Psychologie 2014 – 2015
Geest, gedrag en psychologische wetenschap
1. Wat is psychologie en wat is psychologie niet?
Psychologie is een breed veld, met vele specialismen: ‘de wetenschap van gedrag en geestelijke processen’
- de wetenschappelijke psychologie is de studie van de doelgerichte interactie tussen persoon en
situatie
psychologen:
- master opleiding
- gespecialiseerd in 1 van de deelterreinen van de psychologie
o experimenteel, arbeids- en organisatie, klinisch, school, sociaal, ontwikkeling
psychiaters:
- medische opleiding tot arts
- gespecialiseerd in behandeling van mentale stoornissen
psychotherapeuten:
- opleiding na basisopleiding om psychische problemen te behandelen
- 4 tal dominante richtingen
o psychoanalysten, psychodynamische therapeuten, (cognitief)- gedragstherapeuten,
systeemtherapeuten
pseudopsychologie:
- niet onderbouwde psychologische aannamen die niet wetenschappelijk onderbouwd zijn
- inspirerend (levenswijsheid) naar schadelijk of gevaarlijk
o astrologen, handlezers, helderzienden, grafologen
2. hoe vergaren psychologen nieuwe kennis?
net als onderzoekers op alle andere vakgebieden gebruiken psychologen de wetenschappelijke methode om
hun ideeën empirisch te toetsen
2.1 wetenschappelijke methode: soorten onderzoek
de wetenschappelijke methode:
1. hypothese ontwikkelen
2. een gecontroleerd experiment uitvoeren
3. objectieve data verzamelen
4. de resultaten analyseren
5. de resultaten publiceren, bekritiseren en repliceren
à vicieuze cirkel
vijf soorten psychologisch onderzoek:
- experimenten
- correlatieonderzoek
- survey
- natuurlijke observatie
- gevalstudie
1
,bij het ‘klaar maken’ van begrippen voor onderzoek zijn 2 zaken van groot belang
- de validiteit: de mate waarin de test meet wat hij beoogt te maten
- de betrouwbaarheid: de mate waarin een meting onafhankelijk is van toeval.
o De betrouwbaarheid van een test is hoog, indien deze test na herhaalde afname van de test
bij een bepaald persoon dezelfde waarde / testuitkomst geeft
Groepen in 2 delen:
- experimentele groep: proefpersonen die worden blootgesteld aan de speciale behandeling waar
men meer over wil weten
- controlegroep: proefpersonen die worden gebruikt als vergelijkingsmateriaal naast de
experimentele groep. De controlegroep krijgt niet de speciale behandeling waar men meer over wil
weten
onafhankelijke variabele: de variabele die de onderzoeker hanteert: deze variabele heeft de onderzoeker
volledig in de hand
afhankelijke variabele: het effect van de onafhankelijke variabele op de mensen
2.2 wetenschappelijke methode: vertekeningen
expectancy bias: vertekening in psychologisch onderzoek door de vooringenomenheid van de onderzoeker
- emotionele bias: ontstaat door ingebakken opvattingen waar de onderzoeker zich niet van bewust is
o vb misdadigers moeten hard gestraft worden
- confirmation bias: onderzoek van de gegevens van studenten die te horen hadden gekregen met
‘slimme’ ratten te werken
2.3 wetenschappelijke methode: beperkingen
ethiek mogen wetenschappers dierproeven doen?
waarden welke cultuur gaat het beste om met werk en vrije tijd?
moraal is abortus moreel goed of fout?
voorkeuren is rapmuziek beter dan blues?
esthetiek was Picasso creatiever dan Van Gogh?
existentiële vragen Wat is de zin van het leven?
religie Bestaat God?
wetgeving Wat is de ideale maximumsnelheid op snelwegen?
psychodynamisch perspectief - het onbewuste zorgt voor dynamiek
- persoonlijkheidsmodel: ego – id – superego
- groot belang aan vroegere ervaringen
- psychoanalyse als therapiemodel
behavioristisch perspectief - leren
- beheersing van het gedrag door de omgeving
- stimuli en responsen, maar geen mentale processen
cognitief perspectief - mentale processen zoals gedachten, leren, geheugen en perceptie
- de geest als computerachtige machine
- hoe emotie en motivatie, gedachten en perceptie beïnvloeden
humanistisch perspectief - het humanistische perspectief legt zich toe op geestelijke gezondheid en
menselijk potentieel
- complexiteit en subjectiviteit
- zelfactualisatie
biologisch perspectief - zenuwstelsel
- hormoonstelsel
- genetica
- fysieke kenmerken
2
, Biopsychologie, neurowetenschappen en de menselijke aard
Vanuit psychologisch standpunt, hebben wij geen lichaam, wij zijn ons lichaam
Neuropsychologie is een belangrijke bron van nieuwe wetenschappelijke psychologische inzichten
De wisselwerking vindt plaats op 3 terreinen:
- genetisch: in hoeverre bepaalt ons genetisch materiaal ons handelen?
- Hormonen: in hoeverre spelen chemische processen in ons lichaam een rol in ons gedrag
- Zenuwstelsel: in hoeverre leiden disfuncties van het zenuwstelsel (hersenen) tot verstoord / gestoord
gedrag
Deze neurowetenschappelijke benadering is op dit ogenblik dominant aanwezig in onze maatschappij:
basiskennis is nodig om kritisch te kijken naar onderzoeksbevindingen
- medische beeldvorming maakt psychische fenomenen zichtbaar
- medicatie
o overconsumptie van kalmeermiddelen, slaapmiddelen
o rilatine bij te druk, antidepressiva waanneer het niet mee zit,…
- gentherapie
- hormoonbehandeling vb bij seksuele delinquenten
the brain: in hoeverre zijn onze psychologische functies bepaald door onze hersenen
- vb verliefdheid: chemische processen in je hersenen; dopamine, oxycotine en vasopressine zorgen
voor langdurig gevoel van geluk; te herkennen op MRI-scans
the mind: in hoeverre overstijgt onze betekenisverlening onze hersenen en beïnvloeden deze de structuur
van de hersenen
1. wat is het verband tussen genen en gedrag?
De evolutie heeft psychologische processen fundamenteel vormgegeven, omdat evolutie ten gunste van
genetische variatie werkt die adaptief gedrag teweegbrengen.
Genotype: genetische opmaak van een organisme
Fenotype: waarneembare fysieke kenmerken van een organisme
Genetische verklaringen voor psychologische processen:
- psychologische processen kunnen we nooit uitsluitend toeschrijven aan erfelijkheid
- erfelijkheid beïnvloedt psychologische processen
o vb syndroom van down
2. Hoe is de interne communicatie van het lichaam geregeld?
De twee interne signaalsystemen van het lichaam, het zenuwstelsel en het endocriene stelsel, gebruiken beide
chemische boodschappers om met doelen in het gehele lichaam te communiceren
Zenuwstelsel: transporteert prikkels door het lichaam naar de hersenen
- noodsituaties: hartslag wordt versneld en spieren spannen zich voor actie
hormoonstelsel / endocriene stelsel: vervolgsignalen waardoor de reactie die door het zenuwstelsel in
gang was gezet, wordt ondersteund en in stand gehouden wordt
- gebruik van signaalstoffen: hormonen
3
Geest, gedrag en psychologische wetenschap
1. Wat is psychologie en wat is psychologie niet?
Psychologie is een breed veld, met vele specialismen: ‘de wetenschap van gedrag en geestelijke processen’
- de wetenschappelijke psychologie is de studie van de doelgerichte interactie tussen persoon en
situatie
psychologen:
- master opleiding
- gespecialiseerd in 1 van de deelterreinen van de psychologie
o experimenteel, arbeids- en organisatie, klinisch, school, sociaal, ontwikkeling
psychiaters:
- medische opleiding tot arts
- gespecialiseerd in behandeling van mentale stoornissen
psychotherapeuten:
- opleiding na basisopleiding om psychische problemen te behandelen
- 4 tal dominante richtingen
o psychoanalysten, psychodynamische therapeuten, (cognitief)- gedragstherapeuten,
systeemtherapeuten
pseudopsychologie:
- niet onderbouwde psychologische aannamen die niet wetenschappelijk onderbouwd zijn
- inspirerend (levenswijsheid) naar schadelijk of gevaarlijk
o astrologen, handlezers, helderzienden, grafologen
2. hoe vergaren psychologen nieuwe kennis?
net als onderzoekers op alle andere vakgebieden gebruiken psychologen de wetenschappelijke methode om
hun ideeën empirisch te toetsen
2.1 wetenschappelijke methode: soorten onderzoek
de wetenschappelijke methode:
1. hypothese ontwikkelen
2. een gecontroleerd experiment uitvoeren
3. objectieve data verzamelen
4. de resultaten analyseren
5. de resultaten publiceren, bekritiseren en repliceren
à vicieuze cirkel
vijf soorten psychologisch onderzoek:
- experimenten
- correlatieonderzoek
- survey
- natuurlijke observatie
- gevalstudie
1
,bij het ‘klaar maken’ van begrippen voor onderzoek zijn 2 zaken van groot belang
- de validiteit: de mate waarin de test meet wat hij beoogt te maten
- de betrouwbaarheid: de mate waarin een meting onafhankelijk is van toeval.
o De betrouwbaarheid van een test is hoog, indien deze test na herhaalde afname van de test
bij een bepaald persoon dezelfde waarde / testuitkomst geeft
Groepen in 2 delen:
- experimentele groep: proefpersonen die worden blootgesteld aan de speciale behandeling waar
men meer over wil weten
- controlegroep: proefpersonen die worden gebruikt als vergelijkingsmateriaal naast de
experimentele groep. De controlegroep krijgt niet de speciale behandeling waar men meer over wil
weten
onafhankelijke variabele: de variabele die de onderzoeker hanteert: deze variabele heeft de onderzoeker
volledig in de hand
afhankelijke variabele: het effect van de onafhankelijke variabele op de mensen
2.2 wetenschappelijke methode: vertekeningen
expectancy bias: vertekening in psychologisch onderzoek door de vooringenomenheid van de onderzoeker
- emotionele bias: ontstaat door ingebakken opvattingen waar de onderzoeker zich niet van bewust is
o vb misdadigers moeten hard gestraft worden
- confirmation bias: onderzoek van de gegevens van studenten die te horen hadden gekregen met
‘slimme’ ratten te werken
2.3 wetenschappelijke methode: beperkingen
ethiek mogen wetenschappers dierproeven doen?
waarden welke cultuur gaat het beste om met werk en vrije tijd?
moraal is abortus moreel goed of fout?
voorkeuren is rapmuziek beter dan blues?
esthetiek was Picasso creatiever dan Van Gogh?
existentiële vragen Wat is de zin van het leven?
religie Bestaat God?
wetgeving Wat is de ideale maximumsnelheid op snelwegen?
psychodynamisch perspectief - het onbewuste zorgt voor dynamiek
- persoonlijkheidsmodel: ego – id – superego
- groot belang aan vroegere ervaringen
- psychoanalyse als therapiemodel
behavioristisch perspectief - leren
- beheersing van het gedrag door de omgeving
- stimuli en responsen, maar geen mentale processen
cognitief perspectief - mentale processen zoals gedachten, leren, geheugen en perceptie
- de geest als computerachtige machine
- hoe emotie en motivatie, gedachten en perceptie beïnvloeden
humanistisch perspectief - het humanistische perspectief legt zich toe op geestelijke gezondheid en
menselijk potentieel
- complexiteit en subjectiviteit
- zelfactualisatie
biologisch perspectief - zenuwstelsel
- hormoonstelsel
- genetica
- fysieke kenmerken
2
, Biopsychologie, neurowetenschappen en de menselijke aard
Vanuit psychologisch standpunt, hebben wij geen lichaam, wij zijn ons lichaam
Neuropsychologie is een belangrijke bron van nieuwe wetenschappelijke psychologische inzichten
De wisselwerking vindt plaats op 3 terreinen:
- genetisch: in hoeverre bepaalt ons genetisch materiaal ons handelen?
- Hormonen: in hoeverre spelen chemische processen in ons lichaam een rol in ons gedrag
- Zenuwstelsel: in hoeverre leiden disfuncties van het zenuwstelsel (hersenen) tot verstoord / gestoord
gedrag
Deze neurowetenschappelijke benadering is op dit ogenblik dominant aanwezig in onze maatschappij:
basiskennis is nodig om kritisch te kijken naar onderzoeksbevindingen
- medische beeldvorming maakt psychische fenomenen zichtbaar
- medicatie
o overconsumptie van kalmeermiddelen, slaapmiddelen
o rilatine bij te druk, antidepressiva waanneer het niet mee zit,…
- gentherapie
- hormoonbehandeling vb bij seksuele delinquenten
the brain: in hoeverre zijn onze psychologische functies bepaald door onze hersenen
- vb verliefdheid: chemische processen in je hersenen; dopamine, oxycotine en vasopressine zorgen
voor langdurig gevoel van geluk; te herkennen op MRI-scans
the mind: in hoeverre overstijgt onze betekenisverlening onze hersenen en beïnvloeden deze de structuur
van de hersenen
1. wat is het verband tussen genen en gedrag?
De evolutie heeft psychologische processen fundamenteel vormgegeven, omdat evolutie ten gunste van
genetische variatie werkt die adaptief gedrag teweegbrengen.
Genotype: genetische opmaak van een organisme
Fenotype: waarneembare fysieke kenmerken van een organisme
Genetische verklaringen voor psychologische processen:
- psychologische processen kunnen we nooit uitsluitend toeschrijven aan erfelijkheid
- erfelijkheid beïnvloedt psychologische processen
o vb syndroom van down
2. Hoe is de interne communicatie van het lichaam geregeld?
De twee interne signaalsystemen van het lichaam, het zenuwstelsel en het endocriene stelsel, gebruiken beide
chemische boodschappers om met doelen in het gehele lichaam te communiceren
Zenuwstelsel: transporteert prikkels door het lichaam naar de hersenen
- noodsituaties: hartslag wordt versneld en spieren spannen zich voor actie
hormoonstelsel / endocriene stelsel: vervolgsignalen waardoor de reactie die door het zenuwstelsel in
gang was gezet, wordt ondersteund en in stand gehouden wordt
- gebruik van signaalstoffen: hormonen
3
