinden)
Omzetten = handelingen waardoor de verdachte een ander voorwerp verkrijgt dan het
voorwerp dat uit misdrijf afkomstig is = verwisselen van het voorwerp
9 Doel is veelal investeren van criminele opbrengsten in het legale verkeer
9 Ook het omzetten van middellijk uit misdrijf afkomstige voorwerpen is strafbaar
9 HR 7 oktober 2014: omzetten door het storten van een geldbedrag op een eigen
rekening, zonder dat sprake is van (overige) gedragingen van de verdachte, gericht
op het daadwerkelijk verbergen of verhullen van de criminele herkomst van dit
geldbedrag, niet zonder meer witwassen.
Gebruikmaken van = aanwenden van het betrokken voorwerp t.b.v. de witwasser of een
derde.
9 Moet sprake zijn van een element van profijttrekking.
9 Kan overlappen (bijv. met omzetten kopen van luxegoederen) maar ook elkaar
opvolgen (krijgen, voorhanden hebben, gebruiken)
9 Kan naast aanschaffen van goederen ook gaan om het gebruik van met crimineel
geld gefinancierd onroerend goed voor een (schijn)onderneming, om dat onroerend
goed de schijn van legaliteit te geven.
9 Kan ook indien iemand pandrecht voor een bancair krediet vestigt op een voorwerp
dat hij met een misdrijf heeft verkregen
Literatuur: wederom ingeblikt opzet.
Uit enig misdrijf afkomstig (middellijk of onmiddellijk)
Overtredingen zijn expliciet uitgesloten als gronddelict van witwassen
Formele vervolgingsbeletselen t.a.v. gronddelicten zoals verjaring of het overlijden
van de pleger daarvan staan niet aan vervolging van witwassen in de weg. Verwijt
, aan de witwasser verschilt van het verwijt aan degene die het gronddelict heeft
begaan.
Het is niet vereist dat het gronddelict is gepleegd in Nederland witwasbepalingen
hebben extraterritoriale werking, mits de witwashandeling plaatsvond in Nederland
en het buitenlandse gronddelict naar Nederlands recht een misdrijf is.
Bewijs van het bestanddeel:
9 Niet is vereist dat de rechter identificeert welk misdrijf precies aan het voorwerp ten
grondslag ligt. Voldoende is dat wordt tenlastegelegd en bewezen dat het voorwerp
afkomstig is uit enig misdrijf.
9 Niet hoeft te worden bewezen wie het gronddelict heeft begaan.
9 Het OM moet wel bewijsmateriaal aandragen waaruit de (deels) niet-legale herkomst
van het voorwerp blijkt.
Er is veel ruimte gelaten aan de rechtspraak voor invulling van dit bestanddeel. De Hoge
Raad leidt uit de wetsgeschiedenis af dat niet hoeft te worden bewezen door wie, wanneer
en waar het misdrijf concreet is begaan. Het bestanddeel is volgens de Hoge Raad vervuld
Als het niet anders kan zijn dat het voorwerp afkomstig is uit enig misdrijf. Invulling van het
bestanddeel in de rechtspraak krijgt langs twee situaties vorm:
I. Rechtstreeks verband tussen het voorwerp en een bepaald misdrijf.
In die situatie behoeft nog steeds niet te worden bewezen door wie, wanneer
en waar het misdrijf is begaan, maar uit de bewijsmiddelen moet blijken tussen
welk (specifiek) misdrijf en een voorwerp een rechtstreeks verband bestaat.
Misdrijf waarmee een rechtstreeks verband wordt gemaakt dient te zijn
begaan voorafgaand aan de witwashandeling.
Onvoldoende is dat m.b.t. een voorwerp een misdrijf is begaan nadat het is
verkregen.
II. Rechtstreeks verband tussen een bepaald misdrijf en het voorwerp ontbreekt. Als op
grond van de beschikbare bewijsmiddelen geen rechtstreeks verband valt te leggen
met een bepaald specifiek misdrijf, kan witwassen toch worden bewezen indien het
op grond van de vastgestelde feiten en omstandigheden niet anders kan zijn dan
dat het voorwerp uit enig misdrijf afkomstig is. Stappenplan:
1. Rechtvaardigen de feiten en omstandigheden een vermoeden dat (het niet anders kan
zijn dat) het voorwerp uit enig misdrijf afkomstig is? Vermoeden bestaat in veel zaken
door de vaststelling dat verdachte een bepaald voorwerp/geldbedrag voorhanden
heeft, terwijl de waarde daarvan zich niet laat verklaren door het bekende inkomen van
verdachte.
2. Indien dat vermoeden mag aangenomen, mag van verdachte worden verlangd dat hij
een concrete, verifieerbare en niet op voorhand hoogst onwaarschijnlijke verklaring geeft
over de legale herkomst van het voorwerp (HR 24 april 2018).
Gelet op het recht op een eerlijk proces, dienen hier wel een aantal punten in het
achterhoofd te worden gehouden:
Het mag geen feitelijke omkering van bewijslast zijn
